КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Лета прыйдзе — сваё цела кажухом будзе!.. He вяшчуй, даражоны, майму жыцьцю страхі. Алена крыху ўзьнялася на пасьцелі й шчыльней ахутала коўдрай ногі. Сплеценыя ў адну касу валасы, што абвісалі на грудзі, яна адны.м махам адкінула на плечы. Плечы і паўнаватыя грудзі паказаліся з-пад накідкі. Іхная гладзістая, пульхная прыгажосьць выставілася палкоўніку бадай сьвядомым здуменьнем для яго позірку, яму, мужчыну. — Слухай, палкоўнічак, толькі не палохайся, што скажу табе. — Я не палохаюся. Я не варона — тая ад сполаху падымецца й паляціць шукаць падлу... Твае словы ўторваю. — Замудротна й не зусім адпаведна, сябёр: адляціцца й будзе чакаць, пакуль ты адыдзесься стуль... Але вы, палкоўнічак, можа, і не памыліліся: вы на сваім шляху ўгрузьлі, папаліся ў дрыгву... — I ты думаеш: я захлынуся ў дрыгве? — He! Вам пакідаецца адно: пахрабрыцеся вызваліцца ад заляцаньняў да мяне — вось і ўсё. Зь мяне ня выцягнеш таго, што справіўся выцягнуць зь іншых. Скарабаціўся ты каля іх! — Алюся, гэта і жадала сказаць мне? — He, палкоўнічак! Ідзі лепш спаць, a то напэўна паспрачаемся й ня будзе каму заўтра сьнядэеіьня прыгатаваць... Пакінь мяне! — Мы зашмат дзяцінімся, Алюся. — Няхай, мой сябёр! Калі-небудзь пагутарьгм больш, і больш міла, а сяньня ноччу магу сказаць усё, і налета не астанецца чаго пабаіць табе... — Ты і налета зьбіраесься муціць мяне? — Не!.. Ідзі спаць. Спадзейся на добрае. — He жыцьцё, а пекла — спадзейся!.. — Дабранач, любы! Дабранач!.. Спадзяваньні — ня грэх! Палкоўнік выйшаў, злосна стукнуўшы дзьвярыма Аленінай адпачывальні. 16 — Што будзеш рабіць зь некультурнай, чмяклівай жанчынай? 3 адным і тым гоманам! Ды ці магчыма знаходзіцца побач ейных адвольнасьцяў?-. Ці мо’ пакінуць усё, што здарылася, як ёсьць і пачаць тое, што даецца лёгка, і будзе яно не знапраску? — быццам упершыню думаў пра гэта палкоўнік. Ён, будучы калісьці чалавекам з адказнасьцяй у паважнасьці вайсковай справы, мусіць рабіцца цяпер бы нейкім падмайстрам у сялянскай жанчыны. He! Hi за што — ужо шмат адступаў! Няхай чаруе сваімі дзівоснымі складкамі цела, але не мяне, а некага больш сшурпацелага ад бываласьці сярод гэткіх прыгожых! Палкоўнік не зьбіраецца быць пярэслам у сялянкі — апрыкла нарэшце! Як сорамна, што прызнаўся ёй у каханьні!.. Але ж, папраўдзе, яна й давяла мяне да гэтага, хоць і трымаў на ўвеце іншае — цягнуўся да звьічайнага, ды не туды папаўся. Сеў на чалесьнік — не варуся, не пякуся, — напэўна сказала б яна. He! Няхай кончыцца тое, што нелыа працягнуць ад пачатку аж да канца... Я ўсё-такі мужчына яшчэ залётны, бо ж чаго льне да мяне Г'аня?.. О, пане палкоўніку! Якія нікчэмныя думкі ўсяліліся табе ад гэтае халопкі: чалесьнік, каслаўка, чапец, чаровец льняны — тор іх і чыншу ад дзяржавы не палохайся! Любі ейныя словы. Лямпа, напоўненая шкіпідарам заместа газы, якой нельга было купіць, закапціла шкло й пачала смуродзіць нагарам. Палкоўнік паморшчыў нос, адчыніў вакно. Прыходзіцца самому выконваць такія абавязкі. А калісьці адзін гук: эй, Антэк!.. I Ta66 зроблена ўсё. Ад гэтага ўспаміну ён ажыў. Зь вялікай сьвядомасьцяй уцехі ўспомніў уяўна некалішнія часіны бесклапотнай будзённасьці. У той ашчадзе ўспамінаў можна было пажыць, наслухацца. Яны не поўнілі ягоную душу натхласьцяй, а толькі шкадаваліся ім, бо гэта апынулася каля яго не прычынай наканаваньня, а самай звычайнай мернасьцяй жыцьця й імкненьня. Яму ў жыцьці апрача мундзіра, хоць бы лесьніка, нічога ня трэба! Яму неабходна зямля, дзе ён здолеў бы кінуць свае сямёны на выраст, і яшчэ: не