Каханы горад
Антон Адамовіч, Янка Юхнавец, Лявон Савёнак
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 372с.
Мінск 2006
Зорыч не зьбіраўся адмаўляцца ад даручанай працы — яна тая самая. Ён малады, энэргічны чалавек.
— На якіх сто асобаў, напалову зь бядой, удалося збудаваць дом для сірот і згубленых дзяцей. Шукалі і шукаем лекараў. Патрэбна адчыніць лекарскі габінэт для насельніцтва Менску і аптэку...
— О, гэта вельмі добра! Справай аптэкі я займуся сам, нават у першую радоўку, пра гэта больш не клапаціцеся.
-— Калі ласка!.. Вы можаце пагутарыць з фармацэўтам, якога я не пагадзіў яшчэ на ўмовы працы...
— Ніякіх умоў — працаваць мусіць, вось умовы.
— Але, я запрасіў да сіроцкага дома лекара — ён таксама ў пачакальні, пагутарыце зь ім, бо ж, думаю, апека сіротамі таксама пакінецца для вас...
— Ага! Дык тады адразу — не марнаваць часу!.. Вам, спадару Зорычу, шчырае дзякуй! Будзьце ласкавыя сказаць таму лекару завітаць да мяне... Яшчэ раз дзякую вам! Заўтра, я ду-
маю, спаткаемся зноў, найлепш раніцай, — і на разьвітаньне працягнуў руку. Зорыч вельмі бянтэжыўся ад спатканьня й гутаркі з новым начальнікам, але як быццам нічога не было, быццам упершыню сам спатыкаецца з гэтай ім пачатай працай, зьвярнуў увагу Арэмчыка: — А што, сяньня пасяджэньня не адбудзецца?
— Гух! Вот жа ба! Шархануў учора, як гарох па патэльні... А як жа! Па чацьвертай гадзіне, здаецца, так?
Зорыч кіўнуў галавой — пацьвердзіў.
— Але нічога — зараз зь лекарам пагутару.
Міхася запрасілі да Арэмчыка. Гэта той, што ўчора хадзіў зь немцам, — знаёма мільганула ў Міхася пры завітаньні ў Арэмчыкаў габінэт. Спыніўся недалёка ўваходу.
— Сядайце... Як вашае прозьвішча?
— Адамчык.
— Вы, значыць, лекар. А дыплём можаце паказаць?
— Але. 3 прыемнасьцяй.
Арэмчык хутка азірнуў бруднаваты, звалокнены на складках дыплём.
— Значыць, кончылі? Нават з добрымі посыіехамі?.. Я хачу ўзяць вас да дзецкага дому. Там, ох, я забыўся, здаецца, будзе каля сарака-пяцідзесяці сірот і згубленых дзяцей, сто не патрэбна, зашмат будзе... Пра аплату потым пагукаем, бо ня ведаю, колькі мы назьбіралі грошай... Гуд?
— Хай будзе — гуд. Пра аплату я ня вельмі цікаўлюся.
Арэмчык насьцярожыўся.
— Я, прызнацца, не паважаю нацыянальную ахвярнасьць. Я паважаю: рабі, як кажуць! Таму я, перад тым як перанімеце свае абавязкі, скажу вам: цяпер вайна, ня вельмі прымайце ўсё да сэрца... Вылечвайце дробязі нядугаў у дзяцей як фэльчар, a калі будзе немагчыма прагнаць благое, нездаровае, значыць — памёр, значыць —туды яму дарога! Для новай Эўропы патрэбны моцныя, здаровыя людзі. Чаму кажу гэтак? Бо ня маем шмат мэдыцынскіх сродкаў, і наагул я ня ведаю, ці маем іх... А можа, спадару Адамчыку, возьмецеся адшукваць мэдыкамэнты з былых аптэкаў?
— Не-е. Ня здольны да гэтага.
— Ну дык стане з вас. Пра аптэкі я пагутару з спэцыялістамі аптэчнымі, маем і такіх зубчакоў... Але папярэджваю вас: мэдыкамэнты ашчадзьце, як хлеб.
— Нічога не скажу, пакуль ня ўбачу дом для сірот, габінэт да працы і тыя мэдыкамэнты, — адказаў Адамчык зь невядо-
масьцяй: ці ён верыў у словы Арэмчыкавы, ці ён зьдзіўляўся зь іх — яны ўсё-ткі шархавата ўпіліся ў ягонае чутлівае сэрца.
— Зараз я пазнаёмлю вас з другім спадаром. Ён рабіў усё, пра што мы гутарылі... Ага, ледзь не забыўся: патурбуйцеся сяньня пасьля азіраньня месца працы на нашае пасяджэньне ў чацьвертай, а мо’ пятай гадзіне... Прашу за мной!
Адамчыка зноў пазнаёмілі з Зорычам. Яшчэ пры першым спатканьні зь ім, раніцай, Адамчык прынік да яго пашанай: штосьці наводле было ў іх характарах.
— Яшчэ раз, як у песьні пяецца...
