КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Я сказаў надысь лекару Міхасю: што я, старьі, мушу рабіць у маёй магчымасьці, а ты, малады, ня мусіш блукацца ў нітох сучаснасьці як папала. Памятаеш, я сказаў: калі тваю веру зьнішчаюць не тваёй праватой справядлівасьці й учынкамі, a галоднай сьмерцяй, высылкай і расстрэламі, дык тады адкажы тым самым. Падбай і ты знайсьці гэтакі спосаб, даўгі й, можа, собска-дасьмяротны... — Пайшоў, мой родны, паехаў! Надумаўся за тыдзень — адчыняеццарай у грэшным! Я размаўляў пра няшчасьце сасьляпой, пра яе становішча, а не пра веру... А потым гэтыя словы належаць таму забітаму лётчыку, а ня вам, вы толькі пашыраеце іх. — Міхась, я кажу пра веру нашай дасяжлівасьці ў цяпершчыне, — не ўступаў Цярэм. Ен дастаткова рухлівы і вынаходлі- вы ў разважаньнях, і настрой адказваць суравей Міхасю гаспадарна захопліваў яго. — Яна, сьляпая, здаровая, як калодка, чаму ёй убожыць за кавалкам хлеба, за капейкай, а не ісьці з сваімі талентамі прыгнечваць зло на ейнай зямлі? Скажы, чаму ня гэтак? — Сьмешны ты, родны! Вельмі сьмешны! Сяньня ты асаблівы, хаўтурны перад тым мінулым... Што яна, дзяўчына, можа зрабіць супраць немцаў? Яна пра гэтакія рэчы і ня гутарыць, яна найбольш расказвае пра выдатлівыя выхапы жыцьця кампазытараў, музыкантаў: яна можа абараняць толькі музыку, яна летуціць граць добрыя творы — вось што яна ёсьць. — Ня вельмі шкада, што я не вучыўся музычыць... Ды я, Міхась, ня супраць цябе й сябе. Я наўмерваўся сказаць пра бядноту, бо бяднота, быццам нешта самае багатае ў сьвеце. Людзая бяднота — вялізная зыркасьць небывалага. Часам яна прыходзіць да нас празь мільёны ахвяраў, але потым застаецца ўсім чысталюбасьцяй і цудам... і зноў канчаецца новай бяднотай духу ды волі, або нават самым мізэрным — турботай, каб хоць лішнюю скарынку хлеба мець. Бяднота — раскладаньне чагосьці й нечага жыцьцёвага; злучэньне чымсьці й нечым вольным. О,якты прыгожа, таемная жыцьцёвая лябараторыя!.. Кропелька вады для смаглых вуснаў — жыцьцё! I не праклённа бяднота за адсутнасьць скарынкі хлеба! — ...але ж жахліва, жахліва, калі ведаеш, што яно толькі ў цябе, а не ў тваіх суседзяў!.. Дарэмна, родны, молісься — не пераканаеш, не запамятаю твае філязофіі. Журбна ад яе, ды ўсё, — няўцешна дадаў Міхась. Але Цярэм не сьціхаў. Ён працягваў дачытваць вусную заўважнасьць: падзіраць і голасна абвешчваць адчутае ў собскай душы шчырасьцяй жыцьця. Ах, Цярэм! Ад праклёну да спагады, ад спагады да патрабаваньняў! Аб’яўляецца ён! Каму? — ... хочацца, Міхась, глядзець на галечу і бядноту! —... і есьці хлеб самому, — зьдзекаваўся ўветліва Міхась. — Ды яшчэ мягануць добры кукіш таму, хто будзе прасіць у цябе на адзін-адзінны кусень. — О, не! Як на помнікі старасьветнасьці глядзець на гэта, і разумець, і адчуваць іх гэткімі, але не тварыць і ісьці за тым аджылым. Міхась, бяднота — маладзенства! Яна можа нараджаць усё добрае й небывалае; у ёй — гімн духу, пяшчота шчасьця... — .. .