КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Бібліятэка Бацькаўшчыныў- КАХАНЫ 1 горад ■ г 1 Бібліятэка Бацькаўшчыны Міжнароднае грамадскае аб’яднанне «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына« Кніга 9 Каханы горад Зборнік эміграцыйнае ваеннае прозы Мінск «Беларускі кнігазбор» 2006 УДК 821.161.3-3 ББК 64 (4 Бен) КЗО Сэрыя заснавана ў 2004 годзе Укладаньне Лявона Юрэвіча Каханы горад: зборнік эміграцыйнае ваеннае прозы / Укл. К 30 Л. Юрэвіч. — Мн., Бел. кнігазбор, 2006. — 372 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны: кн. 9) ISBN 985-504-038-4. У зборнік ўвайшлі творы трох пісьмсньнікаў эміграцыі Антона Адамовіча, Лявона Савёнка і Янкі Юхнаўца. У іхных рознажанравых творах, ад філязофіі да сатыры, жыцьцё пад акупацыяй у Менску. Гэта новае невядомае нам рансй адлюстраваньне Другой Сусьветнай вайны. «Каханы горад» дзявятая кніга ў сэрыі «Бібліятэка Бацькаўшчыны», заснаванай МГА «ЗБС «Бацькаўшчына» ў 2004 г. УДК 821.161.3-3 ББК 64 (4 Бен) ISBN 985-504-038-4 © Юрэвіч Л., укладаньне, 2006 © Кіпель В., уступнае слова, 2006 © МГА «ЗБС «Бацькаўшчына», 2006 © Афармленьнс, МГА «Беларускі кнігазбор», 2006 ГОРАД ЧЫТАЕ Калі б мне давялося раіцца-размаўляць з геральдыстамі, то я запрапанаваў бы ім у герб гораду Менску ўлучыць кнігу, зачыненую ці разгорнутую — ня так важна, але кнігу як сымбаль чытаньня. На мой погляд (а ў маім выпадку — напэўна, суб’ектыўны, бо я родам зь Менску), мне здаецца, што менчукі чытаюць больш за іншых зсмлякоў. Каб устанавіць дакладна ўзровень чьітаньня, ясна, трэба аналізаваць статыстыку-колькасьць бібліятэкаў, колькасьць абанэмэнтаў, пазычаных кніжок, г.д. Я гэта разумею, працаваў у тым каля 30 гадоў у НьюЁркаўскай публічнай бібліятэцы, што на рагу Пятай авэню й Сорак Другой вуліцы. Я ж выводжу чытальнасьць сэнтымэнтальна, базуюся на такіх штрышкох-успамінах. У перадваенным Менску на Горным завулку было адзіннаццаць дамкоў (крытых бляхай было толькі два, а рэшта гонтамі), у сямі зь іх былі свае бібліятэчкі. Мне гэта запамяталася як выдатны факт. Каб купіць «Палескіх рабінзонаў» Янкі Маўра, мы з маці прастаялі ў чарзс каля трох гадзінаў (было гэтаў сярэдзіне 30-х гадоў!). Памятаю таксама, як міліцыянты ганялі са сходкаў на вуліцы К. Маркса пераходзячых у бок гарадзкога саду чытаючых дзяцей і дарослых — маўляў, сходы для хады, а не для сядзеньня-чытаньня. Факт, што чыталася ў мірны час, можа, ня так ужо й паказальны, але што чыталі і ў вайну, калі ў галаве сядзела адна думка: як паесьці і як выжыць, то аддаваньне чытаньню я ўважаю вельмі паказальна. Вось мае ўспаміны-мамэнты з гадоў вайны, гадоў змрочных, жудасных, якіх не забыць да канца жыцьця. Лстам 1942 году сапраўдным цудам лёсу нашай сям’і пашанцавала вярнуцца ў Менск, Ідучы паўзь Сьвіслач у бок Камароўкі — Залатой Горкі, можна было бачыць такі абраз: соткі а соткі пагарэлішчаў, як чорныя магільныя насыпы, з комінамі-помнікамі, пазарасталымі рэдкай лебядой і крапівой ды бур’янам. Але там-сям віднелася й жыцьцё: пасьвіліся козы, рэдчас каровы, ды сядзелі пастушкі, дзяўчынкі, хлопчыкі, часта з кніжкамі ў рукох ці на худзенькіх каленках. Пастушкі чыталі, іх канцэнтрацыя была ў кнізе, яны не зьвярталі ўвагі на прахожых, на акаляючае асяродзьдзе. Калі мы нарэшце дабраліся да Горнага завулку, дзс наша хата згарэла, алс нас прыюцілі суседзі, дык паказваючы нам месца, дзе мы будзем спаць, гаспадыня сказала: «А ў сенцах кнігі. Чытайце. Мы іх нацягалі ў часе пажару». I пры невялічкай газавічцы-фіцілю тыя кнігі чыталіся. Калі апынуліся ўлетку 1942 году ў Менску, жыцьцё прывяло мяне хутка на рынак: картак у нас не было, і трэба было нсшта «ўтаргаваць», каб купіць бохан (кірпічык) хлебу. 