— Ня шкодзіць, — сьціснуўшы руку Адамчыка, прызнаўся з хаваным сарказмам Зорыч і сказаў Адамчыку пра іншага чалавека. — 3 вашае вёскі якраз. Спадар палкоўнік Сконтаўт, я даведаўся, вы незнаёмыя яшчэ.
— На жаль, не, — адказаў палкоўнік і агледзеў Адамчыка.
— Я чуў пра вас ад майго дзеда...
— Вельмі ўдзячны, што вам давялося слухаць пра мяне, — з апрацаванай ласкай падзякаваў палкоўнік Адамчыку. — Нават неспадзеўна: гэта вы там, на ўскрайку вёскі, сярод поля жывяце сабе з старым?
— Але.
Пазнаёміўся з палкоўнікам і Арэмчык, але ён зараз жа пайшоў да свайго габінэту... Адамчык заўважыў раптоўную перамену на палкоўнікавым абліччы.
— Надта ўдачліва — я даверуся на вас, як на лекара: у мяне непрыемнасьць з вашым дзедам: ваш сабака ўкусіў мяне й падраў мундур... Скажэце, сабака не ашалеў яшчэ?
— He.
— Прабачце, спадару Зорычу! Дробку словаў да доктара... Прысядзем, калі ласка! Я папрашу вас паглядзець за сваім сабакам: як толькі ашалее, паведаміце мне... бо ж, думаю, сабака здаровы ніколі ня кінецца на чалавека, а толькі шалёны...
— Напэўна, спадару Сконтаўце, як-небудзь палагодзімся й патурбуемся.
Сконтаўт паўшэптам зьвярнуўся да Адамчыка:
— Вы клічце мяне палкоўнікам, ведаеце, я ўжо прызвычаены да пашаны — стары жаўнер я... — і галасьней: — Вы, доктар, будзеце на пасяджэньні? Я таксама запрошаны.
— Мабыць. Але паглядзім, як тут што.
Палкоўнік пасьпешліва злавіў Адамчыка за плячо.
— Я на падводзе — адвязу да хаты, самы раз для вас... Два мяшкі капусты прывёз для Самапомачы. Я то не паважаю вала-
водзіцца з гэтым, але часам прыходзіцца, — і палкоўнік пагардна захіхікаў рассыпным сьмехам.
Зорыч з Адамчыкам доўга азіралі сіроцкі дом, лекарскі габінзт і на месцы адразу раіліся аб будучым у працы, выпадковым гутарам абхоплівалі палітычны стан на Беларусі. Зорыч паўторнай пытлівасьцяй, павярхоўна адклікаўся на прыезд новага кіраўніка Самапомачы, але Адамчык, нягледзячы на звычай паразмаўляць, нічога азначанага не выказваў з сваіх уражаньняў — ён жадаў увайсьці ў працу дабрадзейства без прадчаснай падозры.
— А паабедаць забыліся. Папраўдзе, спадар Адамчык, я ўжо выцерпеўся ад голаду, дык ня вельмі й думаю пра ежу.
-— Мо’ тады прысядзем у лекарскім габінэце ды зьямо маю лусту. У дарогу мой дзед не пускае безь яе.
— Шчыра дзякую! Па пасяджэньні завітаю да нашай харчэўні. Хадзем — за гадзіну пачынаецца яно.
А тады зноў спытаўся ў Адамчыка. Гэта было даражэй і мілей яму.
— Ну як, вы згаджаецеся прыняць кіраваньне лекарскім габінэтам і апекай над сіротамі, ці, можа, падумаеце?
— Так, я згаджаюся, гэта маё прызначэньне.
— Вельмі прыемна! Вось вам ключы ад габінэту. Плёну ў працы!.. Ніякіх актаў прыёму ня пішам — у нас усё на шчырасьць душы й сумленьня.
У пачатку чацьвертае гадзіны па поўдні яны вярнуліся да будынку Самапомачы. Зайшлі ў габінэт Арэмчыка, каб паведаміць канчальна аб згодзе Адамчыка і астацца там чакаць пачатку пасяджэньня. Адно толькі пры ўваходзе Арэмчык сустрэў іх пытаньнем:
— Дзе ж вы былі, спадару Зорычу? Што здарылася?
— На шчасьце, нічога кепскага. Паказваў спадару Адамчыку наш сіроцкі дом і лекарскі габінэт...
— Як, нічога? А на пасяджэньне чаму не прыйшлі?
— На чацьвертую гадзіну яно.
— Гэтакіх працаўнікоў трэба цурацца! Здаецца, цяпер я гаспадартут, а ня вы. Таму я магу адмяніць свае распараджэньні... Мы скончылі пасяджэньне, а вам жадаецца, дык паседжвайце.
Зорыч зірнуў на Адамчыка. У ягоных вялікіх вачох зь неадважнай сіняй каля шэрані зрэнкаў зіхатнула ўраза і лёгкі адзіны плюск павек з густымі вейкамі на іх. Твар уяўна скалынуўся ў собскай спагадзе. У спагадзе таму, што ажыло пад яго рукамі й розумам і што намагалася дыхаць і жыць сваім. А кадзе ён,
быццам сажмаканы сумленьнем ад недарэчлівасьці свайго злачынства, мусіць стаяць перад Арэмчыкам і бадай прасіць вярнуць яго на справядлівы шлях жыцьця.