меркаваць аб нейкіх прымусах звароту да кагосьці за чымсьці патрэбным для існаваньня. Разабраўшыся, палкоўнік ня быў цацкай з шнуркамі-цягункамі. Ён жыў чалавекам з усім даверам асаблівасьцяў жыцьця. Як у іншых людзей з рознымі парываньнямі й мэтамі, у яго маглі быць собскія спосабы перакананьня. Палкоўнік абапёрся на падаконьнік. У расчыненае вакно ўлятала парожняя сьцюдзёная струмень холаду. Ён не заўважаў гэта — успамінаў аджылыя дні. Вось здараецца нешта нарсьцівае, і ты мусіш укорвацца яму, бо ведаеш: жадаю жыць! А жыцьцё— пустыр пустыром, нават чабор не расьце там!.. I зноў да прыгожага: прыгожае ўзрошчваюць і на пустырох-пяскох... Цяжкая праца адольвае што-небудзь благое добрым. I ня гэта зьбіраўся абмеркаваць палкоўнік. Сярод неразборлівых раздвоеньняў ад цяпершчыны сярод абы-як запамятаных нейчых сьлёзаў, сярод чародкаў напатканых добрасумленнасьцяў ад Алены ён, як сьвятар падчас маленьня, трымаўся аднаго звычаю набажэнства. Але той мо’ адпраўляе набожную ўрачыстасьць без пачуцьця прыемнасьці — наймаверна зацікаўлены вонкавасьцяй прыкладу для агульнага радзеньня, затое палкоўнік тым мінулым хваляваўся і аддаваўся ўсёй чысьцінёй capita й розуму. Яму было дастаткова той пярэсны сярод прычасьцяў Аленінага цьвяленьня і ніякаватасьцяў. Але ж яно, здаецца, раздвоістае ў справядлівасьці, прынукала палкоўніка падумаць канчаткова пра зусім іншае. Замест уяўленьня, як ён праходжваўся па вуліцы Маршалкоўскай (і па яго пэўнасьці ўсё мусіла быць гэтак), што невядомыя людзі, праходзячы паўз, над га зайздросьцілі яму, і тто калі разрахаваць добра, дык шмат хто з жыхароў забруджаных завулкаў Варшавы, напэўна, спрабавалі адгадаць: зь якой нагоды новы аўтамабіль з чалавекам высокага ачалу праскакаў па каўльігах, бадай, кожнага крывога завулку. Павіхнулася стань разьвіхваньня значэньня слова «маё». Як слова і як рамяство да цемляньня ўласнасьці. Бо ж яно зьявілася на зямлі адразу з нараджэньнем жыцьця; яно зьявілася ў цёмнай норцы нямотнай мурашкі й пачулася ў рыканьні зьвера і піску зьвераняці; яно вымавілася ў грудзёх Адама і Эвы і чуецца ўсюды пры ўсялякіх здарэньнях. Бог сказаў «маё», і Люцыпар у супраціве агрызаецца яму: «о, не — і не тваё!..» Сіла, якая вырасла і здабылася праз «маё», шмат раней, чымсьці «чыё», — прынесла сусьвету няшчасьце й прыгнёт, хіжацтва й захоп. Аднак «маё» прынесла некаторую разьмяркоўнасьць розуму. «Маё» зрабіла дзяржавы й нацыі, іх гісторыю. «Маё» — улада панаваньня тых, хто верыў у тое, чаго яны дамагаліся! Палкоўнік зачыніў вакно. — I ты здольны мышэй лавіць, а ня справы людзкія — пратраціш! — справіўся пачуць ён з пацёмкаў знадворку. Гэта, хоць ужо позна было, з кімсьці спрачаўся Ахрэм. Ён сярод працаўнікоў двара ад першых дзён прыезду апынуўся сваім чалавекам. Яны апанавалі яго своеасаблівым наскокам пашаны, дастатковай доляй гарэлкі, якую ўкрадкі ад собсьнікаў двара гналі ўначы. Ды аб тым, што рабілася ў гаспадарцы, новыя ўладарцы нічога добра ня ведалі — ім натраплялася верыць Ахрэму. Свайму старому, адданаму і па-свойму натхнёнаму Ахрэму! Палкоўнік паглядзеў на закапцелае шкло ля.