3 рынкам я хутка азнаёміўся і ўбачыў, што на кожным рынку — Камароўскім, Старажоўскім, Чэрвеньскім — быў кніжны стэнд, а на рынку Сурожскім быў сапраўдны кніжны магазын (ну, хутчэй вялікі ларок), дзе, даўшы залог у пяць марак (толькі маркі!), можна было кнігу пазычыць. Прадаваліся кнігі і ў камісіёнках на Нямізе, і ў вялікім мастацкім магазыне на былой Камсамольскай. Наагул падкрэсьлю, што кніга ў Менску ў гады вайны была ў пашане: немцы рабавалі бібліятэкі, але на складох, дзе яны рыхтавалі кнігі да вывазу, дазвалялі мінакам «корпацца». Прыкладам, у адным з корпусаў БДУ ў раёне Чырвонага касьцёлу быў такі склад, і людзі кнігі забіралі сабе. Паколькі я вучыўся ў школе (будынак Музэю прыроды на Траецкім прадмссьці), ведаю, што была й літаратурная праграма. Найчасьцей настаўнікі пазычалі вучням свас кнігі. Праўда, аднойчы дырэктар школы раздаў вучням 7-е клясы хрэстаматыю па беларускай літаратуры (называлася, здаецца, «Родны Край»), атаксама фізычную карту БССР. Аб чытаньні ў Менску ў часе вайны запомніўся мне й такі выпадак. Ідучы аднойчы пасьля заняткаў на Старажоўскі рынак, недзе ў прамежку наміж могілкамі й рынкам — там найчасьцей стаялі вазы — каля аднаго з вазоў пабачыў 8-10 «мужыкоў», якія моцнарагаталі. Я падышоў бліжэй. На возе сядзеў селянін, трымаў разгорнутую «Беларускую газэту» й нешта чытаў. Услухаўшыся, я зразумеў, што чытаў той чалавек «Дзёньнік Чужанінава», а таварышы ягоныя слухалі. Які тады чытаўся эпізод, не скажу, бо не даслухаў, сьпяшаўся на рынак, але рогат быў вялікі. Аб «Дзёньніку Чужанінава» я пачуў пазьней на аднэй зь вечарынак. Асабліва сьмяяліся з Чужанінава, як той прапаноўваў, як хутчэй стацца «нацыяналістам». Бясспрэчна, у Менску й па-за Менскам Чужанінава чыталі. Прыпамінаю і такую дэтальку. Значна, значна пазьней, калі Зора — сяброўка ў Менску — стала маёй жонкай, мы былі адна сям’я-каманда, а празь яе я быў і сябрам аўтара Чужанінава — Лявона Савёнка, — Зора сказала мне, што ў 1941 годзе, калі менчукі ўцякалі ў «бежанства», былі такія сярод іх, што згіналіся пад цяжарам клункаў праз плячо, несьлі свой скарб — кнігі. А гэта, як кажуць на радзіме, «здорава»! ГІра цяперашні час скажу такое: калі бываю ў Менску (штогоду, a то й часьцей), дык выяжджаю з багажом — толькі кнігі. 3 прыемнасьцю і ўпэўненасьцю сьцьвярджаю: Менск — кніжны горад. Хацеў бы сказаць колькі словаў пра аўтараў зьмешчаных тут твораў. Антон Адамовіч як літаратар выступаў пад дзясягкам псэўдонімаў. Карэнны мянчук. Вельмі пільна зьбіраў усё сваё друкаванае. Меў выдатную бібліятэку — літаратурнае беларускае амаль усё. Кнігі ахвотна пазычаў і часта кнігі «зачытвалі». Мяне ведаў ад часоў высылкі ў Вятку й ці раз казаў: «А ты спытай у таго ці таго, ці ня мае такое (ягонае) кнігі». Лявон Савёнак (Крывічанін, Свэн). Нарадзіўся ў Вяльцы. Укараніўся, усынавіўся Менску. Стала натаваў жыцьцё і асабліва праявы беларускасьці, і любы напад, насьмешку над беларускасьцю глыбака псражываў, але не падаваў віду. Надзвычай аптымістычна верыў, што Беларусь пераможа чорныя гадзіны. У