— Прабачце за турбаваньне! — і Зорыч выйшаў з габінэту. Ён вельмі здольна ўхіліўся часіны паказаць Арэмчыку сваю будрожнасьць. Адамчык застаўся.
— Пабачылі ўсё? — спытаўся непахісны ў собскай разьмяркоўнасьці навагаў і працы Арэмчык.
— Але. Нават усё спадабалася.
— Хваліце?
— А што казаць, калі бачыш ■— добра?
— Заўтра пачынайце працу... Ага! Які забыўлівы я: сяньня ў нас невялікая зачопка — завітайце...
Адамчык не даслухаў запросіны -— адмовіўся.
Надвечар неба зноў пачало зацягвацца імклівымі хмарамі. Падзьмухваў вецер. Ён нёс з сабой сьцюжу, бразгаў у абвіслыя кавалкі бляхі на спаленых дамох, груз мяккай грэблівасьцяй у вопратцы прахажанаў. Сонца, жарыстае колерам, час ад часу вырывалася з хмараў на небакраі і зырчэла, як непатухлы вугаль сярод попелу. 3 Самапомачы Адамчык пайшоў наведаць сьляпую і яе маці. Пакуль ішоў туды, ён думаў пра працу й пра Арэмчыка. Успыхнуў асудлівым сумленьнем за даную згоду працаваць зь ім. Ад гэтае ўзьдзеі ён, бы хлапчук, наском чаравіка зьбіў ізь сьцежкі некалькі адломкаў цаглін. «Мо’ пачакаць?» Але ў зразуменьні асягнутага, у адпусьце неспакмечанай стомы ад дня ўспомнілася сьляпая, да якой ішоў цяпер, і чаму зноў не атрымаў пашпарт.
«Было позна, — скажу дзеду. — Заўтра пайду».
Паміж развалін на двары, дзе жылі знаёмыя, Адамчык апамятаўся: ён забыўся, ідучы да іх, завітаць да жаночага манастыра і спаткацца там ізь сьляпой, каб разам ісьці да іхнага прытулку. Пастукаў у дзьверы. Прыслухаўся. Увайсьці не прасілі. Пастукаў уторна, пачакаў — і зноў тое самае. He сьцярпеў — глянуў праз паўпрычыненыя дзьверы. У мораку падвалу ён убачыў матку сьляпой, якая ляжала на тым самым ложку і ў тым самым вугле — з адкіненай да сьцяны галавой. Цёмныя крывяныя палоскі маляваліся сьцёкам ад роту пад вушы і на шыю. Адамчык піхнуў нарасьцяж дзьверы. Пачаў асочваць пульс. Шыпучае дыханьне з клёкатам у грудзёх, рэдкае і захліпнае, адкліквалася з шырока расчыненага роту. Яна нічога не заўважала й ня чула — гэта была апошняя непрытомнасьць. Але ў
апошняй яна прабавала ачуняць, мабыць, дачакаць і ўбачыць дачку, што, магчыма, яшчэ стаяла на вуліцы перад сьвятыняй...
У дзівоснай напрузе ірванулася рука з рукі Адамчыка, і яна не данесла яе да горла, як тую левую, якая ляжала бліжэй каля падбародка, запэцканая крывёй. Ніжняя губа пляцнула, расьцягнула чорна-чырвоную цягучасьць крыві, прыліплую да яе. I тады рукі, што калісьпі прыгожыліся здаровасьцяй, поўнасьцяй цягліц, якія шмат працавалі і рабіліся ад працы шархатымі, але калісьці гэтак лагодна адчуваныя ейнымі дзецьмі — абмяглі, асунуліся... Цяпер яны ня будуць накідваць шуплямі торф з вагонаў, падмятаць вялікія залі, сьпяшацца памыцца ў брудзе бялізны, палічыць сабраныя капейкі, каб іх стала на жыцьцё дзецям, з гэтым турботным, але шчасьлівым намаганьнем затуліць твар, па якім сплылі сьлёзы ад гора. I вось кадзе яны спыніліся, ужо даўно зрабіліся тонкія, абцягнутыя блякла-пасінелай скурай. Яны, бывала, падтрыманыя мрояй, праглі ашчапіць, узяцца за рукі дарослых сыноў і іх дзяцей — і прайсьціся ў цудзе старых гадоў шчасьлівай, сапраўдна шчасьлівай і радаснай. I не дачакаліся. Яны, бадай, выкінулі яе з жыцьця, нават з жыцьця спадзяваньнямі. Яны ў любові да жыцьця задушылі яе! Гэта яны цягнуліся да працы, каб стаміць, кончыць і ўкласьці яе ў падмурак чалавечай спрадвечнасьці, і так, каб яно, людзтва, мальгва забылася пра яе! Яно ж само і задыхваецца ў пылістасьці трупаў з тых, якія ня ведалі ў жыцьці ні радасьці, ні кароткае часіны шчасьця ці спакою!
КНІГІ ОНЛАЙН
