КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але тым зімовым завірушным днём ён не апынуўся ў цяжкім бязвыхадзе, ён, бадай, як паміж сьценаў пячоры нрайшоўся, бы пажартаваў із сваёй незакамянеласьці — усё лёгка даецца й давалася нядаўна. Апаўдні завіруха яшчэ болей разьятрана й валацужліва ірвалася подзьмухам. Бор недалёка ад вёскі іпумеў і трашчэў. Вецер дзьмуў якраз ад баравога боку, таму здавалася, гэтая чорная, махліва-гнуткая скруха дрэваў натугвалася адной моцай парыву кінуць сваё месца і ахутаць сабой увесь прасьцяг зямлі. Раскудлачаныя, але суцэльныя плоймай імкнуліся хмары. Міхась, перамагаючы подзьмухі завірухі з калючьім сьцёбаньнем сьнежных скалак, ішоў з маёнтку да сяла па адзіных сьлядах, ужо шмат дзе загладжаных завірухай. Пад дахамі хатаў гудзела. За невялікім заваротам вуліцы ў захіне дзьвюх хатаў Міхась спаткаў палкоўніка. Ён з уцягнутай галавой у каўнер польскага шыняля ў летняй шапцы, нахлабучанай аж за вушы, патупваў там — грэўся. — Доктар, — клікнуў ён. — На колькі словаў, будзьце ласкавыя! Міхасёвы думкі пра Алену прапалі. Як засьцюжанае дзіцянё, палкоўнік прыкорчваўся ў цеплыні сутульваньня. Каранатае пачуцьцё без развагі казала яму дрыжэць яшчэ больш, бо ў гэтым хваляваньні, здавалася, апушчаецца да чагосьці вольнага, прыемнага і, можа, лёгкага. — Доктар... Ён, бадай, уцягнуў Міхася ў захінак паміж дзьвюх хатаў. — Доктар, я не сьцярпеў, калі ўбачыў, як яна цалуе вас. .. Яна будзе заўсёды гэткай. Калісьці, спаткаўшы мяне ў ліху вайны, турбавалася пра мяне... ды ейныя турботы застануцца турботамі. Яна паважае людзей гасьцямі быць, а не-е... Даруйце, доктар, вы, можа, не разумееце мяне. Я хоць палкоўнік, але ўжо адвык стрымана ды адпаведна гутарыць. Я, мабыць, ад яе навучыўся... Доктар, прабачце за некультурнасьць: падгледзеў праз шчылінку ў дзьвярох, як яна цалавала вас... і не сьцярпеў, пайшоў спаткаць вас і папярэдзіць: Алена — руіна. Яна запісалася із мной, а сужэнкай маёй не жадае быць... Доктар, я ведаю, дзеля чаго яна паклікала вас: яна зьбіраецца адвесьці майго белага каня на мяса для мянчанаў. Я згадзіўся — няхай... Доктар, вазьмеце пяць нямецкіх марак для Самапомачы, гэта ж не рублі, а ірошы сапраўдныя, нямецкія грошы, вазьмеце. — Дзякую, але даруйце: я не падбірайла! — He адмаўляйце — вазьмеце! Дапамажэце мне. Я ведаю, што пасьля гэтага каня яна надумае адвесьці і другога, яна такая жанчына: паахвяруе, пацалуе, а адышоўшыся — плюнуць можа... Яна прыладжваецца да вас, каб вы апаведалі пра яе, каб вы стаўлялі ейныя дзеяньні ў прыклад. А яна ж, па-мойму, убачыўшы кропліну дажджу на вашых вейках, расплачацца, абдыме вас, пашкадуе, а ў прасонках не ўздыхне нават... Ах, яна-а! — Я баржджу дадому — сьцюдзёна. — Доктар, вазьмеце пяць марак. Як што зноў, дык скажэце Ахрэмчыку: двор Сконтаўта ўжо ахвяраваў грошы для Самапомачы, а ад жонкі наступным разам няхай. Скажэце гэтак — не адмоўце... Якая яна дзівацкая жанчына, працягваўпалкоўнік, але Міхась падаў яму руку на разьвітаньне і тым змусіў спыніць гутарку. — Бывайце, доктар... А як сабака — не ашалеў яшчэ? — He, пане палкоўніку, — усьміхнуўшыся, адказаў Міхась. Палкоўнік расьцьвелена, джыгаючы нагамі ў каленях, шчыльней уцягнуўшы шыю ў каўнер шыняля, глядзеў усьлед Міхасю. Ён шмат што не забыўся выказаць з сваёй гаротнасьці, але шмат яе пакідалася зь ім. 2 Палкоўнік вярнуўся дадому і спаткаў Алену з Ганяй у сваім габінэце. Цяперака там усё было па-іншаму: падвялічана выглядам упрыгожы. He супраціўляліся вытыркнутыя спругі з старой канапы, а атоньвалі мяккія аксаміты з маладым адсьветам каляровасьці на іх. Успаміны аб колішнім павуціньні на сьценах зьмянілі ў бронзавых рамах тры краявіды мастака Цьвіркі. Усё ў