Каханак Вялікай Мядзведзіцы
Сяргей Пясецкі
Выдавец: Рэгістр
Памер: 405с.
Мінск 2019
— Павольней! — сказаў Сашка Жывіцы.
Жывіца прытрымаў каня. Мы ўз'ехалі на мост.
— А вы хто такія?.. Адкуль?.. — крыкнуў злосным дзёрзкім голасам мужчына ў скураной куртцы, спрабуючы схапіць за лейцы.
— А з Мінска! — гучна і весела адказаў Сашка.
— 3 Мінска? А куды?
— Куды?.. Зараз скажу дакладна! Тр-р-р!
Жывіца спыніў каня, а Сашка скочыў з воза і наблізіўся да мужчыны ў чорнай скураной куртцы. Пэўны час глядзеў яму ў твар, а потым сказаў:
— Ваш твар, таварыш, вельмі падазроны!.. Па якім праве вы затрымліваеце праезных на дарозе?
— Як па якім праве?
— Так: па якім праве? Прашу дакументы!
— Я супрацоўнік Койданаўскага пагранатрада!
У гэты час Сашка зрабіў крок назад, бліснуў яму ў вочы дулам парабелума і сказаў ціха і спакойна:
— Лапы ўгору! Мігам!
Мужчына ў скураной куртцы збляднеў і падняў рукі ўгору. Тады я вырваў з кішэні два рэвальверы і, стоячы на возе, крыкнуў людзям, што стаялі на мосце:
— Рукі ўверх! Мігам!
Усе паднялі рукі ўгору. Жывіца адной рукой трымаў лейцы, у другой у яго быў парабелум. Ён усміхаўся і з цікаўнасцю глядзеў на людзей, што стаялі з паднятымі рукамі. Сашка абшукаў «супрацоўніка» і дастаў з яго курткі зараджаны наган.
— Спатрэбіцца, — сказаў ён, кладучы рэвальвер у сваю кішэню.
Потым выняў з бакавой кішэні яго курткі тоўсты кашалёк і таксама забраў яго.
— Гэта паглядзім пазней!
Пасля рэвізіі «супрацоўніка» Сашка звярнуўся да людзей на мосце:
— У каго яшчэ зброя?.. Ну?..
— У нас нічога няма! — загаманілі некалькі галасоў.
— Глядзіце! Калі знайду, у лоб пальну! Ну, у каго ёсць зброя?
— Няма, таварыш!
Сашка звярнуўся да «супрацоўніка»:
— Ты хацеў ведаць куды ідзём?.. Вось ідзём за граніцу. А хочаш ведаць, хто мы? Мы — вясёлыя хлопцы. Такія, што
«граніцу не купляюць» і такім, як ты, сексотам1, лап не мажуць... Цяпер ведаеш. А вязём шчацінне! Хочаш памацаць?..
— Таварыш, я ж не...
— Я табе не таварыш. Твой таварыш у будцы сядзіць і зубамі блох ловіць!
— Я не думаў... Я толькі хацеў...
— ...Скуру садраць? — дакончыў Сашка і сказаў: — Скачы ў ваду!
«Супрацоўнік» вагаўся. Сашка падняў уверх парабелум і нахмурыў бровы.
Ну!
«Супрацоўнік» хуценька ўзлез на парэнчы моста і скокнуў у раку. Пачуўся гучны ўсплёск вады. Жывіца засмяяўся.
— Гайдаўваду! Блохтапіць! — крыкнуў Сашкалюдзям, што заставаліся на мосце. — Жыва!
Усе паспешліва пачалі ўзлазіць на парэнчы і скакаць уніз. Штохвіліну чуліся гучныя ўсплёскі вады.
— Купаюцца, — сказаў Жывіца.
Сашка ўскочыў на воз. Конь рушыў уперад.
— Гэта добра для іх. Трохі астынуць! — сказаў Сашка.
Мы мінулі мост і выехалі на луг. Ззаду раздаваліся крыкі людзей, што вылазілі з ракі.
Змяркалася. Я думаў пра тое, што нядаўна здарылася. Быў здзіўлены Сашкам... Ніхто б так не паступіў, як ён. Мы маглі б пагнаць каня ўперад, і людзі, што знаходзіліся на мосце, павінны былі б саступіць дарогу, але пазней яны маглі б страляць ззаду. Мы маглі б адразу страляць у іх і нават пазабіваць усіх, але тады дарма пралілі б кроў і нарабілі шуму. А Сашка здолеў пазбегнуць гэтага... Я гляджу ў яго спакойны задуменны твар. На яго ілбе паказалася вузкая вертыкальная зморшчынка.
«Аб чым ён думае?»
1 Сексот (зруск) — сакрэтны супрацоўнік.
Глава 14
Набліжаецца палова лістапада. Мы перакінулі праз граніцу сем вазоў тавару. Сашка даў мне яшчэ 240 даляраў. Маю ўжо 905.
