КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Што з табой? Як табе дапамагчы? — кажу я ў роспачы. Ён не адказвае. Мы адступаем далей. Добра, што хмары схавалі месяц. На ўскрайку пералеску мы спыняемся. Жывіца бярэ Сашку на рукі і пераносіць яго на траву. Я кленчу побач. He ведаю, што рабіць. Увесь час пытаюся: — Яктабе дапамагчы? ён не адказвае. Жывіца сцягвае мяхі і хутка разразае іх, кідаючы на воз вялізныя клубы воўны — рыхтуе мяккую ляжанку для Сашкі. Заслаў воз на палову, прыкрыў воўну палатном ад разрэзаных мяхоў і паклаў параненага паўзверх. Ногі, рукі і галава Сашкі безуладна звісаюць долу. Жывіца заскочыў на воз і глуха сказаў: — Сачы за ім! Воз кранаецца з месца. Мы паволі едзем убок, не набліжаючыся да мяжы, якая засталася за тры кіламетры ад нас. Бясшумна пасоўваемся праз лугі і палі. Я сяджу на каленях поруч з Сашкам. Бачу, што ён раскрыў павекі. Гаворыць штосьці. Я нахіляюся над ім. — Здымі мяшэчак з шыі... пад кашуляй. Я таропка расшпільваю ягоную куртку, кофту і кашулю. Здымаю з шыі замшавы мяшэчак. — Аддасі Фэлі... Дастань кашалёк... — шэпча Сашка. 3 бакавой кішэні ягонай курткі я дастаю кашалёк. — Пяцьсот даляраў табе, пяцьсот— Жывіцу, рэшта — Фэлі... — Добра, — кажу я яму. — 3 гандлярамі і Барсуком Жывіца... скажы яму, ён разбярэцца. — Нічога з табою не здарыцца, — кажу я. — Сам яшчэ ўсё паробіш. — He, я ўсё... Зрабі, як кажу... Ён змоўк. — Мо табе дапамагчы неяк? — пытаюся я. — He. Кіньце гэта... Аты з’язджай... Ён маўчыць. Я падкладаю яму пад галаву воўну. Ён зноў гаворыць вельмі ціха: — Уладзя. — Я тут. — Дай машыну. Ён варушыць пальцамі правай рукі. Я ўкладаю яму ў руку парабелум. Пальцы сціскаюцца. He ведаю, што ён хоча зрабіць. 3-за хмар выходзіць месяц. Я выразна бачу Сашкавы запалыя вочы і белы спакутаваны твар. Ягоны лоб перасякае вертыкальная зморшчына. Да маіх вачэй падступаюць слёзы. Раптам на ягоным бледным твары з’яўляецца дзіўная ўсмешка. Я звяртаюся да Жывіцы: — Спыні каня! Ён памірае! — Ты што вярзеш? Халера! — са стогнам адгукаецца Жывіца. Мы схіляемся над Сашкам. Ён шэпча: — Смалі налева... Ну, яшчэ... яшчэ... Хлопцы, наперад! Валі на поўную! — гучна сказаў Сашка і апусціўся на воўну. Гэта былі апошнія ягоныя словы. Так загінуў CamKa Вэблін, кароль мяжы. Загінуў на савецкім памежжы ў сярэдзіне лістапада, у “залаты сезон”, у месяцовую ноч. Памёр а другой гадзіне ўначы. Апошнія хвіліны ягонага жыцця асвятляла “цыганскае сонца”. Навокал панавала ўрачыстая цішыня... Ён пакінуў сястру Фэлю і нас, усёй душой адданых яму сяброў, — мяне і Жывіцу. Пакінуў па сабе добрую памяць ва ўсіх хлопцаў на памежжы. У панурым маўчанні мы кленчым над целам дарагога сябра. На мае рукі падаюць слёзы Жывіцы. Гэта мучыць мяне яшчэ больш: Жывіца і слёзы... Я нахіляюся над Сашкавым целам. Раптам Жывіца падрываецца на ногі і з крывой усмешкай на твары, з апантанымі вачыма гаворыць: — А што ж мы так стаім? Ён хапаецца за лейцы і ўтрапёна цягне іх на сябе так, што конь ажно прысядае. А потым на ўвесь голас крычыць: — Но-о! Па-аехалі! Мы едзем. Воз глуха гудзе па лузе. Скача па раллі. А конь усё рвецца наперад. — Но! Паехалі! — крычыць Жывіца на ўсю мяжу. “Халера, ён звар’яцеў!” I конь імчыць усё шпарчэй. Гэта кантрабандысцкі конь. Ён добра нас ведае. Ведае, што паводзім мы сябе дзіўна і што здарылася штосьці незвычайнае. Можа, дзівіцца, што не чуваць вінтовачных стрэлаў. — Пайшоў! Жывіца вусцішна свішча праз пальцы. Я