КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ды вось адразу — першая закавыка: як жа зь ім, з гэтым штурманам-радыстым Гадэнкам? Бо, дазволіўшы на ўтварэньне сяброўска-зямляцкага, ледзь не нацыянальна беларускага зьвязу, пабаяліся ж пакінуць яго чыста такім, дадаўшы на ўсякі выпадак штурманамі чужых. Што праўда, сваіх і не было пад рукамі. Добра, хоць цяпер гэтага Гадэнкі тут, у палатцы, няма... — Трэба пачысьціць рэвальвэр, — ізноў праказаў уголас Юрка. Ён не любіў свайго штурмана й без таго. He падабалася яму нават і тое, што прозьвішча ў гэтага палтаўца — гатовая мянушка, перарабляць ня трэба. I здавалася, што штурман добра й апраўдвае гэнае прозьвішча-мянушку. Усюды, гад, мяшаецца, крытыкуе, устаўляе свае іры грошы, а сам — доўбнядоўбняю. Падазравалася нават, што ён сочыць Юрку, ды ці ня зь Вікгаравага даручэньня — «сачком» у «сачкома»... Дык гаду хай і будзе гадава... Hi здагадацца, ні зварухнуцца ня ўхопіць — гэткі цяльпук... Толькі — не: пакуль яго няма, трэба перш з вопраткай які парадак даць -— ня будзеш жа там франтаваць у гэтым «сакаліным», сваё цывільнае трэба падніз, каб гэта пасьля — скінуў і пайшоў сабе... Юрка борзьдзенька распрануўся, дастаў з куфэрка свой адзіны й сьвяточны дагэзуль, людзкі, як называў ён, цывільны гарнітур. Так, цяпер на гэта адразу — камбінэзон... I ані ня знаць толькі, што мо’ зараньня яшчэ гэтак выстраіўся... Ды хто там спасьцеражэ, і што ў гэтым незвычайнага? Ага, вось і грошы тут — добра, што не распусьціў. Хоць, зрэшты, не было й на што. Плацяць, што праўда, добра — за добрую й рызыку, толькі цяпер — нават паўлітра ня купіш звыш таго, што «ў прафэсіі для запраўкі» належыць... Ага, і гэтага рэшткі трэба зьнішчыць, «каб і люлька не дасталася ўражаму ляху»... Але пасьля лепш, перад самым адлётам, якраз — для настрою... А грошы — прыдадуцца, пэўна прыдадуцца... I Юрка ўзяўся чысьціць сваю зброю, якая мелася сяньня выканаць не зусім прыемную ўсё ж рэч, але бяз гэтага ня выйдзе нічога... He, ужо каго-каго, а Гадэнкі не шкадаваць... Ня йдзе вось — хай адгуляе сваё апошняе на гэтым сьвеце, і — марш... Няўзнак, сам сабою накруціўся той матыў, які нядаўна гундосіў ім Жарабцоў. Добрая мэлёдыя, хоць ужо й цяпер для Юркі яна павінна быць «іхнаю», але ўсёдна — добрая. Упраўляючыся з рэвальвэрам, Юрка сьціху насьпёўваў сам сабе тое: Каханы горад сябру ўсьміхнецца, Знаёмы дом, зялёны сад і той пагляд... Апошняя думка спыніла яго яшчэ на мамэнт: хіба гэта ён — адзіны з трох — найразумнейшы, што ягоную галаву наведала раптам такая геніяльная ідэя? Што, калі й з гэных двух каторы падобна разважыў і — наважыў? Віктар — дык напэўна не: ён нізашто ня кіне свас, так бліскучае, кар’сры тут, ордэнаў, якія ўжо перад ім маячаць... Быў жа ўжо апынуўся на тым баку, і зь Всраю бачыўся нават — назад усё ж прыгнала. Але — Валік? Бедны Валік, якую сьвіньню падлажыў яму сяньня гэты сьмярдзюх. Аднак, бадай, мае рацыю: Верын дом сяньня будзе ў поўнай бясыіецы, гэтага Сьнягурачка дапільнуе, як свайго вока. А дадумацца да такой ідэі, як у Юркі, ды адважыцца пагатоў — ці ж стане на гэта Авечкі? 