Каханак Вялікай Мядзведзіцы
Сяргей Пясецкі
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2020
— Гэтая, Лёня!
Яна хапаецца рукой за сэрца:
— Як ты мяне напужаў! Адкуль ты ўзяўся?
— 3 Польшчы... Тавар падвярнуўся. Я хацеў цябе праведаць і прыйшоў з калегамі.
— Колькі іх?
— Двое.
Лёня паспешліва выціраецца ручніком і адказвае на мае пытанні, весела ўсміхаючыся і радасна бліскаючы вачыма:
— У цябе ціха?
— Абсалютна. Мяне цяпер не чапаюць. Відаць, ведаюць аднекуль, што я закрыла кропку.
— А для мяне тавар прадасі?
— Ды я ж для цябе ўсё зраблю! He забыў мяне? Хадзі сюды, паздароўкаемся.
Яна адкідвае ручнік на лаўку і абдымае мяне за шыю. Лёня пахне мылам і мятай. Яна цягне мяне за руку на іншую палову дома.
— Там хлопцы чакаюць! — кажу я ёй.
— Хай пачакаюць крыху. Я цябе даўжэй чакала.
Потым я іду ў лес і прыводжу супольнікаў на хутар. Лёня ўжо апранулася. Яна запрашае нас у пакой за перагародкай, дзе мы раней пакавалі бандажы. Цяпер мы дастаём тавар з ношак, парадкуем яго на стале і падлічваем.
— Бамбіначка, і калі ж вы для нас спіхняце гэтае шмаццё? — пытаецца Шчур.
— Табе гарыць?
— Так. Бабкі патрэбныя.
— Як вы прадаць хочаце: за золата ці за даляры? А мо абмяняць на футра?
— Прадай за даляры!
— Калі так, то заўтра да вечара ўсё абраблю. Сёння не паспею. Давядзецца вам у мяне начаваць.
— Каб нас толькі не накрылі!
— He накрыюць. Адкуль яны даведаюцца?
— А як тады, з Уладзем?
— Тады вас чакалі. Вас засыпаў хтосьці з местачковых хлопцаў, і Макараў зрабіў засаду. Вас чатыры дні чакалі.
Днёўку мы зрабілі на гарышчы, бо адтуль добра праглядаліся ўсе бакі і, калі што якое, лёгка было ўцячы. Удзень Лёня паехала ў Менск, а ўвечары пяць ношчыц перанеслі ўвесь тавар на месца. Я прабавіў час у хаце, а супольнікі мае — на гарышчы.
— Сёння мы можам вяртацца, — сказаў я Лёні. — Тавар перанеслі, а ў цябе дакладна ёсць для нас грошы.
Лёню гэта раззлавала.
— Куды ты нясешся! Мы амаль год не бачыліся, a Ta66 гарыць! Паспееш! Што ў цябе за справы дома? Ну?
— Аніякіх.
— Ну, то заўтра пойдзеш! Грошай я ўсіх не атрымала. Заўтра забяру рэшту. 3 габрэямі па-рознаму бывае, а вам трэба манету ў руку даць!
— Так.
— Бачыш. Я ведаю, як найлепей зрабіць.
Хлопцы спалі на гарышчы, а я правёў ноч з Лёняй. Назаўтра з раніцы яна паехала ў горад. Вярнулася пасля абеду і выплаціла нам 2950 даляраў. 3 гэтых грошай я ўзяў 250 даляраў і даў ёй:
— Гэта табе за працу і маліну.
Яна весела рассмяялася.
— Які ты добры! Ты дай са сваіх грошай, з долі, а не з агульных.
— Добра, — сказаў я. — Я дам табе палову таго, што мне належыць, а калі хочаш — то і ўсе!
Лёня з удаваным здзіўленнем кіўнула галавой.
— Бач ты, багацей! Але ты за мяне не хвалюйся. Я свой працэнт ад габрэяў маю. А гэтыя вашы чыстыя. Калі хочаш узяць за даляры шкуркі, то заробіце яшчэ больш.
— Нам і гэтага заробку хопіць! — сказаў Шчур. — Нам лішнія клопаты непатрэбныя.
Мы падзялілі між сабою атрыманыя грошы. Увечары, пасля шчодрай вячэры, усе развіталіся з Лёняй і рушылі ў зваротную дарогу.
— Калі будзе яшчэ што, прыходзь! — сказала мне Лёня. — Кропкі я цяпер не трымаю, але для цябе заўжды тавар прадам.
