КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аблічча памерлай пачало сьвятлець — сама сьмерць зьнікала ў бялявасьці цела. Вочы, ледзь прыплюсьненыя, зацягнуліся шкляной каламутай... Шорахі ветру даносіліся знадворку. Кус неба ад водбліску вячорнага сонца бражавеў у прамежку расчыненых дзьвярэй падвала і ўрачыста асьвечваў аплыўшую на цэмэнтную падлогу вільгаць. На сярэдзіне падвалу кроплі віселі і на столі, цьмяністым скропваньнем цмокаліся аб грунь адолу... Назаўтра Адамчык зноў завітаў у падвал. Выкапаў на двары яму і памог сьляпой перанесьці туды астанкі ейнай мацеры. 14 Палкоўнік Сконтаўт, як толькі даведаўся ад Арэмчыка пра баль, што мусіў адбыцца ў залі былой публічнай бібліятэкі, адразу, пачуўшы запросіны, парупіўся ехаць дадому. I пасяджэньня, зьбіранага Арэмчыкам, не чакаў. «Бо запрасілі мяне, куды ня трэба. Усё праз гэтую дурасьлівую Алену... памагай, навед- вай. А сама каб жа паглядзела: я замацаваўся, як патрэбна і падходна чалавеку, ці мо’ не?» — думаў ён і панукваў на старога Ахрэма: — Паганяй! Паганяй! He шкадуй — ня здохнуць. Стаяць кожны дзень!.. А прыедзеш, зараз жа перапражы коні, падмаж восі і айда назад, у Менск, каб не спазьніцца — сяньня вечарам баль... Ах, Ахрэм, стары ўжо ты — ня цеміш жарсьці маладога! — Што вы кажаце, спадар? — Ахрэм, запамятай: ня кліч мяне спадаром нейкім, а заўсёды кажы: пан палкоўнік... Тут людзі іншыя. — He забудуся, калі не забыўся дагэтуль... Але пан палкоўнік кажа: маладосьць не разумею — дык ці ж ты малады? Твая нябожчыца маці казала: «Барысочку дзесьці пад пяцьдзясят будзе...» Вось жа была памешчыца, а ня вы, кадзешныя!.. Потым вы кажаце: тут людзі іншыя. Дзе таму ліху паверыць і гукаць гэтак — усе яны, як мы: грэшныя, няшчасныя; вайна на ўсіх адной бядой цісьне. Мне толькі не падабаецца ў іх: занадта шмат любяць размаўляць і спрачацца. Адзін парабак учора, з пазволу табе паведаміць, нават агрызнуўся на мяне: «Мы вам у 1920 годзе кабыльны хвост паказалі. Паляк, дык і едзь назад! Няма чаго прыкідвацца беларусам!» — Няўжо яны думаюць: мы — палякі?.. Ведаеш, Ахрэм, ты не даводзь, што мы беларусы, лепш цаляй хітрэй: замоўкні, бальшавік, мы немцы ёсьць! Ты разумееш мяне? — Хітрасьць — мудрэй за мудрасьць, пане палкоўніку, але ці мне, старому чалавеку, зь імем наскім заступляваць сябе немцам, як вы зрабілі? — Дурны ты, Ахрэм!.. Падганяй! Ахрэм не супярэчыў палкоўніку. Сьцебануў коней і засьпяваў нейкую маркотную песьню з словамі яму аднаму чутнымі — ён перабіраў іх памяцяй. На двор яны таксама ўехалі шпарка. Палкоўнік саскочыў яшчэ перад спынам цялегі і бадай пабег у памяшканьне. Алена ўбачыла яго, выйшла на ганак. — Прынялі? Спадабалася ім? — Ды ім спадабаецца і сам чорт -— толькі валі з-за пляча, за дзякуй! -— Стане й табе!.. Палкоўнік Барыс, я не салдат, гавары са мной парадачна... — Я прызвычаены да гэтага. -— Ужо час адцурацца твайго прызвычаю. — Добра, Алюся. Чаго ты раптам у сварку із мной? — Плоціцца, палкоўнік, як зарабляецца. — Алюся, нешта скажу добрае. Сяньняшнім вечарам будзь із мной як жонка, няхай пазайздросьцяць мне... Сяньня на баль паедзем! Алена зраўнаважылася: яна чакала канца размовы й жадала, паслухаўшы палкоўніка, накінуцца на яго з лаянкай, але якраз канчатак гутаркі абвясьціўся іншы. Тады яна, каб усё-ткі ня здацца, сказала: — Вы, палкоўнічак, найперш спытайцеся, ці паеду я. — Алюся, я ж прывёз запросіны. Уяві: запросіны ахвярадаўцу Самапомачы ў Менску... А потым, мы ж паедзем, а ня пойдзем. — Хай