Каханы горад
Антон Адамовіч, Янка Юхнавец, Лявон Савёнак
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 372с.
Мінск 2006
Шапатлівая шумятня, танец артысткі, музыка захоплівалі гасьцей усім зямным. Яно самым сычным спосабам набракала адчуваньнем існаваньня, і не находзілася ў ім нічога нікчэмнага.
Лібіц падзякаваў Арэмчыку і пакінуў гасьцей.
-— Шмат музычнасьці й вясёласьці ў артысткі, але розуму, мабыць, з грош калёны... Цалёўка, выбітая з дашчанага замёту — яна! — выказала Алена свае меркаваньні палкоўніку. Ен стаяў за яе плячыма, трыманы за руку Ганяй. Музыкі зайгралі вальс.
— Ня ведаю, Алюся, — па-мойму, ты больш чымсьці на грош, хуліганіш...
— Барыс, жанкі запрашаюць танцаваць, — зьвярнулася Ганя.
— Сястра дарагая, скажы яму, няхай галёшы сьцягне — людзей не сьмяшыць!
— Плюесься, Алюся, на ўсіх — крыху ахамяніся! — папрасіў палкоўнік.
— He крапай, палкоўнічак! Па-твойму, калі пчаліна носіць мёд, дык на яе й пляваць ня трэба? Гэта адно, палкоўнічак, a крыху пазьней я раскажу табе штокольвечы добрае. Будзеш слухаць?.. Ну ідзі танцуй, палюбуюся табой...
— Куды мне, Алюся, — азвычаіўся каля цябе... Ганя, пашукай другога, — зноў папрасіў палкоўнік.
Ганя пакінула іх. Яна жадала танцаваць, і хутка яе выцягнуты стан з пругім усхопам грудзей, з распушчанымі валасамі пад чорнай жычкай банту апьінуўся ў крузе танцу.
—Алюся, — пачаў палкоўнік, — давай падыдзем да артысткі й скажам: вашай талярэнцыі пашана ад сям’і памешчыка Сконтаўта! Няхай ведае. Мо’ калі да нас запросім, бо ж хутка ўладзімся на новым месцы...
— Ах, талярэнцыя ты, палкоўнічак! У Ібсана ёсьць сказ: «Ні гаротнасьці, ні спачуваньня, ні ўспамінаў не пакінуў ён». Ідзі, я пастаю тут, пагляджу збоку на маіх сяброў сям’і — усё да толку сяньняшнім вечарам, не мадзеюць... Ідзі!
— Алюся, я зьбіраюся клікаць цябе Арлеанскай дзеўкай — добра?
— А я жадаю быць Менскай! У нас Магілёвы да Менску збудаваліся... Ці жадаеш пачуць, палкоўнічак, хто ты й некаторыя тут, а-а?
— Кажы, будзе весялей стаяць з табой... Алюся, кахаю цябе, таму зношу твой зьдзек, прабачваю адразу.
— Палкоўнічак, ты ня ў тым ніту закрыпаўся!.. Лыжка вырэзваецца для стравы, а страва якая і колькі яе ў тэй лыжцы?
Алена ўзяла палкоўніка пад руку:
— Хадзем прыхілімся каля дзьвярэй, там ня гэтак цесна... А страва? Страва, палкоўнічак! Гістэрычкай хочацца быць і крычэць, і баіць! Ты бачыш, колькі сабралася нас і іх? Некаторыя пад’елі дома пад самы падбародач, некаторыя ледзь зацерушылі кішкі пацярухай — Лібіцавай спажывай. У гэтых парожнія страўнікі напэўна адгукваюцца рэхай танцу... I ў кожнага свая спрага ёсьць. Адны прыйшлі за здабыткам: будзем жыць, другія ад крыўдаў, але ў крыўдзе іхнай не было й няма цяперака свайго. Яны і астануцца крэтынамі, загнаныя ў клетку, або падлізакамі чужых пятак. Падлізакі таксама засумавалі па загонах-клетках, але загані ў сваю — навошта свабода?.. Латышом і жмудам — ня ведаю, што трэба. Малыя фігі заўсёды тыцкаюць каму-небудзь пад hoc. А Арэмчык — галагуцкі пеўнік, люстэрка пераможцаў — яму патрэбна хітрыць, вадзіць крапі-
вой сваім каля голай сядалаўкі: гэтакая доля ягоная, каб упасьціся бяды на сваю галаву.
— Алюся, а ты хто?
— Я? Іх шмат!.. Мо’ некалісьці й ты будзеш — людзі ў шчэлінках... вудкары!
