Каханы горад
Антон Адамовіч, Янка Юхнавец, Лявон Савёнак
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 372с.
Мінск 2006
Ненажэрная.
Тая, што сьлязам ня верыць...
Пазьлятаюць пялёсткі з шыпшыны —
У дзіды ўпартасьць кладзе яна.
Ах вы, сьцежкі роднай краіны,
Пасьля восені — будзе вясна.
Вясны не было. Навальніцай адразу ўдарыла лета. Навальніца ламала, крышыла, бушавала, навальніца — такое ня бачылі шчэ! I аціхла калі — недалёка вакол пачысьцеў далягляд.
Ды нячутна, ціхутка зь лета — зноў выйшла восень.
Зноў, але — новая. Жоўтая восень.
Залатая восень?
Сьцежкамі роднай краіны паходжвае восень, і ўпартыя дзіды шыпшыніны салютуюць ёй — жыве!
О Беларусь, мая шыпшына,
Зялёны ліст, чырвоны цьвет!
У ветры дзікім не загінеш,
Чарнобылем не зарасьцеш!
He зарасла, і чорныя крылы варон ня ўскрылі. Бо падрэзаны крылы ўжо,
Даляцець да песьні не хапае сілы,
Анямелі ўзмахі ў варон крыклівых...
Абыходзяць людзі, каб ня чуць іх крыку,
Да таго ён дзікі й да таго ён прыкры...
Няхай пакрычаць. Няхай папрабуюць узьлётваць нават, махаючы даўгімі чорнымі крысамі — там, дзе крылы былі... Няхай. Бо шырока дыхае прасьцяг, новым звонам восені далёка зьвініць:
— Тут не Масква! Тут не Масква!
Будзе яшчэ й зіма. Можа, лютая, можа, суворая, можа, даўгая-даўгая ляжа яшчэ зіма. Будзе ўсё.
Але й вясна нарэшце — будзе?
Будзе, стане, бо ўсё мацней і размашысьцей гудзе звон восені, усё гразьней цяжкімі ўдарамі падае медзь:
Тут не Масква.
МЕНСКУ
(На ўгодкі вялікае пажогі)
Менск, многацерпялівы, многапакутны Менск!
Ці памятаеш ты, ак калісьці, даўно-даўно, на Нямізе тваёй «снапы слалі галовамі»? Ці памятаеш ты злых Яраславічаў, Менск? Ці ўспамінаеш і Усяслава свайго, таго Чарадзея, ваўкалака? «Скочы ваўком да Нямігі з Дудутак»...
Забыўся, стары... Забылася й Няміга твая, забылася, звузела, здрабнела, пад мост загналі... He «дабром пасеяныя» берагі, не «касьцьмі сыноў» — брудам і поскудзьдзю зацягнула, заплыло...
Манамаха ці ўспомніш, Менск? Крывавы рогат: ха-ха, «ізьехахом горад і не оставіхом ні чалядзіна ні скаціны», ха-ха-ха... Тройчы набег Манамахаў ці памятаеш, Менск?
А маскоўскіх татараў, калмыкаў? А Махмэт-Гірэеў ясыр?
I пажары, пажары, пажары...
А Вялікага маленькага Карсыканца, гэтага, на белым кані, — гэтага хіба што мусіш успомніць?
To ж на бруку тваім першы раз спатыкнуўся ваеньніцкі конь... Намятаеш?
... 26-ты чэрвень 1812 год...
Сусьвет пад нагамі, а на бруку тваім першы раз спатыкнуўся ваеньніцкі конь...
He, лепш не ўспамінай, лепш забудзься на ўсё, стары, родны, любы Менск! Бо не забыцца табе на адное ніколі.
He забыцца, як мора агню залівала, плыло і гуло, рагатала старым манамахавым рогатам, трашчэла і пырхала дробным, зларадным сьмяшком.
He забыцца і не дараваць. Hi таму, ні другому. Ніколі.
Чулі мы ня раз: «Вільня мае сваю душу». Дзе твая душа, Менск? У чым яна?
Ці ня ў імі тваім схаваны сьлед душы твае, Менск?
Горад менны, ты заўсёды мяняў, Менск. Куны, лісы, попел, смалу і соль... Рагвалодавічаў на Яраславічаў, Глебавічаў на Манамахавічаў, польскіх ваяводаў на маскоўскіх — гаспадароў, валадароў сваіх ты мяняў, Менск.
Нават імя сваё — хоць траха, а зьмяняў, Менск. Зносіў, як Мінскам дражнілі цябе.
I забылася Няміга твая, на Усяслававу крыўду забылася, a душою тваёй прагавіта жыла...
Імкненьні, імкненьні — Аўто — і тое памалу, Нямізе ж мала каменьня — Сьцены патынкавала
I памаленьку, паволі — На концы.
Імкненьне яе малое —
Даляры, чырвонцы...