па-твойму будзе. Але скажы Гані таксама зьбірацца. — О, так, Алюся, як жа безь яе! Алена вельмі паважала наведваць усялякія сходзіны, зачопы і баляваньні. Нягледзячы на яе характар насупленасьці, яна была цягатлівая, каб паказацца сваёй беззаганнай прыгажосьцяй сярод абсудлівых і гаманкіх жанчын. Аднойчы Ахрэм, пакрыўджаны на яе, сказаў палкоўніку: «Штосьці яна ў цябе, бы зарослае возера: ні касіць, ні рыбу лавіць!» Алена для ўсіх у двары заставалася камянём — і перашкодным, і патрэбным. — Ты ж, Алюся, патурбуйся хутчэй убрацца. — Я зараз — падганяй Ганю. — А што ж мне апрануць? Без мундура паехаць вельмі ніякавата. ■— Калі не пазнаюць цябе, што ты палкоўнікам быў, дык тады я патурбуюся сказаць усім: пан Сконтаўт з былым рангам вайсковым: палкоўнічак. — Усё кпіны ды кпіны, Алюся! А можа, ты засьцягнеш якнебудзь тыя дзюрачкі на мундуры? I трэба было ж напаткаць тога ваўкалаку! Зробіш, Алюся? — Папрасі Ганю. — Які я бедны!.. Я зраблю сам... А можа, аддала яго парабку? — He яшчэ, але зьбіралася. — Алюся, паабяцай хадзіць на балі са мной пад руку. — Абяцаю! Абяцаю! — Дзякую, Алюся! Мой паветраны пацалунак табе — бачыш? Паеду без мундура. —■ Вельмі добра, ён жа польскі! Алена, супакойная і не кранутая ягонай любасьцяй, пайшла да свайго пакою. — Эй, Ахрэм, не расхаджвайся па двары, а падрыхтуй усё па-людзку! — Добра, пане палкоўніку! Вы толькі не адчыняйце вокны перад зімой: рамы скасеюць тады. — He твая справа — гаспадар знайшоўся! — Цяпер не мая, а як сапсуецца — паглядзі, Ахрэм. Ахрэм, не жанаты, пад шэсьцьдзесят пяць год, яшчэ здаровы і пры сваім чалавек, быў увесь час на службе пры матцы палкоўніка ажно да ейнай сьмерці, а па сьмерці астаўся пры сыне-палкоўніку, які даручыў яму даглядаць за парадкам і быць пры патрэбе возьнікам. Але найлепш Ахрэм паважаў памерлую, а пра сына паміж працаўнікамі маёнтку без маруды, на другі дзень прыезду туды адклікнуўся зусім ня ветліва, распаўсюдзіў: «Ах, братцы, нейкі ахлысьцень ды ўсё!..» Пасьля перакіды словамі праз вакно з палкоўнікам ён накіраваўся пад павець. Намазаў дзёгцем восі старой брычкі з палапленай над ёй будкай, перамяніў збрую на конях, выцер мурагом на іх пот, даў ім аўсу. — Справяцца — ежце, — загугнявіў Ахрэм. Алошнімі гадамі ён любіў пагутарыць з сабой або з коньмі. — Бачыш яго — нешта хлыснулі там сярод развалінаў, і ўжо едзе... Ежце, бо на мяне забыліся — не паклікалі есьці. Праклёну няма на іх! Тая цытра, хто яе ведае, ці была калі паняй, сама ўсё скобліць, варыць, дзе ж даступіцца да яе. Увалісься ня ў час на кухню — о, не, Ахрэм, паклічу, пацярпі! I кліча! А як, браткі, жылося пры нябожчыцы — цароў зь ёй хаваць у адной капліцы — от дзе была жанчына! Даўней, калі памёр яе мужык на нейкіх курортах, -— пакліча мяне ў каморачку, у тую, што ад лесу і ад вока людзкога, і скажа: «На, выпі, Ахрэме, — можа, укісла?» — пытаецца сабе, а я не па боскаму чмыхну перад ёй у нос: «Але, ваша зіхацельства, прыкісла і дзярэцца ў горле, як кляновы сядзёр». Ах, браткі, жыў! Жыў па-свойску — не крыўджуся. Яна, мабыць, была закаханая ў мяне. Яй Богу, не памыляюся — кахала! Сама не старая была, і я сам не стары яшчэ, цепрасьць чулі ў целе. Ды я ўсё-ткі чакаў, калі скажа мне: «Ахрэм, давай ажэнімся...» А яна, відаць, неадважнай нарадзілася — не сказала мне; састарэлася і памерла, а я, ліха на яе косьці, безь ніводнае прысваткі астаўся нежанатым. Бо ж навошта жаніцца на беднай, хоць бы і прыгожай, як вось цяперака ахлысьцень-палкоўнік. Ня