1 зноў, супакойваючы й абнадзейваючы, выплыла слаўная, задушэўная мэлёдыя на тых самых словах: Знаёмы дом, зялёны сад I той пагляд... V Валік ляжаў нерухома на сваім паходным ложку, уталопіўшыся ўв адзін пункт іісрад сабою распаленымі вачыма. Гэтым пунктам выпадкам сталася маленькая, акуратненькая кругленькая дзірачка ў палатне палаткі, нрабітая куляю. Празь яе відаць было чыстае, ужо цёмна-сіняс неба. Дзірачку нядаўна зрабіў Юрка, як быў у Валіка ў палатцы і, п’яному, заманулася яму застрэліць з рэвальвэра муху, што сядзела была на тым месцы. «Куля прабіла маленькае вакенца ў неба», — падумаў, прыгадаўшы гэта, Валік. Але гэтая думка не спыніла на сабе тым часам яіонае ўвагі, сьлізгануўшы й зыіікшы, як і ўсе іншыя, ды варочаючы ўсё назад да таго аднаго — што за подласьць зрабіў яму Віктар, і што наагул будзе сяньня, за гадзіну-другую, зараз во... Гэта мучыла й някло, і кавалачак неба ня мог ані супакоіць, ані ўціхамірыць сваёй чыстаю сіняй. Можа, замалы быў ён на гэта. 1 Валік, хоць увесь час глядзеў на яго, не заўсёды й бачыў, апанаваны цяпср сваёй невымоўнай пакутаю. ...А гэтая скаціна, Жарабцоў, іржэ й лезе з агідным сваім лапаныіем. Можа й праўда, такому — і на свой родны горад, як любяць яны казаць, — напляваць, і ўсё роўна, што напляваць — сыпаць у яго бомбы, сеючы пажары, руіны, сьмерць. Можа, у іх ува ўсіх і праўда няма Бацькаўшчыны, ці бо ёсьць, але толькі «сацыялістычная», і зьнікае тады, як воляю лёсу стаецца «абшарамі», хоць і «часова», але «акупаванымі ворагам». Ды што там — пэўна ж, на Валікавай Бацькаўшчыне ўсім ім няма бацькаўшчыны, ня можа быць дый быць не павінна. А Віктар, Юрка? Віктар — зусім такі, як усе яны, мо’ яшчэ й больш, а ў подласьці — дык пэўна. Юрка ж із школы знаны сваёй «незвычайнай лёгкасьцяй у думках». Будзе сабе бестурботна раскідваць направа й налева, абы куды, Галушка — галушкі... He, ня сьмешна. Яму, Валіку, аднаму баліць гэта і за сябе, і за іх, і за... ...А песьня гэная — які зьдзек, хоць бы сабе й не Жарабцоў сьпяваў. Што за чортава, пякельная гіронія: Каханы горад можа спаць спакойна I роіць сны, і зелянець сярод вясны... Хай жа паспрабуе заснуць спакойна сяньня, хай паспрабуе сьніць і зелянець, калі прылятуць адудзячыцца яму за ўсё родныя сыны, гадунцы, пестуны... Каханы горад сябру ўсьміхнецца... Усьміхнецца— вышчарбамі руінаў, дымам пажараў... Знаёмы дом, зялёны сад і той пагпяд... А тады ж, як праводзілі іх у школу, у Веры, сьпявалі ўсе гэта за патэфонам, і не спасьцерагалася гэнага нічога, і так хораша, слаўна ўсё было тады... I навошта, навошта было ляцець у гэтае «лятунства»? Ніколі ж, ніколі не ляжала да яго душа, ні да вайны... Нат малым не любіў гуляць у вайну, у салдаты... Перш думаў — для яе, Веры. А тады, на праводзінах, як апынуліся нек зь ёй удваіх у садку («зялёны сад»...), — сказала яму як бы з дакорам: «А ты, Валік, ты ж чаго? Ты ж мастак, і гэта ж — не для цябе зусім»... I насьмеліўся (пэўна, пачырванеў, ды цёмна было, не відаць), і пачаў: «А ты ж сама казала калісь»... — «Бедненькі, дурненькі! Iтытаксамаўзяў за праўду?» I палажыла яму руку на плячо. — «Ды дармо цяпер, запозна... Ідзі, Валік... Трэба быць і такім, трэба будзе й такіх»... I раптам ■— пацалавала моцна-моцна ў вусны... Аж цяпер, як успомніць, узгараецца ўсё ад таго адзінага, першага й апошняга — але, хіба й апошняга — пацалунку. А тады — ачмурэў зусім, і як да прытомнасьці зноў дайшоў — яна ўжо зьнікла... Так праводзіла яго. Толькі яго аднаго, ці й тых таксама, кажнага мо’ паасобку? Загадка, заўсёды была й засталася загадкай яна, гэтая Вера... Валік устаў з ложка, адамкнуў свой куфэрак і дасзаў, рупліва загорнуты ў тонкую паперу, аркупюк, выдзерты калісь із «сшытка на маляваньне», на якім — яна. Сам маляваў алоўкам на лекцыях, і выйшла як улітая ўся, нездарма ж быў Валік — першы ў клясе мастак, і мастаком летуцеў стацца, пакуль тыя словы... Рупліва, рыска па рысцы, наносіў на паперу тады, хаваючыся ад іншых — і ад настаўнікаў, і ад сяброў. А яна спасьцерагла нешта й прыслала пісульку: «Я ж — можа не абраз, іпто ўсё так узіраесься ў мяне»... Бо й праўда — глядзеў, усё глядзеў... Папрасіў прабачэньня, па-дзіцячаму дакляраваў, што «болей ня будзе»... Дый усё, бадай што, было ўжо гатова, і цяпер — глядзіць на яго — жывая!... ...I той пагляд... Пагляд шэрых вачэй, пільны, праніклы, і разам з тым — жывы, зь іскрачкамі, агеньчыкамі дзссь у глыбі. 