і тая самая бяднота, — прычасьліваў Міхась да Цярэмавага казаньня. — Ня сьмейся! Яшчэ не зыстараўся — дацяміш!.. Векавістая ў цела ісьці — бяднота! — Значыць, бяднота — правадыр усяго і зьнечага? — Але! — прысудна пацвярдзіў Цярэм. — Хай па-вашаму будзе. Але герой? Героі клічуць нас да чагосьці жыцьцёвага й даводзяць яго да канца, а бяднота толькі ўмоўнасьць, часовасьць — і не герой! — Міхась, ты скікаеш, як калека! I «даводзяць яго да канца» — кажаш?.. Але раз пра герояў, дык давай пра іх. Я ж адразу жадаю пераканаць цябе вось гэткай думкай: невядома, хто герой сярод геройскіх сьмерцяў... — Ну, напэўна ж, не бяднота, а чалавек, чалавек-герой. — Ня вельмі безь яе героі слынуць. Цярэм не паважаў слова «герой». Па-ягонаму, кожны будзе героем, хто імкнецца да большага, чымсьці пануе ў сўчаснасьці. Наагул, тым раньнем Міхась і Цярэм шмат пра што гутарылі і нават зь некаторай зьменнасьцяй да пагоджаньня паміж сабой. Яны па-свойску разважалі пра тое, як незалежнасьць краіны ахавана плоймай усялячыны: што ўсялякія хартыі-абяцанкі нацыям напісаны дзеля таго, каб ахаваць сваю ўладнасьць і панаваньне; што пра іх, хартыі, размаўляюць адно тады, калі яны гэтак неабходны, і ўспамінаюць як «дзівосны» мінулы момант, калі яны непатрэбныя й шкодныя, вельмі шкодныя таму, хто іх напісаў. Цярэм аж крыкануў прароцтвам: па яго вяшчунстве, пасьля вайны зь немцамі будуць гаварыць больш пра гэтыя хартыі, але нізавошта пра сапраўдную свабоду нацыяў. — Яны крышанком возьмуць адзін ад другога здабыткі панаваньня і патурбуюцца пераканаць сьвет, нас, вахлакоў, у сваіх «сьвятых» справядлівасьцях. Так, дзед Цярэм знаходзіўся бліжэй да былога й будучага, чымсьці Міхась. Таму Цярэму варочацца ў нябыт, пад крыж сьмерці — пад знак перагароджанага шляху жыцьця, без памінкаў не жадалася. I ў той выключнасьці ён пакідаўся бездапаможным. Быццам ён не заслугоўваў свайго раю. Аднак ягоны рай, мабыць, быў толькі ў ягоным жыцьці, стуль аб ім ён здабываў шмат вестак. Напасьледак бяседнікі сьціхлі — напэўна, утаміліся няжурбным для іх гуканьнем. Магчыма, яны б журбілі далей, пакуль зажадалі есьці, але якраз у малачавым подзьмуху завірухі на знадворку, як мэталічныя зярняты, задзінькала Мурзава навязь. Сабака выскачыў з будкі, загаўкаў. Праз напалову залепленыя сьнегам шыбы Міхась і Цярэм убачылі Ганю, якая, бадай, мясіла сумёты сьнегу ў прасьцінку да іхнай сялібы. Затуліўшы аблічча каўняром паліто, што неадпускна прытрымоўвала рукой, яна другой трымалася за стрымно сядла. Побач зь ёй, верхам на кані, ехаў палкоўнік Сконтаўт. — Што за крыжак? — насьмешліва спытаўся Міхась, хоць яны абое пазналі свайго знаёмага палкоўніка. — Зараз даведаемся... — і Цярэм апрануў кажух, выйшаў на спатканьне. Падарожныя ў хату не завіталі — спаткаўшы на дварэ Цярэма, даведаліся, ці дома Міхась, папрасілі празь яго, каб ён наведаў хворую Алену. — Зайдзеце ў хату, — прапанаваў Цярэм. Але палкоўнік яшчэ чалавек у мінулай дзівасіле — не пажадаў адведаць утулу прысядлівай і адзінотнай хаты сярод паляны, з быццам вечным сьнегам. Што значыць людзі не вайсковыя! Які-небудзь вайсковец адразу б пазнаў уніформу ваякі высокага ачалу (нават бы і зношаную, без адзнакаў стану) і сказаў бы дзеяздольна: «Ёсьць, пане палкоўніку! Лекар Адамчык зьявіцца да Алены ў вашай гасподзе!» I разьвіталіся. У тым самым становішчы быў палкоўнік Сконтаўт, як і перад ім Цярэм, але Цярэм, нейкі засмолены дзягцяр і падатлівы на паслуху, не рабіў тое самае, як робіць палкоўнік для Алены. Ды і гэта не такое ўжо ліха! У палкоўніка часіна шляхотнай манеры адышла, часіна, у якой некалі знаходзілася толькі рослань дзірвану абыходжаньня, не падсечаная ў самае адчувальнае — у корань большага, чымсьці шляхотнасьць: у чэснасьць сэрца, у адносіну захаваньня для іншых. Аднолькі яно зьявілася да яго, уцэліла ў самое вочка, у самую кропку! «Алюся, я кахаю цябе... Падзялі ўрочнае! Буду сабакам, навязаным каля цябе!» — вось куды папала. I ён робіць, дзейнічае. Аднак усё — мроя. Нават ягонае варушэньне — мроя. А маладая Алена паводзіцца як чалавек з памерлай жарсьцяй, мабыць, кліча яго ня быць тым, чым была калісьці сама. Ды палкоўнік аб тым мінулым нічога ня ведае. Ён наадварот: «Дакуль будзе стрымнасьць?» — пытаўся ў глухамані сваёй душы і пераконваўся: «Ашчаднасьць у яе ёсьць, але дзеля каго, ка.