Гэтую конку, гэтую Нямігу, пэўна, добра памятаеш, Менск. Удзень — Нізкі Рынак, увечар — Брахалка*...
Зьнікла яна, а ўспамінаецца часта: Як пыл падкалёсны, У шчыліне кожнай
3 усьмешкаю злоснай
Нам зычыць варожасьць:
Вы пашырайце культуру,
Стварайце паэмы, пішэце карціны... Мы вам з музыкай справім хаўтуры, Мы вам вянкі ўзложым на дамавіны... Вы разьбівайце сабе галовы У жалю і крыўдзе за міліёны — «Дурань заўсёды ходзіць голы, А разумнага ногі кормяць»...
Зьнікла — ці ж бы? Можа, толькі ў новай скуры — і шчэ горш, бо як бы ў сваёй — мяняе зноў — на Сураскім, Камароўскім, Чэрвеньскім... I — «як пыл падкалёсны»:
— Белоруской (!) буржуазіі не дают развіваться...
Старога дудара свайго ці памятаеш, Менск? Няма, як Менск наш! — дзетачкі міленькі!
Прыгожы, відны, кругом весяленькі...
А гэтага, замілаванага ў цябе трубадура:
* Брахалка — так у Менску здаўна называюць бульварчык насунраць цяперашнягаГенэральнагаКамісарыяту. (Заўв. аўтара.)
Цераз даліны і палі ішоў
Ад бору ў Менск паволі вечар,
I калыхаўся за плячыма шоўк, Лілёвасьцю аздобіў плечы.
Можа, гэта ня вечар, а дух іхны — дух узыходу і ўзвышша — Над Менскам лёг на стрэхі камяніц, Усьпёршы галаву на локаць.
А Менск шуміць, а Менск шуміць, Пакуль ня прыйдзе ноч здалёку...
А памятаеш, Менск, быў ты — Беларускі Дом.
Вежа твая — маяком. Старая вежа з гадзіньнікам.
I натхнёна трубіў трубадур:
Летуценьні многіх міліёнаў
I змаганьне ўпартае вякоў —
Менск акрэсьліў і краінай вольнай
Беларусь да росквіту павёў.
Ды ўроджаны твой Максім — хоць калі яшчэ — а напрарокваў:
Мы к сьветлу з табой узьляцелі
I шкло ўкрут напаткалі...
I далей болей вёў —
...Матыль дрыжыць ад болю,
Прываблены жывым агнём, Ён рынуўся туды бяз волі I сьмерць сваю спаткаў у ём...
Колькі такіх матылёў спаліў ты, Менск! А колькі нас апаліла тады сваё крыльле...
Ты і тады, ты і тады мяняў. Мяняў, разьменьваў сьвятое, страшнае:
Б е л а р у с ь.
Адкупіцца хацеў ад іх?
Дык жа вось і застаўся цяпер пры рэшце.
Ты абураны, ты гневаесься на мяне, Менск? Ня гэта твая душа? «Усё цячэ, усё мяняецца» — ты прэтэндуеш на душу самога жыцьця? Можа...
А можа — «дзьве душы»?
Прабач, родны.
— Дзе п’юць, там і льлюць.
I я, і ты.
Рана вуліцамі тваймі на працу іду.
He, ня вуліцамі — руінамі.
Руіны стаяць. Руіны ляжаць — друзам.
Возяць друзы старыя коні твае — ламавікі. Цягнуць цягніцы, пружацца з апошняй, цягнуць. Менскія ламавікі — худыя, згаладалыя вайною коні.
Падысьці, упрагчыся, цягнуць разам, бедныя, любыя’ А ці ж ня так ёсьць?
Так жа і цягнеш адзін штодня...
...I некалі так — пайсьці па вуліцах гэтых, расьцягнуцца зьнясіленым ламавіком тваім — Менск, Беларусь!
Так і сканаць. Пад сыкі з «шчыліны кожнай». Пад посьвісты пугі, пад лаянку, гікі.
Шчасьцем такім — родны — не абмінеш?
Расставаліся калісьці, думалася — навек.
I нечакана — спатканьне...
Дык ці ж можна цяпер ня ймець веры?
Веру! Верым. У цябе, Менск.
I Ён калісьці з горычай, а верыў: Менск, Менск! Твае заводы — Больш да карыкатураў падобны. Але ты расьцьвіцеш, Ты станеш сапраўдным горадам. Менск, Менск!
Тады будуць заводы друтія, He для сэльтэрскай вады ці піва. Мы можа раней загінем, Але будзем імкнуцца да мэты Напорна, цярпліва.
ЧОРНАЯ БЕЛЬ
Тн чого так нервово трепеіцсш? Ждеш від мене прнзнаня того?
Я страждаю, та ба’ Нс прнзнаюсь. Тн — чужа, не з народу мого!
KpUMCbKUU
Беларус павінен вышэй трымаць галаву і, калі выбірае сабе таварышку жыцьця, дык такой можа быць толькі свая напыянальная сяброўка, аднае думкі, аднае ідэі, аднас крыві.