сямейным коле мой цесьць — выдатны гумарыст, вясёлы субёседнік, за кубкам піва прадыскутавалі мы зь ім ці адну сусьветную праблему. Але заўсёдная наша тэма была — жыцьцё беларускае. Выдатная ягоная бібліятэка згарэла з хатай ягонага цесьця на Першамайскай у 1941 годзе. Зь Янкам Юхнаўцом зь Лепельшчыны знаёмы ад 1945 году. Вельмі шмат хадзілі па кнігарнях. Бадай, не было тэмы, якую б мы не прадыскутавалі, але грамадзкую беларускую тэматыку — маю ўлюбёную тэму — ён дыскутаваць не любіў. Вітаўт Кіпель Антон Адамовіч ТУТ HE МАСКВА (Да ўсяго, што сягоньня і ўчора) МЕНСКУ (На ўгодкі вялікае пажогі) ЧОРНАЯ БЕЛЬ КАХАНЫ ГОРАД (Завязка раману) Беларусы — не расейцы! В. К. Ішлі гады, паблісквалі вёснамі імклівымі, зіхацелі летамі навальнічнымі, асыпаліся ліставейнымі восенямі, залягалі сьнежна-іскрыстымі зімамі... Ішлі гады... Шчасьлівейшыя — мералі вёснамі гады. Маладосьцю мералі ўсё жыцьцё, як адзін вялікі дзень. Ды ці бывае-ткі яна, вечная маладосьць? I ці шмат шчасьлівых на сьвеце? Шчасьлівыя прашчуры толькі — на леты лічылі век. Залаты іхны век — заўсёды ў мінуўшчыне... «Лета Божага тысяча чатырыста дванаццатага ад нараджэньня Хрыста...» I палеглі ў дамавіны прашчуры, шчасьлівыя, бестурботныя — занадта бестурботныя... I пакінулі нашчадкам працу ў поце аблічча свайго, пакінулі вялікі, непазбыўны сум. Сум вялікі, ой! узрос бясконца: Дзе ж ты і лета, дзе й месяц ліпень? Пашчапаліся вусны ад сонца I да плеч кашулі зрэбныя прыліплі... ...I пакінулі нашчадкам, нам — на восені мераць, лічыць гады... I гады ішлі, цяклі гады, як адна даўгазвонная восень. Ішлі гады... * * * Восень! Перад новаю зданьню тваёй у экстазе ўкленчыў юнак, і песьня — на вуснах натхнёных. ...А песьня расла, сітавала душу, Нурцавала ў вяршаліны сосен, Казала: прыйдзі, так цябе я прашу, Прыйдзі, пурпуровая восень! I восень прыйшла, восень — ці здань? I дарыла дары ўсім, усім, і здалося ўсім — залатая восень. Залаты век — прашчураў век — мільгануў па-за пурпурам здані. Кароткі век, восеньскі, матыліны век... I ўгледзелі ўсе: не залатая — пурпуровая восень. I ўгледзелі ўсе — на пурпуры кроў. Кроў, прагная новай крыві. I сваю кроў угледзелі ўсе на пурпуры тым. I ўцямілі ўраз — што позна. Што пярэйдзе на пурпур уся жывая, гарачая кроў — крывічанская кроў краіны... I чулі, як вецер нагвалт зазваніў, Бражджаў ува ўсе аканіцы. Гарэла каліна ў сьцюдзёньім агні, Лісьцё пачало мітусіцца... I пурпур гарэў, чырванеў, напіваўся, чарнеў... Чорная восень — вось яна! Чорна, чорна ўсё навокал. I чорных варонаў — раптам — адкуль? — чорных варонаў грудкі й груды, і навалы чорных-чарнюшчых варон. Чорныя вароны над бязьлістым садам Узьвіваюцца ўгору ды зноў асядуць... На гальлі кашлатым сум сябе павесіў... Як ляцець варонам к радасьці бязь песьняў? А на песьню ж — якга — прыляцелі сюды. Ухапіць яе ў дзюбы, песьню жывую, ірваць, шкуматаць — і каб капала кроў, крывічанская кроў краіны — пад карканьня крык: — Мас-ква! Мас-ква! Мас-ква! 3 гэтым трыюмфам — да радасьці гэнай ляцець. Крывавая восень у Крывіі... Крывавая восень! Торбы надзела, пугі зьвіла і — туды, дзе заўсёды зіма, дзе — Сьнягі, ляды, Абрус жуды, Назаўсягды, На вечны час Ляглі... Пагнала перад сабою, а тэй там — няма, не было б канца... I адзадзя, дзе быў бацькаў кут, — 3 вараньнячым крыкам узьнімаюць лопат, Круцяцца над ежай мітусьлівым лётам... — Мас-ква! Мас-ква! Мас-ква!