мпы. Стрымгнуў па ім стрычкай. У гэтакі спосаб ён наўмерваў абабіць зь яго копаць, але шкло не ачысьцілася, а звалілася з кнотніцы й разьбілася. Зь лямпы пацягнулася смуродлівая валакніна дыму. — Усё лякаецца мяне, — надцяла палкоўніка перакананьне. Пайшоў адчыніць вакно. Прыслухаўся. Ахрэмавага голасу не было чуваць, а то б паклікаў яго на дапамогу. —• Нічога — дробязкі... Нагнуўся пад ложак і выцягнуў стуль скураную вайсковую торбу, зь якой выняў аркушок паперы. -— Надалей я не зьбіраюся быць недаўмекам... Але, пані, пабачым, як адгукнецца маё табе! Пагалякаем на цябе, калі не ў гамонцы, дык у лісьце, прынамсі. Адно, што і засталося мне ў змаганьні з Аленай. Пагладзіў левую скронь і патыліцу. Прымасьціўся да пісаньня; яшчэ раз паглядзеў на лёткае чарасло копаці зь лямпы. «Дарагая Алюся!..» — He — ня гэтак! Раздумліва нацягнуў рэдкую чупрыну на лоб. Адарваў палосачку аркуша з тымі недалётнымі словамі. Завастрыў лепш алавік. «Мой смутак, маё каханьне, Алюся! Ты сьпіш ужо, а я дык не. Ці ж мне да сну пасьля тваёй гутаркі? Хіба ж мне магчыма?..» — Абавязкова шматкроп’е пастаўлю — няхай казыча яе: a можа, як-небудзь адумаецца, — вырашыў палкоўнік. «Не даесься гутарыць, дык пішу і думаю: узяла б мяне за руку... і на маіх вусьнінах у той час запалілася б уся соладач радасьці й шчасьця. А ўсё мінулае, што выцярпеў у маім сэрцы з пакутай і ахвярнасьцяй, вярнулася б да нябыту, дзеля будучага... Алюся, я паглядзеў сяньня на твае плечы і падумаў: яны найболей тлумачаць абавязак палагодзіцца нараджаць пакаленьні. А як інакш, Алюся? Разьбярыся: як? Ты жанчына, я — мужчына... Алюся, не далічысься пабожнага — вяшчаю я табе! Але як хочаш сабе. Я цягнуся да цябе за адным: не да «сьвятла» твайго, а за маім собскім, маміным — двор усё-ткі мой, а ня твой'... Дык вось падумай і адкажы... I яшчэ дапісваю: нітаваць трэснутае я не старанны больш, з надзеяй Барыс». Перагнуў роўна аркушок. Разуўся, каб не грукацець абуткам па падлозе, — босы, на дыбачках, пайшоў да Аленінай спальні і пад дзьверы прасунуў гэты — для яе — ліст. ЧАСТКА ДРУГАЯ 1 Як жыцьцё сурова ні было ў плыўнасьці спадзяваньняў, намаганьняў і плюскату рэдкіх здарэньняў-падзеяў, яно заўсёды аддзеліцца ад мінулага. Адно ў днёх не адлучваецца ад людзей, а прывучваецца да іх пайма як мушанае і як, можа, неабходнае ў выпадках скрухі духовай і звычайнай прыродна-непадступнай забясьпекі -— гэта сьмерць. Але вежа сьмерці вельмі высачэзная і вельмі летуціва размаляваная ўсярэднімі пляцамі й садамі раю, што неадкладна зачэпліваеш патаень, калі толькі адважысься расказаць і пераканаць пра яе, як пра нагоду прыемнага спатканьня, як аб клічы: «Уваходзь, перад табой расчыненыя дзьверы!..» Дык як ты ні жагацеў журбой жыцьця і як ты ні галасіў на гонях волі за дзьвярыма раю-сьмерці, усёдна ў людзей пакідаецца два праз два далягляды ўяўленьня аб адліку і прыліку жыцьця: ганьба таму, хто прыносіць сьмерць, і тут жа гэтаму напярэмкі — на трупах мы чытаем нашу перамогу... Смутна існаваньне, цяжка і пакутна, але за закрутам вуліцы ці завулку, ці ў вогкім падвале, ці ў сухой ацяплёнай і прыбранай гасподзе (хай усяк уражваюць перашкоды) пачуеце супроцьнае іхнаму прызвычаю. Стуль кажуць: «У жыцьці ёсьцека паручэньні. Яны заводзяцца недалёка ад прадушынаў абыдзеннасьці, дзе заўжды: шуканьні, гнеўнасьць, незадавольнасьць». I яно, бадай, сымбалічна прагульвае сярод людзей. Таму і Алена, чульлівая ў шумятні навальнасьці, магла прадзейкваць сваю непаседлівасьць; мог і палкоўнік Сконтаўт; мог прадыхваць прывучанае Цярэмам і Адамчык; і праклінаць ды зьдзіўляцца ўсялячыне маладзенькая Ганя. Мабыць, практыкаваць пахісты жыцьця здольны кожны й кожная. Але па-свойму і ў сваіх магчымасьцях. Аднолькі перамога цішыні застою і цярпеньня — геній, для іх быў неабходны, а можа — і не? Ды хоць бы й ня геній, а прадслоўны нецярпун, які ўмеў клікаць, крыху паказваць, крыху журбіць і радавацца, крыху жадаць ненаводленасьці да пануючага, і тады, можа, Алена, Цярэм, Сконтаўт і Адамчык не завалокваліся ўласнымі звычаямі... А чым жа благія іхныя звычаі?