старым будынку Алена папраўляла старанна. Ёй ніхто ня мог перашкаджаць у тым звычайным заслоне жыцьця, дзе затульваліся ўмовы ейнай нечапанай мроі пра ўсё і нічога. Глумленьне якой-небудзь прокмеці жыцьця ёсьць навета захаваньня будучага шчасьця, або наадварот -— велізарнае адгадваньне несумніўнасьці ў сумніву! — Ах, як зноў бязьвінна й шчасьліва! У ёй глыбей аседжваўся вобраз цікаванай цярплівасьці: пасьпешнасьць сустрэцца зь Міхасём... У габінэце Алена мела крыху сумную й ненадзвычайную гутарку для Гані. Ганя найперша нават не паверыла ёй, бо меркавала паступовае ўваходжаньне Алены ў апавядалызасьць, падрыхтаванасьць да вядомага зьдзеку над ёй і палкоўнікам. Яна слухала ўважліва. Штосьці дарагое належала ёй у вясёлым настроі сястры. — He! He, Алюся! He паверу! — з уражлівасьцяй ускрыкнула Ганя. — Ты нарошні, сястра, растраўляеш мяне! Ты жадаеш нешта вызначыць мне!.. — Дзе і што? — жартаўліва спыталася Алена. — Тут у двары! — быццам напагатаваная да плачу, адказала Ганя. — Я не хачу цябе крыўдзіць. Я ад свайго шчасьця кажу табе ўсё мне вядомае. Ты ж мне сястра, сястра родная і дарагая даражоная... Алена, па-дзіцячаму лёгкая, вельмі вольная і кволая ў сэрцы, дурона падбегла да Гані, якая сядзела ў крэсьле каля вакна, пяшчотліва абняла яе. Прылучвалася ўсё тое, што адбылося і ўспомнілася каля паўгадзіны даўчасу зь Міхасём. Яно зноў адчувалася ў Алене сапраўднасьцяй, а ня мроенай спакусай. Яна прысела на калені каля Гані, як каля дачкі, і захоплена ў непрамільгнулай сьціхасьці загаманіла: — Даўней, калі былі малыя, за вячэрай хваліліся маме і тату пра ўсё натворанае за дзень. Мама спадцішна ўсьміхаецца ад нашых размоў, а тата ківае галавой, утаропліваецца незадаволеным ды кажа: «Ну, ну, сакатухі, пільнуйцеся — некалі хлапцы дадуць лазы, ой дадуць, сьцеражэцеся!» Мама абдыме нас, пацалуе: «Мае вы пліскі непаседлівыя», — скажа, таксама ўсьміхаючыся... Але навошта гэта ўспамінаць? — неяк зналуску заканчвае Алена і ўскоквае з падлогі, абівае без патрэбы сукенку на каленях і па-людзку, дазволена, паблісквае прыліплымі да веек сьлёзамі. — Што ў чалавечым сэрцы ня ўтопліваецца? — поўнасьцю ня выкарыстана, дадае яна, бадай, для сябе, бадай, дзеля Гані. Алена спыніла ахову таемнасьці Ганінага жыцьця. Яна прызналася ёй, што была ўзятая Аленіным бацькам зь дзіцячага прытулку ў Вільні, што яе бацькі былі вайсковыя лекары й памерлі дзесьці ад тыфу; што ёй, Гані, праз тры тыдні не сямнаццаты пойдзе год, а васямнаццаць будзе; што дзень нарадзін у Аленінай сям’і для Гані лічыўся ад дня, калі яе прывезьлі ў сям’ю зь Вільні — ёй было тады два гады. — У нас дачка падрослай нарадзілася, — калісьці люба жартаваў, здаецца, бы ўчора, Аленін бацька. Ад гэтае радасьці, закатаванаму польскімі жандарамі, дасталося толькі глядзець з таго сьвету на адсьвет свайго роду... Якраз і палкоўнік увайшоў у габінэт. — А я шукаю яе... Алюся, ледзь не праз год пакінула свой пакой! Вітаю цябе!.. Што сказаў доктар? Ты выглядаеш здаровай... Ганя, падтрымай мяне — безь якога-небудзь недахопу, — выказаўся палкоўнік. — А дзе ж ты быў? — спытала Алена. — Я ж, ведаеш, чалавек вайсковы — непаседа: пад завірухай пахадзіў, — запэўніў палкоўнік. — Барыс... -— Нешта зноў прыходзіцца чуць маё імя, — вясёла заскочыў ён у Аленіну гутарку. — Добра, палкоўнічак, тады я вярнуся да майго прызвычаенага, — папярэдзіла яна. — Пакуль ты прыйшоў сюды, я крыху, а можа, зусім да апошняга скрайку абвясьціла Гані некаторую тайніцу. Палкоўнік не меркаваў пра Аленіну непрайменнасьць паказаць у самай засуканай волі поўную ягоную будучыню — месца пад дахам двору. — Толькі не перашкаджай мне гутарыць, і ты хутчэй пачуеш маю згоду даць табе дарогу ў вячніну, у сваю радзімую, карысную ў цяпершчыне... — .. .