Адчуваем набліжэнне зімы і працуем паспешліва. CamKa ў канцы лістапада намерваецца «звярнуць» работу. У найбліжэйшыя дні купцы даставяць нам дарагі тавар з Рубяжэвіч, на якім мы многа заробім — яны пасмялелі ад поспеху нашай работы.
Два дні таму выпаў першы снег, але хутка знік. Чорная сцежка трывае да гэтага часу. Каб яна затрымалася як найдаўжэй.
А яшчэ праз пару дзён здарылася жудасная рэч, якая знявечыла ўсе нашы намеры. Лепей было б, каб мы не распачыналі тую работу, чым яна б мела такі канец. Але не буду забягаць наперад, а распавяду пра ўсё па чарзе.
Мы вярталіся з работы. Здалі тавар Барсуку і везлі назад некалькі цюкоў авечай воўны. Шчасліва даехалі да лугу паблізу граніцы.
Было ўжо за поўнач. Мы далі каню крыху адпачыць, а потым вырушылі ўперад. Воз ціха сунуўся па вільготнай траве. Сашка саскочыў з воза і пайшоў уперад. Я хацеў ісці за ім, але ён затрымаў мяне жэстам рукі. Я застаўся на возе.
Бачыў, як Сашка ішоў лугам у сарака кроках перад намі. Я стараўся не згубіць яго з вачэй... Ён наблізіўся да цёмнай смугі густых зараснікаў паблізу граніцы... Мінуў іх... Раптам раздаўся стрэл, потым яшчэ некалькі. Адзін за адным. Пазней пачуўся крык:
— Стой! Стой! Стой!
Гучаць выстралы з рэвальвера. Гэта страляе Сашка. Бачу, што ён вяртаецца да нас. А з зараснікаў паблізу граніцы ўсё бліскаюць агні карабінавых стрэлаў.
Жывіца затрымлівае каня. Я страляю з парабелума ўкірунку зараснікаў. Абстрэльваюадлегласць на 120 крокаў. Апаражняю адзін магазін. Зараджаю другі і страляю. Стрэлы з карабіна змаўкаюць.
Раптам чую дзіўны, дрыжачы голас Жывіцы:
— Ну, трымай каня! Мігам!
Я хапаюся за лейцы і бачу, што Жывіца бяжыць уперад. Бачу Сашку, які ляжыць на лузе ў трыццаці кроках ад нас, але не страляе і не зрушваецца з месца. Перад гэтым, заняты стралянінай, я згубіў яго з вачэй.
I тут месяц хаваецца за хмарамі. Робіцца цямней. Я не бачу ні Жывіцы, ні Сашкі, ні зараснікаў.
Зноў чую галасы:
— Стой! Стой! Стой!
Я ўвесь дрыжу. «Што здарылася?» Конь ірвецца ўперад, але я моцна трымаю яго. Праз хвіліну чую паспешлівыя крокі. Жывіца, несучы Сашку на руках, бяжыць да возу. Кладзе яго на воўне, ускоквае на воз і гаворыць мне нейкім дзіўным енклівым голасам:
— Глядзі яго!.. Каб не трэсла!.. Вось халера!..
Ен хапае лейцы і заварочвае каня. Паблізу я чую крокі людзей, якія бягуць да нас. Вырываю з кішэні парабелум і стаю на возе.
Месяц выходзіць з-за хмар і, як рэфлектар, асвятляе луг. У трыццаці кроках ад нас бачу чатырох салдат. Страляю ў іх з рэвальвера. Яны паспешліва ўцякаюць. Жывіца пагнаў каня, і я ледзь не ўпаў. Укленчыўшы на возе, зноў страляю. У адказ грымяць выстралы з карабіна. Паблізу свішчуць кулі... Страляю без памяці... Месяц зноў хаваеццазахмарамі... Heзаўважаю салдат, якія праследуюць нас. Яны далёка. Воз хутка пасоўваецца наперад. Я нахіляюся над Сашкам. Бачу бледны твар і бляск вачэй... Ён грызе вусны...
— Што з табой? Як табе дапамагчы? — пытаю я ў рос-
пачы.
Ён нічога мне не адказвае.
Мы ўсё едзем. Добра, што месяц закрыты хмарамі.
На ўскрайку малога гаёчка спыняемся. Жывіца бярэ на рукі Сашку і кладзе яго на лузе. Я апускаюся на калені перад ім. He ведаю, з чаго пачаць. Дапытваюся ў яго:
— Як табе дапамагчы?
Жывіца выкідае з возу мяшкі з воўнай і хутка пераразае нажом упакоўку. Потым кідае на воз вялікія клубы воўны: рыхтуе для Сашкі мяккую пасцель. Выслаў палову воза і накрыў воўну палатном з распоратых мяшкоў. Потым паклаў параненага на воз. Ногі, рукі і галава Сашкі бязвольна звісаюць уніз.