Ноч была цёплая. Прыемна было ісці палямі і лясамі, не маючы за спінай ношкі. Быў пярэдадзень нейкага свята. Па вёсках дзеўкі спявалі манатонныя беларускія песні. Мы ідзём лугамі, палямі і лясамі, сцежкамі, імхамі, дарогамі. Увесь час на захад: туды, куды коціцца наўскос, з гары долу, з усходу на захад Вялікі Воз. Мы добра падабраліся.У нас ёсць зброя. Процьма грошай і надзея на здабыццё яшчэ большых капіталаў. Нашто яны мне? Ці ж я ведаю? Грошы мне зусім непатрэбныя. Я магу задаволіцца абы-чым...
Цяпер сярэдзіна траўня. Шчур у мястэчку вырашае нашы справы, чуйна і спрытна ветрыць, ці пойдзе за мяжу якая-небудзь партыя паўстанцаў. Далакоп цэлымі днямі адсыпаецца на гарышчы, на нашай маліне ў маці Крумкача. А я, з двума пісталетамі ў кішэнях, цягаюся па дарогах і лясах. Часам я забрыдаю вельмі далёка. Сам не ведаю, што мяне гоніць! He магу зразумець. Можа, Tyra? Але па чым? I жэрці ёсць, і гарэлка, і адданыя сябры. Вясна буяе. Сонца гарачымі промнямі паліць зямлю. Лес гудзе, шуміць і спявае. Зямля прытомнее, цяжка дыхаючы. Я кружу па лясах здалёк ад мястэчка. Часам да мяне далучаецца Далакоп (але толькі па вечарах, бо ён не любіць сонца), і мы зазіраем у навакольныя вёскі. Там у нас шмат знаёмых хлопцаў і дзяўчат. Мы здабываем іх прыхільнасць гарэлкай і цукеркамі. Далакоп —
хлопец непераборлівы, задавольваецца абы-чым, яму абы толькі баба была! А ўдзень ён цынічна кпіць з дзевак, якіхувечары і ноччу цярпліва і працавіта абмацвае па “прызбах” і гумнах. Ён, напрыклад, гаворыць так:
— Мой хутар пачынаецца вышэй за калені, а заканчваецца ля пупка. Гэта першая катэгорыя! Ніякай розніцы. А рэшта то і не лічыцца!..
Далакоп умее размаўляць з дзяўчатамі і, нягледзячы на тое, што сам ён брыдкі цынік, карыстаецца ў іх вялікім поспехам. У кожнай навакольнай вёсцы ў яго па некалькі каханак. Я неаднойчы чуў, як ён расказвае дзяўчатам такія жорсткія, сальныя і заплюгаўленыя жарты, што ажно пляваць хацелася. Яны на яго лаяцца, б’юць кулакамі, затыкаюць вушы пальцамі, але слухаюць і ліпнуць да яго. Калі ночы вольныя, на маліне Далакоп не спіць. Прыходзіць толькі з раніцы, есць абышто і кладзецца спаць, а потым зноў выпраўляецца на інспекцыю па вёсках. Я доўга спаць не магу, таму ўдзень я самотны. Тады я блукаю па лясах. Гадзінамі ляжу на мяккім моху, гледзячы ў бірузовае прадонне неба, па якім прабягаюць лёгкія аблачынкі або перавальваюцца вялізныя клубы хмар. Аднойчы я доўга валэндаўся па лесе, што непадалёк Душкава. Хацеў абысці вёску Выганічы і вярнуцца на маліну. I тады, стоячы на ўскрайку лесу, я заўважыў на дарозе з мястэчка пару — юнака і дзяўчыну. Юнак кагосьці мне нагадваў. Я адступіў у лес і стаіўся ў кустах. Калі пара наблізілася да мяне, я пазнаў Петрака Філосафа, які вёў пад руку нейкую не знаёмую мне дзяўчыну. Я ніколі раней не бачыў яе ў мястэчку. Сціпла апранутая. Чорныя валасы і бровы, бледны твар.
Яна была вельмі маладзенькая, магчыма, нават малодшая за Петрака. Мне здавалася, што я дзесьці бачыў яе твар. Спачатку я хацеў падысці да іх, але, запрыкмеціўшы падабенства дзяўчыны да нейкага з мінулага,
спыніўся. Яны параўняліся са мною і, ціха размаўляючы, пайшлі далей. А я глядзеў ім услед і ўсё думаў. Урэшце я згадаў Капітанскую магілу і здань... той самы твар або надзвычай падобны. Я бачыў гэтае аблічча ў ліхаманцы, у паўзмроку, але яно засталося ў маёй памяці. Я сачу за імі здалёк, не наважваючыся падысці, штосьці мяне стрымлівае. Яны падышлі да душкаўскага маёнтка і развярнуліся. Я сачу за імі з адлегласці. Потым забягаю лесам наперад і хаваюся ў прыдарожных кустах. Яны набліжаюцца да мяне, і я чую голас дзяўчыны:
— А вы, пане, напішыце ў Варшаву. Мо там ёсць нейкія навіны?
