КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Арэмчык ускокнуў з канапы. Бы рабіў гэта ўва сьне, а не ў сапраўднасьці, калі ад гэтага ўсяго можаш пазбавіцца гутаркі і нават на некаторую прокмець адчуваньне свайго жыцьця. — He казаў! He казаў! — перадражніў Арэмчык дзікаватым голасам. Дамаведка адразу ахамянулася. — Цяпер я ведаю, ты сказаў. — Дык памятай: я ёсьць, — зраўнаваўся Арэмчык. 4 Спрэчка з Саболікам не бянтэжыла Арэмчыка. Быццам нічога і ня здарылася, ён заўсёды пасьля гэткага бяздумнага захаваньня зь іншымі людзьмі чуўся паўсонным. Ён зноў лёг на канапу. Паглядзеў на гадзіньнік. Да літаратурных сходзінаў заставалася гадзіна. На адоле чулася частае рыпеньне дзьвярэй, неразборлівы гоман і лязганьне судзьдзем. Арэмчык думаў, спамінаў прырыхтаваную прамову-ўступ. Прамову выдумаў кароткую, бо ж прывітаць прычыну гэткае нагоды было нялёгка: усё ў варушэньні паўзбоч яго, ня вельмі сьцяжыла зразумеласьцю. Ён проста апыноўваўся ў інтуіцыі супраціву дзеля ўласнай абароны. Але свайго бясьсільля, як іншыя зь ім, роўныя, не адчуваў. Затое быў чутлівы да драбноткаў. Варта хоць бы невялікай няўважнасьці да яго, да ягонай пасады; адважся пасупярэчыць ягонай пляскатай мудрасьці ці доваду, ужо будзе дастаткова яму ненавідзець. — Добра, — лежачы на канапе, як перад гэтым утаропіўшыся ў столь вачыма, сказаў ён, быццам хтосьці змусіў яго праз колькі цяжкіх ваганьняў згадзіцца з чымсьці надзвычайна важлівым... На адоле ўжо часьцейшы гоман і хаджэньне. Смачны пах з кухні-клюбу Самапомачы сюдзіўся і да ягонай гасподы. За вокнамі, што кадзе прасьвечваліся сонцам і азеравелі небам, пачынала дзьмуць. Узьвершы руінаў у блізасьці будынку Самапомачы абцягваліся цьмянлівым адсьветам пралётнага холаду. Ад таго, што ў Арэмчыкавай кватэры было цёпла, знадворная шарахлівасьць паветра яшчэ больш сьціжыла іхную ўтульнасьць і здаровасьць. Адчувалася лагоднасьць, жывая, але нябачная, ахутвае дабратой жыцьця. Узімку глядзець праз вакно Арэмчык не любіў. А калі прыходзілася, дык яму ўспамінаўся бацька. О, ён ніколі не забудзе бацьку! Можа, тое мінулае і зрабіла Арэмчыка жаданьнем прылучыцца да жыцьця бацькоўскай няўмольнасьцяй і ўчарэплівасьцяй. Бацька на Палесьсі гадаваў коні для татараў і, каб выгадней іх прадаць, загнаўшьі маладога каня ў вузкае стойла з дубо- вымі пярэчынамі, торкаў яму ў бакі лясінавым кійком. Конь прыгаў, біўся ў цеснай загародзі, але вырвацца ня мог. Усьпенены і па-жывёльнаму ўцьвелены, уздымаўся на дыбкі, іржаў. Гэтак уторвалася колькі дзён, пакуль конь ад дотарку, нават далоні, ня мог спакойна стаяць, ірваўся на прывязі, прыгожадзікавата наравіў наўзвады, уздымаўся, разьвіваючы доўгі хвост, падгінаў дугой падстрыжаную грыву — добрым выглядаў. Маленькі Арэмчык перша палохаўся, а потым прызвычаіўся — памагаў бацьку. Дзіцячыя вочы глядзелі натрасьцяй зьдзеку. Зводдалі, дакуль