— Паражнеча — ты!.. Хочаш быць Арлеанскай дзеўкай. Ты незнарок сказала: гістэрыка, гістэрычкай — талярэнтна не крыўдуй за гэта, бо ж крыўдзіш мяне без прабачэньня... Ах, Алюся, —■ найлепш ня будзем кратаць, што не пад нашу сілу й розум. Калі толькі дакучала гамазьня свая, паслухай маю. Я раскажу мой успамін з вайсковага жыцьця. Паходзім па калідоры — паслухай. Ня будзем пра палітыку — пакінь не жаночае!
— Вельмі цікавы дадатак! Але да выпадку —хадзем, паслухаю... Вальней, палкоўнічак, без падручак...
Палкоўнік ніколі ня мог адгадаць сваю Алюсю. Яму ляпей думалася, што яна паступова згаджаецца зь ім. Накіраваліся да змрочнага калідору.
— Аднойчы ў Варшаве, —■ пачаў даверліва палкоўнік, — да нас у полк прыехаў маршал Пілсудзкі. Я тады ня быў яшчэ палкоўнік. ГІрыезду ягонаму не спадзяваўся я, і маё начальства таксама. Але нічога, не бянтэжуся. Загадваю шэрангаваць салдат. Прыводзяць іх, дзе стаяў я і Пілсудзкі. Гутару, хвалююся. Ды раптам мне падшыбла ахвота скамандаваць самому, бо ж вельмі хлёстка выглядалі салдаты. Прашу прабачэньня ў маршала і ў яго ад’ютантаў... Я калісьці, павер, Алюся, мог камандаваць ня гэтак, як ты бачыла тут. Куды лепш, непараўнальна лепш! Калі цокну каманду, дык ажно дамы зыдрыгаюцца!.. «Направа вруць!» — скамандаваў я, адышоўшы на колькі крокаў ад маршала. Усе раз -— і зрабілі. Але адзін недарэка, з тваіх шаноўных крэсаў, узяў ды кругом цок, і стрэльбу нават як да наступу цокнуў...
—Чакай, палкоўнічак, дазволь мне дакончыць. Я па-свойму скручу сьвісьцёлачку. I пачну таксама, як ты, з слова «аднойчы», — прапанавала Алена, як быццам ад яе патрабавалася рызыка для чагосьці велікома-добрага. Палкоўнік цягануў шыю ўверх, потым пакратаў ёй на бакі — ён такім шляхам паважаў папраўляць каўнер кашулі, каб не парушаць манэру захаваньня: ніколі ў грамадзе не бярыся за каўнер кашулі.
— Аднойчы ў Луках жыла бабулька... He! Ня гэтак. Бабулька-палячка, адзінокая й бедная. Я ведала яе... Вось аднае раніцы на маё пытаньне да яе: «Як вам, пані, удаецца пры вялікай радоўцы атрымаць паёк першай?..» — яна павучыла мяне:
«Пані, калі бачыш шмат людзей у чародцы, дык пасмуродзь ім адзін дзень, на другі таксама, а на трэці скажуць: прапусьцеце гэіую сьмярдзюку без радоўкі, няхай не смуродзіць тут!..» Людзі вельмі хутка спраўляюцца не любіць цябе аднаго, а ня тых, хто ненавідзіць усіх...
— Алюся, якая ты цынічная! Да чаго ты вернеш? Ты не была гэткая. Што з табой?.. А-а, спадару Зорычу, мая пашана, будзьце знаёмыя з маёй паловай.
Зорыч, выйшаўшы з залы танцаў, накіроўваўся да дзьвярэй, на выхад.
— 3 шчырасьцяй, пане палкоўніку!
Пазнаёміліся. Зорыч загутарыў да Алены:
— Сяньня ў Самапомачы пан палкоўнік гаварыў пра вас... Я вельмі ўдзячны спадарыні, што вы парупіліся дапамагчы нам. I ў будучым будзьце добрымі не забывацца пра нас...
— Даруйце мне! — уветліва папрасіла Ганя. Яна падышла і зьвярнулася да палкоўніка: — Я зноў за табой — танцаваць хачу. Калі ласка, не адмаўляй цяпер... Той салдацік, зь якім танцавала, вельмі блажэнькі... Калі ласка, Барыс!
— Хадзем, Ганя, — цяперака не адмаўляю... Спадару Зорычу, пагутарыце з маёй каханай!..
— Дзякую, зь вялікай ахвотай!
Алена ўсьмешліва паглядзела ўсьлед палкоўніку.
— Барыс, сьцягні галёшы, — прапанавала Ганя, — і пастаў іх за дзьвярыма...
— О, праўда, Ганюся! Вось бы няхай і твая сястра сказала гэтак, дык не... — і палкоўнік патурбаваўся схаваць ад Гані ўсхваляванае аблічча.
