КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
3 глыбакаватых выймаў, абсыпаных вынесеным вадой пяском, падымалася віхрыстая сырыца. Ейныя сівыя разьдзеленыя пылінкі Цярэм дакладна бачыў, калі яны падляталі да яго... Дзесьці ў канцы палос, каля лесу, захлопалі памашыста крылы птушкі — і зноў па-восеньску панура й смутна аставалася навокал. Ужо зусім абкрэпла сьветлая сінь, але журавоў, хоць бы іхнага курлыканьня ў паднябёсах, не было. Цярэм не чакаў болей, бо ў пісульцы абяцаў Міхасю вярнуцца дамоў з усходам сонца. Склаў раскіданую грэчку ў капу й пашкадаваў намочаныя ў гарэлцы насёны. Палявая дарога знаходзілася ня вельмі далёка ад месца паляваньня, таму яму надумалася вяртацца па ёй дахаты. Запоны абвіслых хмар, што былі ўночы, зьнікалі клубістым дымам, і далёка адбеглыя паміж сабой, вельмі шпарка ляцелі на небакрай, адрываючы выцягнутыя ўскрайкі. Палявая дарога праходзіла паўзбоч двору палкоўніка Сконтаўта. I па ёй, ня гледзячы, што было рана, гэтаксама, як і Цярэм, але вярхом на кані ехаў чалавек. На белым кані. Цярэм адразу адгадаў, што гэта едзе палкоўнік. — Дабрыслаў Бог! — прывітаўся ён, як толькі параўняўся з палкоўнікам. Але той не адказаў на прывітаньне. Спыніў каня й спытаўся ў яго сьведчаньня асабістасьці. — Няма пры сабе... Я з паляваньня, спадару... Я мясцовы чалавек — зь сяла гэтага... — На лбе ня бачу!.. Што падвесіў на сабаку? — Качкі дзікія, — растлумачыў шчыра дзед і яшчэ раз прыветліва ўсьміхнуўся. Палкоўнік асочна азіраў Цярэма. — Што, настраляў? А дзе ж зброя? — Я лаўлю іх жывымі... — Яны ж лётаюць — што пляцеш, старэча? Цярэм не сказаў, якім спосабам налавіў дзікіх качак. «Свая таемнасьць — моц перад іншымі», -— трымаўся ў яго асабісты выснавак. — Расьцягні мяшок — пакажы... Цярэм паказаў пальцам на высунутыя зь мяшка лапкі качак. — А зь імі што? — Нічо-ога. -— А дзе злавілі іх? — Тут недалёка стаўкі ёсьць. Калісьці ў вашай мамы адкупіў іх адзін лесавод, ён там жадаў зрабіць, як быццам, пералётны прытулак для вадаплаўных птушак, але не падсьпеў, іншыя часы насталі... Палкоўнік спыніў Цярэма ня словам, а сьціганьнем бізуна. — Завошта, спадару?.. Я ж ня зьвер!? — непарушна зь месца і непахілены ад болю, спытаўся Цярэм. У вачох ясьнілася крыўда, чамусьці напагатаваная адчуваць сваю прызьнібу без супраціву, ажно да самага канца, пакуль ягонаму ворагу надаесьць зло. А палкоўнік яшчэ горш ачуніў сваю злосьць. Ён толькі адзін ведаў, чаму яна прыйшла да яго падчас спатканьня зь Цярэмам. Ён ня спаў цэлую ноч пасьля спрэчкі з жанчынай, зь якой прыехаў. А калі надышла раніца, наўмерыў расьцярушыцца праездкай па дарозе ад двара ў поле. Едучы ў ахалодзе раніцы, ён шмат думаў пра тое, што яна сказала яму. Паміж імі жыла скрыпаная доля дзён... — Абарванец стары! Чаго ходзіш рана? Чаго?.. Адвыкні!.. — сквірліва скрыкнуў палкоўнік ды зноў сьцегануў Цярэма па ўсплеччы. — Я ня ведаў... — нарэшце папрасіўся Цярэм. — Калі гэтак — забярэце качак... Забярэце!.. Тады Сконтаўт глянуў зусім па-іншаму. Ён, як быццам артыст на сцэне, перамяніў сваю ролю. Саскочыў з каня, борзда падышоў абняць Цярэма. Але Мурза ятра, із спрытнасьцяй адданай жывёлы, рынуўся на палкоўніка і зьбіў яго з ног. Ён разарваў палкоўнікаў шанаваны паўвайсковы мундур. Конь падкінуў зад і, адбегшы ад непаладу, пацерушыў да двара. Цярэм адцягнуў сабаку ад крыўдніка. — Даруйце мне! Я вас не за гэта... Ах, памяць гадоў — старэча, прабач напасьніку!.. — Бог з табой! — адразу адыходзячы, ня