мог дастаць доўгім пугаўём, торкаў каню ў паджывотніцу. Аднойчы, марознай раніцай, конь на прадажу вырваўся з рук парабкаў, бегаў па шырокім дзядзінцы, спрабаваў пераскочыць замёт, не даваўся злавіцца. Бацька злаваўся, крычэў на парабкаў, а тады не сьцярпеў, прыбег да свайго пакою, узяў паляўнічую стрэльбу, застрэліў каня. Арэмчык-дзіцё радаваўся, пазіраючы, падскокваў на падваконьніцы, выціснуў шыбіну нават. Бацька спакмеціў гэта, разьятраны, падбег да вакна і стрэліў над галавою Арэмчыка. He задаволіўся, прыбег у хату, перапалоханага да непрытомнасьці сына падняў за валасы, шпурнуў на падлогу... Арэмчыку памятаецца — гэтага ад яго не забярэш! Яно ж мо’ і прывучыла яму некаторы асабісты сэнс жыцьця. Устаў з канапы. Дамаведку і дачку не паклікаў памагчы прыбрацца — усё зрабіў сам. Завязаў галынтук, абклаў каўнер, надзеў на правіцу яшчэ адзін каштоўны пярсьцёнак і ўпэўніўся перад люстэркам у прыгастве постаці. Ён ведаў: на сходзінах ён мусіць паказацца. Нават добра чулася, што дамаведкі і дачкі не было побач. Яму жадалася зьвярынай ціхасьці, інакш ён бы не скарыўся будрожнасьці пачуцьця задаволіцца надуманым — літаратурнымі сходзінамі. Пайшоў на адол. Зь ім барзьдзілі прывітацца. Бы рэдкі і родны госьць у вялікай сям’і, ён апынуўся сярод знаёмых і блізкіх прыхільнікаў. На абліччах шмат у каго зь іх была своеасаблівая ўражлівасьць чэсьці і дасяжлівасьці чыноў. Але па маршчынах можна было дадумацца пра іхнае гора нат у днёх, якія яны чакалі ды жадалі скарыстаць. Блізу так выглядала, што перамена, прынесеная вайной, яшчэ аніяк не магла дапамагчы ім, аніяк ня можа дацаніцца іх. Яны верылі сваім прыхільнікам і самім сабе, быццам палохаліся, каб, пакуль жывуць, іх не мінулі, a спакмецілі. Таму Арэмчык прыплыў ці ня першым караблём наземным, каб уратаваць, падабраць іх у менскім моры руінаў. Роспач мінула. Яны адольвалі існую смуту: пэўніліся ў зьдзяйсьненьні сваіх парываньняў. — Здрасьце! — падышла да Арэмчыка старая жанчына. Працягнула яму руку. — Ах, ізьвініце! — раптоўна склікнула яна. Зь вялікай, чорнага ворсу, муфты адваліўся ласкуцень шкуры. — Это не майму васьпітанію! — жанчына ледзь ня ўсхліпнула. Але Арэмчык і не заўважыў ейную турботу — здароваўся зь іншымі гасьцямі. Дзеля нагоды быць сярод грамадзтва не паленаваўся вычытаць наўрочны афарызм. Гэтае, узвышонае і быццам апрычонае, некаторыя пачулі ўжо ад яго. Ён казаў: «Калі ня сьмерць, ты б нічога і не зрабіў у жыцьці. Сьмерць падганяе нас!» А старэчая жанчына не адставала. Яна радая бачыць Арэмчыка, яшчэ раз падзякаваць за запросіны, хоць ёй давялося спаткацца і быць прынятай Арэмчыкам па жаночых справах усяго аднойчы. Яна анавядала: — Очэнь благародны, васьпітаны чалавек. Удастоіў узнаць мой адрас і запісаць дажэ... Старэча нібы лютавала маладосьцяй. Паказаўшы дыплём, яна казала: — Толькі з вашай міласьці мы