му і навошта?» Гэтыя думкі зноў вярнуліся да Сконтаўта. Ён чакаў адказу на ягоны ліст і адказу ад Алены не атрымаў. Таму ўсьціхамі- рыўся ў Аленінай моўкнасьці — пачаў уторна раздумоўвацца над будучай магчымасьцяй ейнай збліжнасьці зь ім. Сваю ж барздлівую намогу абараніць валаданьне дворам асуджваў непамерна сурова. «Я дурань!.. Ах жа, натварыў! Дай Бог, кабяно ня ўспомнілася ёй... А можа, яна і не знайшла тую крапаніну? Прынамсі, каб знайшла, дык ужо б ня выцерпела — напэўна б сваячасна друзганула сваркай?» Усё як Алена размаўляе зь ім. I палкоўнік асьцярожна, самапарадна, нешта наводле зачапіць прыгожую незнаёмку, спрабаваў дбайнай улагодай увайсьці да Аленінай паддатнасьці. — Алюся, усё, што жадаеце, зраблю для вас!.. Мо’ прынесьці ў бутэлечцы гарачай вады пад пяткі — дык я зараз? I яна, Алена, нават улагодзілася — не здумляла сваёй жываеднасьцяй таго, што знаходзілася ўпобач яе, хворай, у ласцы і турбоце. Але ці магла існаваць на сьвеце жыватворнасьць міласьці, пачутае ад сэрца? Яна можа схіліць адну часіну прысутнасьці дабра для кагосьці. Але што потым? Яна любіць уторнасьць, інакш забудзецца, назаўсёды забудзецца пра ўсё добрае ёй. — Алюся, я адважваюся сказаць табе: кінь задыхвацца захапленьнем спагады кожнаму няшчаснаму ў жыцьці... Алена згодліва, зусім не жагнутая, як раней, расьцьвельнасьцяй ад неспадобнага да ейных меркаваньняў, папрасіла палкоўніка: — Зьезьдзі на ўскраек лесу і папрасі доктара наведаць мяне. Сяньня нядзеля, ён дома, напэўна. — Добра, Алюся, добра, любая! Якая ты — няшчасная!.. Я з Ганяй да доктара... Забадзяліся мы, Алюся... Ха-ха-ха — я ўжо навучыўся і утарыць як ты! — Я ж казала, навучысься. Палкоўнік парупіўся пакінуць Аленіну спальню — яго палохала наўдка прызвычаю: няшчотная гамонка Алены вельмі часта заменьвалася іэткай незабаронай суворых словаў, ад якіх золатам ня збавісься і ракой не адгародзісься, — казаў ён потым Гані. Зь ёй ён таксама не пакідаў сувязяў. Агадваў на ўсялякі выпадак не адпасьці забрасьнелай пладзінёй! Вось жа ж людзі, набрылі адзін другога! Яны ўсе ўтраіх накінуліся на сваю асабістую сутнасьць на зямлі і намагаліся кожны па-свойму выкарыстаць яе. Яны закідваліся лаянкамі і ўступкамі; шкодзілі й шкадавалі адзін аднаго, але ўсе ўтраіх не зьбіраліся абвісаць над жыцьцём абы-чым і бязь нечага. Яны не загублівалі патрэбнасьць запоўніць дваравую абыдзеннасьць чымсьці надзвычайным. Нельга ж пырхкаць зжаўцелым крысом армяка і падкасваць вопратку над тым, што і так ужо аголена да вызыўлівасьці — яны пачыналі спэкуляваць з дапамогай Ахрэма на менскіх кірмашах цялячым мясам. А палкоўнік раніцой блізу праз кожныя два тыдні паведамляў Гані — вось жа не шчасьлівіцца: — Зноў пярэстая нарадзілася. Але нічога, на гадоўлю пакінем... — А колькі аднолькавых маем? — пыталася Ганя. — Чатыры. Пачакаем, шэсьць кароў яшчэ не ацялілася... Такую футру вышыем табе, што ажно Алена зьдзівіцца... усябрую — абяцаю!