зьдзіўлена сказаў Цярэм. Над лукаткамі верхалін лесу, што блізка дабягалі да сяла, падняўся, ня сьлепячы, паўкруг сонца. Міхась ня спаў. Спакмеціў дзедаву запіску, прачытаў яе і палажыў на скрай стала. Хутка вярнуўся і Цярэм. Ранішняе прывітаньне зь Міхасём было як слова з прасоньня. Цярэм не сказаў яму пра неспадзеўнае спатканьне каля сялібы палкоўніка. Ён вырашыў не запальваць злосьцяй маладое сэрца гадаванца — палохаўся помсты. Ён пачаў гутарку пра зусім іншае. — Міхась, мой любы Міхась. Мы ўчора гаманілі пра непатрэбнае... а самае дарагое прапусьцілі... Сорамна мне: не спытаўся пра тваю жонку, пра сынка твайго. — Жыла каля Віцебску... Хто іх ведае, як цяпер зь імі. Супакоіцца крыху — пачну шукаць... Найперш трэба здабыць дакумэнты асабістасьці... — Дакумэнты? — перапытаў Цярэм і зараз жа палез у шуфляду па свой пашпарт і паклаў да кішэні. А мяшок з качкамі шпурнуў пад прыпечак. — Неяк агадаем усё. Дабудзем тысячы справак і пашпартаў. — Дзякую. Зь лягеру мяне ня будуць шукаць, бо я няволіўся там бяз запісаў — на колькасьць пальцаў спраўджваўся. Цярэм распрануў зарасьнелую вопратку і, скручаную абыяк, камком, кінуў пад лаву каля сьцяны. Гэтак ніколі не рабілася раней. Падышоў да сплеценай з саломы скрыначкі й выняў старое, прысланае Міхасём пісьмо. — He магу сабе дараваць за тое, што ўчора не спытаўся пра сына й жонку тваю. Гэта ж вялікі грэх, ды яшчэ каму — старому чалавеку... Цярэм сеў у мяккае, скрыпучае крэсла з разасланым прад ім рысявым кілімам. Ён хваляваўся. «Дарагі дзед!..» Прыпыніўся. Голас задрыжэў. Яму жадалася плакаць. Глынуў сьліну й аглянуўся на Міхася, ён прымоіпчваўся каля рукамытніка галіцца. Міхась азірнуўся, але дзедаву прайменную часіну не спакмеціў. «Дарагі дзед!.. — уторыў зноў Цярэм. — Найперш паведамляю маё няшчасьце: на дыплёмных экзаменах згарэў, і то на якім спакмяне, каб ты ведаў? На звычайных чарвякох, што ядуць нас. Сьмешна, дзед, праўда? Але астатнія здаў на вельмі добра. А на «пагарах» дазволілі восеняй зрабіць паўторныя экзамены й абараніць адначасова дыплём. Я пакажу ім, хто я... Ды, мабыць, ва ўсім вінаватая дзяўчына з-пад Віцебску. Яна таксама вучыцца тут. Справядлівей, дзед, яна «трускае на раялі», a вечарам, апрача гэтага, нават пакручваецца пяткамі на сцэне... I вось я ехаў і не даехаў да цябе — яна «зацягнула» да сваіх. Бо казала: «Навошта турбаваць дзеда? Лепш да мяне паедзем, там мой тата з працоўнага дырэктарам лесапілкі выскачыў, дык паглядзім ягоную важнасьць...» I я паехаў». — He чытай, мой родны! — папрасіў Міхась. I, жадаючы ўхіліцца слухаць далей, дабавіў: — Бадай, ад гэтага шарсьціньне на твары вырасла... Зь ёканьнем павёў брытвай па густа зрослай барадзе. .. .У Цярэма дзіўна злучвалася гордасьць і пакора перад атрыманай зызявагай ад палкоўніка. Ён не зусім поўнай сьведамасьцяй захаваньня шукаў узьдзеяньня на сябе, каб баржджэй прагнаць згнібу. Япа імкнула яго давесьці праз чытаньне ліста да іншага хараства ў непрыемнасьці. Ён думаў прачытаць увесь ліст, аднак, пачуўшы супярэчлівую просьбу Міхася, папрасіў дачытаць толькі канец ліста. «...