сяджу ў клубах авечай воўны. He ведаю, дзе мая зброя. He магу зразумець... Над намі віруе месяц. Вочы мне засцяць слёзы. — Э-хэ-хэ-хэ!.. Пайшоў! — страшным голасам раве Жывіца на ўсё наваколле. “Навошта ён гэта робіць?” — думаю я і кусаю губы. Што яшчэ адбылося тае начы? Нічога больш ужо не магло здарыцца... Гэта было найгоршым... Збоку грымелі стрэлы вінтовак. Пачэсныя залпы зялёнак у Сашкаў гонар. Воз падскокваў, быццам мяч. Конь ірваўся наперад, як бура. Месяц танцаваў па ўсім небе і ў паветры ўвесьчас лунала: — Э-хэ-хэ-хэ!.. Па-а-ехалі! Зранку выпаў снег — і застаўся. Адразу ж пралягла “белая сцежка”. Гэта наш канец. Чорная сцежка нам ужо непатрэбная... бо Сашкі Вэбліна няма... XV У Ракаў я пайшоў, калі апусціўся змрок. Бакавымі вулачкамі і завулкамі пракраўся да дома гадзіннікавага майстра Мужаньскага. Петрака Філосафа я заспеў дома. Хлопец сядзеў ля ложка, у якім ляжаў Юлік Вар’ят, і чытаў яму кнігу. — Дзе Шчур? — спытаў я яго. — He ведаю... Я даўно яго не бачыў, ён хадзіў з дзікімі. — Дзе Лорд? — Ён пайшоў з партыяй. Яшчэ не вярнуўся. — Што з табою? — спытаўся я ў Юліка, заўважыўшы, што ён вельмі кепска выглядае. — Я прастыў... Але нічога страшнага. Хлопец зайшоўся кашлем. Прыступ быў доўгі і зацяты. У вачах Петрака я бачыў неспакой. — Ведаеш, што? — сказаўя Петраку. — Мо прытрымаеш для мяне бабкі? Бо я, разумееш, за мяжу хаджу. Прышыюць мяне там, і бабкі прападуць. Вы цяпер ходзіце? — He... Mary прытрымаць табе грошы. Я дастаю з кішэні пачак купюр. Адлічваю 1200 даляраў і даю іх Петраку. — Ну і шмат жа тут! Я развітваюся і ідуда выхаду. Ля дзвярэй спыняюся. — А вы ведаеце, што... Сашкі няма? — Як няма... У мястэчку? — He, зусім няма! Я раблю ў паветры знак крыжа. Бачу здзіўленыя вочы. Выходжу на двор і гляджу ўгару. Месяц апусціўся нізка і нахабна смяецца. Я іду ў кірунку Фэлінага дома. У вокнах цёмна. Я грукаю ў шыбу, як тады... Чую крокі. — Хто-о? — Уладзіслаў. — Які Уладзіслаў? — Ну, Уладзя. Неўзабаве я ўжо ў сярэдзіне. На стале гарыць лямпа. Фэля глядзіць на мяне здзіўленымі вачыма. Я доўга маўчу, а потым кажу: — Добры вечар! Мы зноў маўчым. Я засоўваю руку ў кішэнь курткі і выцягваю замшавы мяшэчак. Даю яго Фэлі і кажу: — Гэта ад Сашкі. Яна бярэ мяшэчак. Я дастаю Сашкаў кашалёк і таксама даю яго Фэлі. — I гэта ад Сашкі... Я ўзяў 500 даляраў сабе і 500 Жывіцу. Ён так сказаў. А гэта папрасіў аддаць вам. — Што тут? — яна рухам галавы ўказвае на мяшэчак. — Я не ведаю, я не глядзеў. Тут Фэлін лоб перасякае глыбокая вертыкальная зморшчына, такая ж, як у брата. Вочы цямнеюць. Насупліваюцца бровы. — А дзе ён? — Яго няма! — Няма? — Так... Бальшавікі забілі яго ля самай мяжы. Я каротка, але дакладна расказваю ёй, пры якіх абставінах загінуў Сашка. Яна ўважліва слухае, не перапыняючы пытаннямі. Я бачу спалатнелы твар... усё больш белы. Фэля доўга маўчыць. Я гляджу на яе, а ў душы маёй зеўрае абсалютная пустата. Яна падымае галаву. Я пытаюся: — Можа, вам неяк дапамагчы? — А вы “засвечаны”? — Так. — Нічога не трэба, я ўсё зраблю сама. Вам ёсць дзе схавацца? — ЁСЦЬ. — Добра. Зараз я паеду да яго... Жывіца там? — Там. Яна ідзе ў суседні пакой і пачынае апранацца. Неўзабаве вяртаецца. — Вы можаце ісці. Я вас не затрымліваю. — Да пабачэння! Я выходжу з дома. Бадзяюся па вуліцах. Я падняў каўнер, ніхто мяне не пазнае. Я гляджу ўгару. Месяц усё яшчэ смяецца. Мяне абмінаюць нешматлікія сустрэчныя. Халодна, уздымаецца марозны ўсходні