Алена засталася з Зорычам на калідоры. Яна, як жанчына выходлівая й вельмі ірамадзкая, пачала гутарку першай. Яе прыгаство, прызвычай такту з упершыню спатканым чалавекам заўжды выклікалі адчуваньне захопленасьці: глядзець, слухаць і паважаць яе. Бадай у кожным ейным руху і позірку спакмечвалася штосьці вяліка-прысутнае і скончанае ў знаходжаньні абавязковасьці да чагосьці добрага і справядлівага, але чарнабожна заўважалася кожная неасьцярога ўгнявіць яе. Ейны від смутнасьці, напэўна, прыносіўся наявай разьліку кагосьці пашкадаваць ці паспадзевіць, бо ёй заўсёды думалася, што сьвет увесь апанаваны журбой, і часіну радасьці можна здабыць толькі празь ненадзвычайную мужайнасьць чалавека. Яна сама стварыла ў сваёй душы празрыстае пачуцьцё любові й спагаднасьці; яна, прыгожая, смутлівая жанчына, жадала прыручыць неасвоеныя тайкі ходаньня за жыцьцё. Але ў сваіх гадох перад жыць-
цём яна была дзіцянё, насьледнасьць бацькоў, калісьці змагарных і прагнучых свайго, якія ж і сьціхлі ў безгалоснасьці таго магчымага, але недасягнутага ў іхным жыцьці.
Зорыч, малады, добра складзены станам мужчына, спадабаўся Алене яшчэ тады, калі яна ўпершыню пачула з кульгавай на выданьне газэты ягонае прозьвішча, даведалася пра ягоную працу ў Самапомачы, і кадзе пры спатканьні зь ім ён аб’явіўся ёй большым, чым пісалася ў газэце. Зорыч быў з тых, хто не абцяжваўся мальбой захопнасьці нацыянальным як ідэяй, яно жыло ў ім народжанай існасьцяй ад часу ягонага зьяўленьня на Боскі сьвет. Ён не адчуваўся вучнем, а працяжнікам справы свайго народу. Яно ўсё зь ім з маленства, разам з пачаткам разуменьня: ягоная краіна існавала дзяржавай, гісторыяй, культурай і нацыяй адналіту.
Пяшчотліва гучэла мэлёдыя танга. Шумятліва шасьцелі ступяні гасьцей у танцы і разборліва даляталі на калідор.
— Яшчэ няшмат, як я тут, каля Менску, пасялілася. А пакуль, спадар Зорыч, агледжуся ў сваім двары, буду дапамагаць пакрыху. Але можаце спадзявацца на маю памогу заўсёды. Там тое-сёе расло, пакуль прыехала туды.
— Вельмі ўдзячны вам!.. Але ад сяньняшняга вечара я ня буду кіраўніком Самапомачы, гэтую ачалу на цэлую Беларусь зойме Арэмчык.
— Я знаёмая зь ім... Да вашае даведы, Арэмчык не падабаецца мне.
— Ад заўтрага працую ў Самапомачы для сталіцы. Праца больш удзячная, але, можа, панурая.
— Я і жадаю дапамагаць мянчанам.
— Тады нагодліва асталося шчыра дзякаваць вам! — Зорыч, як саромлівы хлапчук, правёў кончыкамі пальцаў навакол вуха, барытоністы голас зрабіўся больш выразьлівы ў картавасьці літары «р». — Мне ўдалося ўмовіцца з Арэмчыкам: кіраўніцтва дзіцячым домам пакінуць за мной. Люблю дзяцей, бо сам быў сірата. Сабраў іх шмат. Галадуюць маленькія!..
— Была й я бадай гэткай... Я памагу вам. Выхітру перад немцамі — наш Ахрэм прывязе мяса, — паабяцала Алена. — Я веру, вы ў здольнасьці захаваць таёмнасьць: я паахвярую мянчанам на мяса два маладых, сытных кані.
— Ня ведаю, што вам сказаць... аднак прабуйце, мо’ немцы не даведаюцца.
— Ніхто ня будзе ведаць, спадар Зорыч. Наш Ахрэм прывязе іх на знадворак Самапомачы мясам — вось як! Коні немаль мае ўласныя. Гэта можна зрабіць нат сяньня... хаця ня будзе на
чым дахаты даехаць... А чаму ж вы не танцуеце — прабачце за цікавасьць? — Алена разумела неадпаведнасьць пытаньня, але хацела ведаць больш, хто перад ёй.
— He люблю танцаваць, а раз не люблю, значыць — ня ўмею... Дадому іду... Я тут ні пры чым, бадай змусілі прыйсьці сюды... — няскратна адказаў Зорыч.
Музыка заціхла. У залі загаманілі, разьнёсься галасісты сьмех.
— Вось і мае ідуць! Натанцаваліся?.. Дарагія, на сяньня хопіць для вас, ужо час дадому зьбірацца.
КНІГІ ОНЛАЙН