Надысь памагаў маёй паважанай цешчы купіць на нядзельным кірмашы пеўніка. Купілі досыць сытага, але не пашанцавала. Пеўнік быў вашывы. Пакуль цешча несла яго да гасподы, добрая жменя вашанкоў перапаўзла да яе. Няшчасная душа доўга пацярэблівала кожнае месца ў сябе... I не сьцярпеў — выявіў турботу, безумоўна, сказаў праз дачку, што няхай, маўляў, маці добра памыецца і пераапранецца, пакуль пойдзе спаць. Вось як сьцегануў! Яна, напэўна, падумала, што я ўжо сапраўдны лекар і, задаволеная тым, «падаравала» мне ейную дачку... Дзед, я ажаніўся... Я ўжо гаспадар сям’і, праўда, дзед? Праўда! Цалую дзеда. Твой Міхась». Цярэм кончыў чытаць. Міхась маўчаў. Яго кволіла мінулае шчасьце. Нават пашкадаваў, што не дазволіў прачытаць дзеду ўвесь ліст. У сардэчнай волі зьяўляўся да яго спакой зыркай уявы: незагойная рана мінулых перажываньняў. 4 Пасьля сьнеданьня Цярэм прапанаваў Міхасю пайсьці да царквы. Пра гэта ён падумаў ужо, яшчэ будучы на паляваньні, і цяперака, калі на панадворку ў дрымотным настроі ціхаці раньня паляцеў зь сяла Зхманлівы звой званістасьці званоў, Цярэм пабарзьдзіў Міхася. Царква была ў селавым клюбе, на скрайку сяла, якраз па вуліцы да палкоўнікавага двара. Чыста выгабляваны крыж высіўся над ейным уваходам. Ганак быў шырокі і з абгародкай, пафарбаванай на зялёны колер. Наводшыбе ад яго, з нарсьцівым размахам сучча, вышэзныя, пасаджаныя блізка міжсобку расьлі дзьве ліпіны. На прыбітай да іх накрыж планцы віселі абрэзаныя гарматныя гільзы — гэта была званіца. Людзі чамусьці гурмой стаялі перад царквою і глядзелі на адол. Некаторыя адзаднія журна азірнулі Міхася й Цярэма ды зноў выцягнулі шыі да позірку на ранейшае месца. Зварот Міхася дадому, відаць, ня вельмі цікавіў аднасяльчанаў. Сярод гурмы замкнулася напружнасьць, толькі час-часам парушаная ўздыханьнем жанок і ўрывістай гамонкай мужчынаў. Адзін зь іх, ужо стараваты, што стаяў крыху наводдалі ад усіх, махам галавы прывітаўся зь Цярэмам і сказаў навіну: — Нехта ўначы нябожчыка падставіў... — Нябожчыка? — упэўніўся Цярэм і адначасна такім самым пахінам перамяніўся прывітаньнем з тым чалавекам. 3 зысуненым на палавіну векам каля ганку стаяла дамавіна. У ёй на палатнянай, вышытай па краёх падушцы бялеўся нябожчыкаў твар. Хто ён, ніхто ня ведаў, і аб тым, хто яго прынёс сюды ўночы, таксама не было як меркаваць ці дадумоўвацца на каго. Тады выйшаў з царквы сьвятар, апрануты на набажэнства. Міхась пазнаў старога сьвятара, што калісьці, пасьля разбурэньня сьвятыні на селавым сьцяжы, прыкідваўся прыдуркаватым, каб упасьціся высылкі зь Беларусі. У ягонай злунелай постаці й выглядзе цяпер нельга было пазнаць ранейшаі а, зь церпнасьцяй ношанага захаваньня. Толькі ягоная хада ўжо спакволілася непажаданай стомай і няпэўнасьцяй, а адчышчаны да зіхценьня золата крыж дрыгацеў у рукох, што, складзеныя наўперадзе, азначваліся, як вылепліны з воску. — Нясеце ўсярэдзіну, — сказаў ён хмурліва ды зноў пахінена пайшоў да сьвятыні. — .. .і Сьвятога Духа... Амін. Быццам стрэсены з вуснаў «амін» уразіў Міхася. Штосьці ў значэньні сьвятога слова было парожняе, як і ў імю гэтага няведамага чалавека. Неадразу між гурмы знайшліся ахвотныя падняць дамавіну і занесьці ў сьвятыню. Людзі глумяна пераглядаліся. Тады Цярэм зьвярнуўся да Міхася, але ён якраз сам зьбіраўся падысьці да дамавіны — прасіў расступіцца. Усе пакінулі гаманіць і з патаемным, зрэшты, сумлеўным перакананьнем: хто наступны? — глядзелі на Міхася й Цярэма. Тая прокмець супакою была, бы прызвычаеная журнасьць восені ў садзе, які можа толькі ўчора абтрэсьлі ад позьняга ўраджаю, але шмат яшчэ лісьця на дрэвах, яно гэтаксама, як улетку, нячугна выхапляе з прастору шумлівасьць свае песьні — лёгкае ад пладзіні, ня хоча супярэчыць подзьмуху ветру... ды наадвароту ўсяму спадзяваньню: пажоўклае, ляціць на зямлю і шасьціць па ейным прасьцягу.