1 пагляд — загадка... Пасярод галавы — прадзел, ад яго імкнуцца цёмна-русыя валасы ў дзьве даўгія касы за плячыма. I вусны — тыя вусны... Раз — толькі раз апалілі яго, і тое — мо’ сыіілася хіба... А як усь.міхнецца — агсньчыкі ў вачох выб’юцца, выкрасяцца наўзьверх, і за вуснамі — буйныя, белыя зубы-пэрлы, і на шчоках — дзьве ямінкі, тут... «I той пагляд», і той пагляд... Хай бы сказаў цяпер, наўчыў, пгго рабіць, што рабіць? He, маўчыць і пагляд, і пагляд — усё тая ж загадка, той жа сьфінкс, Джакондава загадка... Валік схаваў партрэт свайго рысунку за ўлоныіе — мусіць быць сягоньня зь ім — кінуўся ніцма на ложак, на яго... Што рабіць, што рабіць? Хацелася плакаць, наўзрыг, заходзіцца ад плачу... Ды сьлёзаў не было, хоць, здаецца, так нядаўна яшчэ плакаў употай ад іншых... А цяпер — ужо сталасьць, і сьлёзаў няма, і далёка маленства адзадзя... А й сталасьці тэй — таксама няма, каб стала разважыць, няма, як і дзіцячых сьлёзаў... Няма, нічога няма, і ўсё, што будзе, — адно нічога... Ён перакінуўся зноў наўзнак, і зноў трапіў зрок на кавалачак тае нябёснае сіні — «вакенца ў неба». Сінь сьцямнела яшчэ, і цёмна рабілася ўжо навакол, а яшчэ цямней — у дуіпы, у думках... Толькі адзін Віктар рыхтаваўся да «апэрацыі» стала, сыстэматычна й мэтадычна, як прапісанаўсімі статутамі й «слаўнымі» традыцыямі. Ён глынуў — незамала й незашмат, у меру, не п’янюга ж які. Ён пачуваў усё нутраное здавальненьне ад таго, як «удружыў» Валіку... «Валіку прывітаньне», — сказала яна, як бачыліся апошні раз, на тым баку. Пэўна ж, ён не перадаў і дасюль, бо так даткнула балюча... Але ж, будзеш мець цяпер ад яго прывітаньне... Ды не, не дапусьціцца Валік, каб як хоць блізка што ўпала — Віктар сказаў гэтак Юрку, і цяпер зусім пэўны ў гэтым. I наагул, можа здрэйфіць, баючыся, каб Верьі не закрануць, можа падсадзіць сябе сам, а цяпер жа —вайна, раз-два — і выбыў із строю... Застанецца адзін Юрка, а той ужо пэўна — не цяпер, дык у чацьвер за нешта ды зачэпіцца. Вось і сяньня з гэтай хустачкай каля яго — камісар жа бачыў, пры выпадку не забудзецца прыплюсаваць да іншых штукаў. Тады — тады некалі будзе перамога, і ён, Віктар, што значыць «пераможац»... Праўда, адно крыху пякло Віктара часам. За колькі дзён перад вайной яго выклікалі былі тэлеграмай дадому — цяжка зьлегла маці. Там залавіла вайна, і такі нечаканы маланкавасьцяй сваёй гітлераўскі наступ... Уцякаючы з гораду ад бомбаў, апынуўся ўсё ж на нямецкім баку. I там, на сяле, спаткаўся тады зь Верай, таксама ўцякачкай. Першым рухам было — застацца цяпер пры ёй, балазе якраз адзін... А Вера станоўка наважыла заставацца пад немцамі. I прызналася нават раптам, што тады, як прыйшла вучыцца ў іхную школу, яны з маткаю прыехалі ў гэты горад, бо бацьку — расстралялі... Дык хіба ўцякаць ёй далей з тымі забойцамі бацькі? Ды як Віктар сказаў, што й ён застанецца мо’ тут, запярэчыла катэгарычна: «Не, табе трэба туды, як баржджэй туды, тут табе няма й ня будзе чаго рабіць». Тады не прызнаўся й ён, як нікому не прызнаваўся (а ёй — ужо хацеў быў), што й ягоны бацька — не «бязь вестак загінуў», як казалася ўсім, а таксама, тэй самай дарогай, што ў яе, толькі куды раней, на самым пачатку...