нешта ня цемлю, да чаго ты вернеш, — собілася палкоўніку насьцярожнасьць. — Дык тады без уступаў, бо да вечару ня скончу... -— Праўда, Алюся, праўда! — з ашчаднай усьмешкай падтрымаў палкоўнік і паглядзеў на Ганю, паглядзела на яе і Алена. — He сумуй, Ганя. Яно балесна, але, бадай, не дармо!.. Я, палкоўнічак, пра твой ліст да мяне, памятаеш? Я таго часу, калі падкінуў яго, прачытала ўважліва... — Кінь, Алюся — я забыўся пра тое. Навошта вярэдзіць спакой сэрцаў і ціхамірнасьць у хаце?.. Паглядзі, як дзьме на дварэ. — Палкоўнічак, я жадаю пахваліць цябе: і нямудрае будзе мудрым, калі яно сказана сваёй мовай, надумана сваім розумам... Валадарнічай над сваім! Але ўсё-ткі дазваляй мне браць маленькую жменю дабра з твайго маёнтку. Гэта ў вадмежку — адказ на твой ліст, і наступнае, для абаіх: калі толькі Ганя кахае цябе, дык можа кахаць і жаніцца з табой. Праз год я дамагуся ў нямецкім судзе разводу — па-пісанаму закону пасудзімся. Мадзець у непаладзе больш ня будзем. Варухнемся, сябры, так ці не? — Вось дык казка, Алюся! — Палкоўнічак, я не кахала й ня думала кахаць вас! — Алюся, апамятайся! Навошта ізноў пачынаеш? Алена засьмяялася. — Алюся, я ад каханьня да цябе напісаў той ліст. Бяздумны -— я! Даруй мне! Палкоўнік уторна зірнуў на Ганю. Яна, па-ранейшаму ўзірлівая і ахопленая ўсім, што колькі часінаў да гэтага і дабаўленага кадзе пачула, пабялелая, уразьліва плюшчыла павекі. — Ганя, сястра мая родная і даражоная, кахаеш — кахай! Але асьцерагайся аднаго: сьціхне вайна, апынесься сярод людзей, убачыш каханьня іншых — апамятаесься. Захочацца і табе іхнага каханьня, ды позна будзе. Позна, позна! Да сьмерці можаш застацца нашчай ад гэтага неадведанага... Аленіны словы нарэшце даткнулі Ганю. Яна, уцьвеленая, шпарка ўстала з крэсла. — Чым нашчая? — Каханьнем! Будзеш у колькіх кроках ад яго і ня будзеш магчы прылучыць да сябе яго. Будзеш варочацца, займацца занятым! — Сорам, сястра!.. — Ну і словы! Што з табой, Алюся? Ды ліха нам: мудрасьць адна й тая кажны дзень... і ты, Ганя, не спрачайся, ты ж ніколі не супярэчыла сястры. Няхай яна дакарае. Слухай, — умяшаўся палкоўнік паважна і настойліва. Алена зноў засьмяялася. — 3 чаго, сястра, сьмяесься? Дзеля чаго насьмехі? — спыталася Ганя і, ураўнаважаная ў цярплівасьці, крутанулася да палкоўніка. — Барыс, я кахаю цябе! Яна прыпала да палкоўніка ў шчырым пацалунку. У той дзень у яе знайшлася на душы нашчэпка. Нашчэпка незалежная і неадхільная: вырашаць пра сябе самой. Алене не засталося чаго рабіць там, у габінэце, яна мусіла прынукна паказаць сваю задаволенасьць усё тым самым усьмехам і, са сьцісьненымі на вачох сьлязінамі, пайсьці адтуль. 3 Калі б не было завірухі з пранізьлівай сьцюжай і зь сьляпістым, калючым сьнегам, Цярэм ня вытрымаў бы адзіноцтва ў хаце (Міхась яшчэ не вярнуўся з наведаньня Сконтавых), самавітая наруга настрою выгнала б яго да бору. Там ён выздараўліваў, аджываў вялікай похацяй жыцьця, завалодваў зіхрынёй сілы розуму — прызначнасьцяй, што зьяўляюцца ня што іншае, як азначаная мяжа да зьдзяйсьненьня чаго-небудзь у няскончаных днёх. О, Цярэм! Стары задзірлівы дзед! Цярэм моцны й здаровы, але з колькасьцяй перажытых год, пачынаў неспакметную хаду ў нябыт! Час здабываў яго, і каб пакінуць хоць ледзь памяць, перабіраў, абнімаў яго думкамі разважлівай асуднасьці ўсяго натваронага ў жыцьці. Таму Цярэма крыўдзіла Міхасёва неспадоба ягоных меркаваньняў. Ад чаго ў тым выпадку гублялася воля самапэўнасьці да наступнага разьвітку дзеяў, пакуль яшчэ магчымых. Але ж Цярэм не бянтэжыўся! Удушу прынікала сьвядомасьць глухамані іншых людзей, ад якой заўсёды або часам можна знайсьці чалавека, роўнага сабе. Чалавек — чалавеку!