той час!.. Называюць мяне возьнікам, даглядчыкам двору, а шапку спэцыяльную ня купяць, каб бачылі: хто я і як зь ім гутарыць... Пакутныя — мы! Ежце, бо ж зноў паганю вас наўзавады, ня буду запрагаць другіх, бо няма як — яны ж з працы якраз. Ахрэм хацеў пацалаваць белага каня, але Алена паклікала яго есьці. — Апамяталася — баіцца, каб не зваліўся з праклёнага кукіша, што брычкай называе. На цыганскую будку пасьмешнік кажа: «Брычку падмаж!» Ежце, няшчасныя, дарога зноў! У змроку першых часінаў ночы палкоўнікава залепленая лапінкамі брычка паказалася на вуліцы Менску. Адзіным жывым чалавекам, які яшчэ ішоў па вуліцы ў прасьцінку за горад і спаткаўся зь імі, быў Адамчык. Ён барзьлівымі крокамі сігаў па прасьцягу вуліцы да сваёй вёскі. Замарудзіўшы пры наведваньні сьлягюй музыканткі, цяперака сьпяшаўся прадчасна пакінуць Менск, пакуль наступіць забаронены час хадзьбы ў горадзе. Палкоўнік здалёку пазнаў яго і, каб зноў ня бачыцца, адвярнуўся да Алены. — Доктар пайшоў, — загаманіў ён да яе, калі Адамчык абмінаў іх. — Жыве на ўзьлесках з тым старым дурнем, што сабаку трымае, які ўкусіў мяне... Абяцаў яму ў Самапомачы да дому падвезьці, але я паехаў без адкладу, каб сказаць табе пра баль. — Няўжо ён доктар? Ен жа як лесасек апрануты, — за ўвесь час язды да Менску загаманіла Ганя. Алена з прыглушаным захопам сьмеху і зьдзіўленьня глянула на сястру. Брычка з грукатам імкнулася ў бясшумнасьці парожніх вуліцаў і развалін. Першыя рэдкія сьняжынкі, быццам палахлівыя, пачыналі прыліпаць да Ахрэмавага твару. Надыходзіла зіма. — Пане палкоўніку, на санях прыйдзецца дадому варочацца. — Ахрэм, падганяй, не разважай — яшчэ добры ўшчалопак ехаць. — А мне пропуск не ўзялі — арыштуюць. — Я атрымаю — не клапаціся. — Вы ж атрымалі — а мне? — Для цябе таксама... Пацісквай, Ахрэм, пацісквай. Да Самапомачы прастай. — А дзе ж коні паставім? — Ахрэм, падганяй, кажу. Там ёсьць брама і знадворак каля кладоўняў. — Украдуць яшчэ. На мяса ўкрадуць. -— Ты ж будзеш у будцы спаць — ня ўкрадуць. — О, дык песьні! Яны на вындрыгалы, у цёплым сабе... а я ледзяней. — Падганяй, Ахрэм! — Палкоўнічак, адчапецеся ад яго’ Арэмчык яшчэ быў дома, калі да яго пастукаўся палкоўнік разам з жанкамі. Той усё спрачаўся з дачкой: у што ляпей апрануцца, і злаваўся, што не прыпамятаў сакратарцы дзе-небудзь купіць або пазычыць вышываную беларускую кашулю. I вельмі зьдзівіўся з панібрацтва палкоўніка, зь якім адно толькі раніцай пазнаёміўся. Але, паважаючы ягоную мінулую вайсковую рангу й разьлік карыснасьці на будучае — нямецкага паходжаньня сям’я, прыняў гасьцей ветліва. Палкоўнік апраўдваў сваё завітаньне няведамкай, дзе знаходзіцца памяшканьне для балю. — Па мяне ад Лібіца мусяць прыехаць... ня ведаю, як з вамі тады? — Лібіц па прозьвішчы немец, а мы немцы таксама. — Прабачце, гэр палкоўнік, фраў унд тохтар, я не пазнаёміўся з вамі — у гэтым вінен гэр палкоўнік... Можа, да гарбаткі падкія? Дык прашу. Без гарбаткі тут не абыдзесься — заморуць, але ўжо позна. Людцы, майн гэран, у Менску, як павучкі з павуціньнямі... Будзьце ласкавыя да столу. — He прасеце й не частуйце, гэр Арэмчык, — адказала за ўсіх Алена. Яна ўжо справілася ўвайсьці ў кірунак Арэмчыкавых вятроў. Мабыць, не дарма ў яе вачах сінь неба! А мо’ толькі ёй самой меркавалася, што яна ў здолі перамагаць адлегласьць да далёкай душы чалавека; маўляў, захапілася сьлепавата й ня хоча разьвітвацца з гэтай самаасабістай пераконай азначваць людзей, хоць ёй усяго дваццаць тры гады.