вецер. Выціскае ў мяне з вачэй слёзы. Я іду да Гінты. Мушу хоць штосьці зрабіць. Але што? Відаць, напіцца. У салоне сёння знаёмых няма. Пад столлю гарыць газавая лямпа. Скупа асвятляе вялікі пакой. Цэнтральны стол пустуе. Збоку, за маленькім столікам я бачу чатырох паўстанцаў. Клічу Гінту. — Даўно я вас, пане Уладзіславе, не бачыла, — гаворыць габрэйка. — I што з таго? — Нічога. Чаго жадаеце? — Пляшку сівухі, агуркоў і кілбасы. Я п’ю адзін. Паўстанцы не звяртаюць на мяне ўвагі. Невядома, чаму я так спяшаюся — мне ж няма куды ісці... Я зрабіў усё. Выпіваю яшчэ паўбутэлькі гарэлкі. Мне цяплей, але з кожнай хвілінай усё больш сумна. Я расплачваюся за ўсё і выходжу на вуліцу. Зноў блукаю мястэчкам. Ідзе снег. Дробныя белыя сняжынкі весела кружаць у паветры. Уздымаюцца ўгару па доўгіх месяцовых промнях, саслізгваюць па іх долу. Мне хочацца спаць. Я так даўно не спаў. Позна ўвечары я грукаю ў акно Калішанак. Зузя адчыніла мне дзверы. Яна пляскае ў ладкі і занадта гучна выражае сваё захапленне. — А... Гэта пан Уладзіслаў! Нарэшце. Вітаю вас! Вітаю! — Вітаю, вітаю, — змрочна паўтараю я ейныя словы. — Калі ласка. Праходзьце. Яна ўсміхаецца. Косыя вочы па-даследчыцку абмацваюць мяне. — Можа, штосьці з’есці, выпіць? — Дай гарэлкі. — Зараз будзе. Усё, што пажадаеце. Сядайце, пане, тут. Я зноў п’ю гарэлку. Зузанна гідка ўсміхаецца. Увесь час круціцца па хаце. Грудзі ў яе трасуцца, быццам налітыя вадой гумовыя пухіры. — АТоська часта вас згадвае... Авы, пане.такі “безгуморны”. Я кажу і кажу, а вы нічога! — Язык замерз! Разагрэцьтрэба! Зузя гучна рагоча і пульхнымі ручкамі б’е сябе па клубах. Я п’ю далей. Палю папяросу за папяросай. Жанчына касавурыцца на мяне. Амо баю-бай? У ложачак з Тосенькай? 3 такога холаду на цёплыя ножкі! Хе-хе-хе! Яна трасецца ад бязгучнага смеху. Я бачу, што ў яе два насы, процьма вачэй і яна ўся дрыжыць, трасецца, як гума, як цеста. Іду ў суседні пакой. За мною з лямпай у руцэ цялёпкае пантофлямі Зузя. — Тося, прывітай пана Уладзіслава, як належыць! — Мамуся як дурненькая! — адказвае заспаная дзяўчына. Я распранаюся. Я так даўно не спаў. Зузя здымае з мяне боты. Усім целам я занырваю ў цёплы мяккі ложак. Зузя штосьці гаворыць, хіхікае і выходзіць з пакоя. Тоська прыціскаецца да мяне гарачым гладкім целам. “Здарылася штосьці вельмі важнае! Вельмі! Але што?” Я лячу ў душную гарачую прорву. — Ну, уставай! — чую я праз сон суворы голас. Хтосьці трасе мяне за плячо. Я расплюшчваю вочы. Мяне слепіць палоска святла з ліхтарыка. Праз момант я заўважаю ў пакоі некалькіх паліцыянтаў. У руках у іх рэвальверы. Я адразу ж прыходжу да цямы. “Зброя ў мяне ў бакавой кішэні курткі. А дзе куртка? Зрэшты, мне нельга абараняцца!” — Імя і прозвішча? — дзелавіта пытаецца той самы голас. — Антоні Пятроўскі. Зузя хіхікае. — А вы, пане Уладзю, хітрун! Ён, пане начальніку, яшчэ не працверазеў. Пагуляў крыху хлопец... Хе! хе! хе! Яна мне агідная. Я зразумеў, што яна мяне апыліла. — Апранайся! Я вылажу з ложка і пачынаю апранацца. Мяне ўсё яшчэ асвятляе ліхтарык, але я зусім не бянтэжуся. Мне цяпер усё адно. — Пагуляў кавалер! — чую я хрыпаты бас, які далятае да маіх вушэй быццам з вялікай адлегласці. Хтосьці смяецца. Зузя хіхікае. Потым запясці апякае холадам кайданкоў. “Здарылася штосьці вельмі важнае! Але што?” Мы выходзім у сенцы. Мяне чуйна пільнуюць рулі рэвальвераў. Песцяць промні ліхтарыкаў. “Я заўжды ў парадку, пане начальніку”, — чую я шэпт Зузі.