Потым Жывіца ўскочыў на воз і глуха сказаў мне:
— Глядзі за ім!
Воз зрушыўся з месца. Мы паволі ад'ехалі ўбок, не набліжаючыся да граніцы, якая засталася ў трох кіламетрах ад нас. Мы сунемся без шуму па лугах і палях. Я трымаю ў руках два рэвальверы.
Укленчваю побач з Сашкам. Бачу, што ён адкрыў павекі. Штосьці кажа. Я схіляюся над ім:
— Здымі мяшэчак... з шыі... пад кашуляй...
Я паспешліва расшпільваю на ім куртку, камізэльку і кашулю. Здымаю з яго грудзей замшавы мяшэчак. Ен досыць тоўсты.
— Аддасі Фэлі... Дастань кашалёк, — шэпча Сашка.
3 бакавой кішэні яго курткі я вымаю кашалёк.
— Пяцьсот даляраў для цябе... Пяцьсот Жывіцы... Рэшта Фэлі...
— Добра, — кажу я яму.
— 3 купцамі і Барсуком Жывіца... скажы яму... ён зробіць...
— Нічога з табой не зробіцца, — кажу я. — Усё сам яшчэ зробіш.
— He, са мной усё скончана... Зрабі, як я кажу...
Ён змоўк.
— Можа, чымсьці табе дапамагчы? — пытаю ў яго.
— Нічога... Кіньце гэта... Ты выязджай...
Маўчыць. Я падклаў яму пад галаву воўну. Ён зноў загаварыў... Вельмі ціха:
— Уладак.
-Я.
— Дай машыну.
Ён паварушыў пальцамі правай рукі. Я ўклаў яму ў далонь рукаятку парабелума. Ён сціснуў яе. Я не ведаў, што ён хоча зрабіць...
3-за хмар выглянуў месяц.
Я выразна ўбачыў запалыя вочы Сашкі і яго збялелы твар, а на ім грымасу пакуты. Яго лоб перарэзала глыбокая вертыкальная зморшчынка. У мяне на вочы навярнуліся слёзы.
Раптам на яго твары паказалася дзіўная ўсмешка. Я звярнуўся да Жывіцы:
— Спыні каня. Ён памірае.
— Што ты гаворыш? Халера!.. — енкліва адазваўся Жывіца.
Мы схіляемся над Сашкам. Ён шэпча:
— Валі1 ўлева... ну, яшчэ, яшчэ...
Мы маўчым.
— Хлопцы, уперад! Рубі цалкам! — сказаў гучна CamKa і ўпаў на посціл.
Гэта былі яго апошнія словы.
Так загінуў Сашка Вэблін, кароль граніцы. Загінуў на савецкім паграніччы ў палове лістапада, у «залаты сезон», у месяцовую ноч. Памёр а другой гадзіне ночы. Сведкамі яго смерці былі я і Жывіца. У апошнія хвіліны жыцця яму свяціла цыганскае сонца, вакол панавала ўрачыстая цішыня... Ён пакінуў сястру Фэлю і нас, адданых яму ўсёй ду шой сяброў — мяне і Жывіцу. Пакінуў пасля сябе добрую памяць ва ўсіх хлопцаў на паграніччы.
Мы ўкленчылі ў панурым маўчанні над целам дарагога сябра. Мне на рукі падалі слёзы Жывіцы. Гэта катавала
1 Валі (жарг.) — страляй.
мяне яшчэ болып: ён i плача!.. Я схіліўся над целам Сашкі. Раптам Жывіца ўсхапіўся на ногі і з крывой усмешкай на твары і вар'яцкімі вачыма сказаў:
— A... А што ж мы так... стаім? А?
Ён схапіўся за лейцы і без памяці пацягнуў іх да сябе, аж конь прысеў на заднія ногі. Потым гучна закрычаў:
— Ну-у-у... Я-а-а-азда!
Мы хутка вырушылі ўперад. Воз глуха дудзіць па лузе, скача па раллі, усё больш ірвецца да бегу.
— Ну!.. Едзь! — крычыць Жывіца на ўсю граніцу.
«Халера, звар'яцеў!»
— Э-хэ-хэ! — крычыць Жывіца.
I конь усё шпарчэй імкне ўперад. Гэта перамытніцкі конь. Ён добра ведае нас, ведае, штомы паводзім сябе дзіўна і што здарылася нешта надзвычайнае. Можа, здзіўляе яго тое, што ён не чуе карабінавых стрэлаў.
— Пайшоў!
Жывіца брыдка свішча на пальцах. Я сяджу на клубах авечай воўны. He ведаю, дзе мая зброя. Нічога не магу зразумець... Над намі віруе месяц. Вочы напаўняюцца слязьмі.
— Э-хэ-хэ! Пайшоў! — страшэнным голасам раскідае Жывіца крык па ўсёй граніцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