Зь перадавіцаў Ул. Казлоўскага
Чорныя па белым рояцца думкі, шукаюць, як чорнае зь белым зьліць, выліцца ў словы, радкамі — чорным на белым — застыгнуць.
Белыя на чорным кладуцца стыглінкі — белы цярушыць сьнег на чорныя грудзі маці-зямлі.
Першы сьнег.
Першы верш.
Белая пуховая шапачка — як сам першы сьнег. Белая, чыстая — так? — уся сама, і — сьцюдзёная, можа, у белі сваёй — як сам першы сьнег.
А ў самога — чорна так на душы — учарнела даўно, закурэла.
— Ці праўда, што ў Вас усе пішуць вершы?
I дробна, як нейкі веріп, выбівае на белым сьлядок чорны маленькі абцас. За ім — большы сьлед — ня ў рыфму... I ня ў рыфму — хрусь — тонкі нейкі лядок.
— Беларусы ўсе пішуць вершы. Хоць раз у жыцьці.
— А каб не пісалі?
— Можа й лепш бы. Ды, пэўна, — горш. Хто ведае. Як каму.
— Перавярнулі б сьвет?
— Можа й добра кажаце самі.
Сьнег — хутчэй, і хутчэй — як шкода! — хада.
— А Ваш «раз» — быў? «Хоць раз у жыцьці»?
— He было йшчэ — жыцьця... Так усё — нейкі сьнег, і ўсё — нейкі першы... Хоць, кажуць, жыцьцё — яшчэ горш: адвечны, усё леташні сьнег...
— Дык што гэта — здрада народу? Бязь вершаў — і без жыцьця?
Строга нават і ўрачыста:
— Чорныя думкі аб здрадзе, белая ўся наша Беларусь?
Белая ўся, так — як Вы...
А ў самога — чорна так на душы: гэта — ня здрада? I ўжо ў яе пад абцасам таксама хрусьціць лядок.
— Я — не. He така-ая! А цікава было б зірнуць...
— Як пішуцца вершы?
— На Беларусь. I — як пішуць, таксама.
— Адно — лёгка паказаць.
— А другое? I каторае?
— Хіба што — верш.
Сьнег — і калі? — перасьціх. А сьлядоў на ім ужо — і калі? — як багата! Ці ня ўплёўшыся ў іх — прыцялася й хада.
— Вось мой дом. I трэба дадому.
Так, ён — і ён між белага чорны. Чорнымі вокнамі — мёртвы, сьляпы. А сьляды — чые — і так багата?
— Ведаю, ваш. Ведаю, трэба. He першыня.
— А можа -— часінку?
— Сёньня — не. Дык -— да заўтра?
— Можа...
— Ня можа — напэўна! «Не першыня»!
Паўадваротам:
— I каб быў верш!
А маленькім чорным абцасам — нецярпліва й наравіста — загад? — два разы: празь белае — дзьве чорныя ранкі зямлі.
— Да заўтра!
Весьнічкі — раз, і адмахам — два. Дзьве чорныя ранкі. Па дошках па ганку — дробненькі тупат абцасаў.
Так і бяруць «пад абцас»?
Бразгат завалы. I закладаюць ізноў.
Думай цяпер. Здрада. Што здрада? Гэтак хадзіць? Верш напісаць? He пісаць? He хадзіць?
Белае — так: Беларусь. Наша. Наша — і «ваша» ў яе...
Чорнае: здрада. I здрада — верш.
Дык верш?
ІІершы верш. Першы сьнег.
Можа, калісьці ў сьне
Гэтак было, як цянер: Нершы бялюткі сьнег, Я кахаю цябе.
Ты кахаеш мяне
(Гэта — толькі ў сьне) У гэткай прыгожай мане ГІсршы бялюткі сьнег...
Дружна ўдваіх ідзём,
1 рука ў руцэ,
Вось ужо хутка і дом, Вораг маіх уцех.
Вось ужо хутка і дом — Колькі навокал сьлядоў!
— Вось ужо хутка ідзём! — Жаліцца нават лядок.
Сьцішма крыху хаду: Ростань пасьпее прыйсьці...
Заўтра прыйду — не прыйду — Іншы мо’ будзе прыцін...
Іншы мо’ будзе ход дум, Сьцішма крыху хаду... Заўтра прыйду— не прыйду, Заўжды з табою мой дух! Всдаю, будзе так
I на яве, ня ў сьне: Сыдзе ўся слата Нскалі па вясьне. Сыдзе апошні сьнег Некалі па вясьнс... Бразнуць завалы сяней На явс, ня ў сьне.
Вось калі конча прыйду, Бо не змагу не прыйсьці, Вось калі знойдзе ход дум Свой немінучы прыцін. Вось калі нашых сьлядоў He дакранецца слата, Вось калі струшчым лядок, Што паміж намі паўстаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