— He, панна Ірка! Пустое ўсё гэта. Я хачу з дапамогай газет звярнуцца да эміграцыі... Яны маглі з’ехаць у Германію або ў Францыю. Мо хто са знаёмых штосьці ведае пра іхні лёс...
Далейшай размовы я не чуў. 3 гэтага ўрыўка я зразумеў, што Пятрок намагаецца адшукаць сваякоў і размаўляе пра гэта з дзяўчынай па імені Ірына. А хто яна такая? Я ведаў, што перада мною загадка, разгадаць якую без дапамогі Петрака мне не пад сілу. Яны аддаліліся ад мяне і зніклі за пагоркам.
Я крочу палямі ў кірунку лесу, за якім месціцца Hama схованка. Дома Гэля рыхтуе нам вячэру. Мы маглі б есці ў хаце, але на гарышчы свабадней, бо няма чаго бянтэжыцца. Таму я складаю ежу ў кош, выходжу з хаты і падымаюся на гарышча. Далакоп зірнуў на мяне прымружаным вокам і прыкінуўся, быццам спіць.
— Чалавеча, калі ж ты выспішся! — кажу я задуменна.
— Ну а што? Што мне рабіць?
— Уначы з бабамі бадзяецца, а ўдзень дрыхне. Уставай есці!
Мы ямо духмяную яечню, падсмажаную з кавалкамі грудзінкі, гарачыя бліны, тушанае мяса, капусту.
Выпіваем пляшку гарэлкі. Потым закурваем. Да захаду сонца яшчэ далёка.
— Шчур заходзіў, — гаворыць Далакоп. — Прынёс 10 буслоў “гаміры” і 2000 папярос.
— Што казаў?
— Паўстанцы сядзяць ціха. У дарогу не ходзяць. А Алінчукі заявілі на цябе, што ты іх абрабаваў па дарозе з Ракава ў Аляхновічы.
— Вось дыкладна! Быць не можа!
— Шчур казаў. Таксама лаяўся. Першая катэгорыя!
— Яны ж не маглі мяне пазнаць. Я ані слоўцам не адгукнуўся, яны мяне і не бачылі зусім!
— Шчур сказаў, што яны гэта з понтам, налева. Самі не ведаюць, хто іх абрабіў, а на цябе заявілі са злосці. Гэта Альфрэдава работа... А што, пераймаешся? Ніхто ж не паверыць, што ў іх тавар па дарозе на станцыю забралі.
— А мне на іх пляваць! — працадзіў я са злосцю. — Хай заяўляюць! Я папрашу Шчура, каб ён абавязкова даведаўся, калі яны зноў за мяжу пойдуць, і на “вытыш” іх вазьму!
— Вось гэта я разумею! Гэта па-нашаму! — сказаў Далакоп.
— Дык што казаў Шчур? Будзе работа?
— Пакуль няма нічога. Шчур сказаў: пацярпіце. Хай надыдуць цёмныя ночы. Тады работа пачнецца! Першая катэгорыя!
— Мне нудна...
— To хадзем да бабішчаў. Я тут у адной вёсцы такіх кабецін ведаю, што халера чалавека бярэ! Першая катэгорыя!
Сонца села. Мы выправіліся на прагулку ў адну з суседніх вёсак. Селі на вялікі камень побач з апошняй хатай на ўскрайку і здалёк назіраем за вечаровым рухам у вёсцы. Вось пастухі гоняць з пашы статак кароў у пыльнай хмары. Нас абмінае мужык. У яго здаравенны
калматы кумпал і вялікія, пачарнелыя і дэфармаваныя ступакі.
— Памагай бог, Валянціне! — крычыць яму Далакоп.
Мужык паварочвае да нас змакрэлы твар.
— Га?.. Дзякую!
I пайшоў сабе далей.
— Бачыш, які кулямёт! — гаворыць Далакоп.
— Дзе кулямёт?
— Ну, на плячы ён цягне.
— Дык гэта ж вілы!
— Менавіта. Беларускі кулямёт: адразу пяць дзірак робіць!
— Ну а беларуская гармата як тады выглядае?
— Сякера, — кажа Далакоп. — Дасіўлоб — коньскапыціцца!
3 лугу да нас набліжаецца група дзевак з граблямі ў руках. Спадніцы ва ўсіх высока падаткнутыя, кашулі змакрэлі ад поту. Трасучы цыцкамі, яны парадам праходзяць міма нас, пакідаючы па сабе густую завесу пахаў: поту, сыру, цыбулі і гною. Нас яны агледзелі ўважліва і пайшлі далей, падкрэслена калышучы сцёгнамі.
— Ганка, у цябе каса расплялася! — крычыць Далакоп.
Адна з дзевак дакранаецца рукой да карка.
КНІГІ ОНЛАЙН