адкроем в Мінске інстытут благародных дзевіц. I прасіла не абы-як, што, як будучая дырэктарша, яна ўваскросіць усё ранейшае, толькі дайце ёй сродкі і памяшканьне. — Дзякую, дзякую! — радаваўся ўдзячна Арэмчык і прасіў прабачыць яму, бо сьпяшаецца паглядзець на кухні, як там прырыхтаваны пачастункі. Ён гэтак заняўся літаратурнымі сходзінамі, што нават наказаў не варыць жытнёвую зацірку для менскіх урадоўцаў. — Очэнь благародны чалавек! Будушчы князь Севера-Западнага краю. Такавых лічнасьцей яво вялічаству нікак не абысьці! — натхнёна выказвалася старэнькая дзяўчына, былая інстытутка, і надаравала Арэмчыку рэвэранс, быццам штосьці адважала на ручных вагах. — Ацю, чартуха! He адна жылачка ня трэснула, — пажартаваў Травянец, мастак і таксама не інакш дзядок-дзядком на выгляд. — А-а, добрым часам! Рдзі цеправы ў градзі атракавіцаў! — прывітаў мастак вядомага журналіста. Яны дружылі і ведаліся перад вайной. — Мяне не запрасілі... — Уцісьнемся, — адказаў журналіст ды, глыбей уцягнуўшы шыю ў шалік, запрапанаваў: — Хадзем. Арэмчык запрашае мяне на сходзіны. Там і даведаемся, ці есьці дасьць, а ня дасьць — не прывыкаць... Мастак злаваўся, казаў усялякія праклённыя словы на імя Арэмчыка. Апрача ядкаваньня ды напатканай у рэвэрансе інстытуткі, мастак уціхамоўваўся шаптаць яму іншыя ятрасьці. — Пакутаваць буду, калі пайду або выганяць адгэтуль, — нашэптваў ён. — Згаджуся на двух гарах сядзець: і на палітыцы, і на мастацтве. Я мерзну, чакаю жытнёвую паліваку -— целатворную контарнасьць нашу, а тут... тут!.. Я цэлы год ня еў мяса — паглядзі, колькі настаўлена яго на сталох... Мастак паціраў рукі. — Я сам глытаю сьлінкі, — сказаў журналіст. — Мы на скраі прысядзем, вось там, на лаўцы, каля ўваходу, як што, дык уцячы будзе лепей, — прапаноўваў мастак. — Але -— не інакш — ты ж не запрошаны, — згадзіўся журналіст, вітаючыся зь некаторымі знаёмымі і знаёмячы іх з мастаком. Мастака Травянца, хоць і вайна, ведалі. Ягоных некалькі малявідаў, нешта ў стылі беларускага арнамэнту, купіла ў камісійным магазыне фраў Сконтаўт. Завяліся грошы. А перад вайной улады не прызнавалі яго, нават пасадзілі ў турму за нацыянальнае дэкадэнцтва. Ён калісьці намаляваў адну-адзіную карціну «Гультай, справядлівасьць і магіліцы». Усё там было скамбініравана разгонам драматычнай паўтоннасьці, згубленымі сьценямі на выступнасьцях аб’екту кампазыцыі. Разумныя менскія крытыкі прарочылі яму будучыню, але ўлады арыштавалі яго. Шмат год не прыйшлося яму хадзіць свабодным на па-свойму любыя магіліцы, цешыцца «ляснымі хмара.мі» — ляснымі вазёрамі. Толькі падчас вайны ён вызваліўся з турмы. Ён ізноў пасяліўся ў Менску каля Перакопскай вуліцы, у разбураным доме знайшоў невялікі кут, абглядзеў яго і абсталяваў на зімку. «Бульдогава будка» — прыклікаў ён свой затулак. Замест замка, выходзячы стуль, падвешваў маліновую стужку, зьвязаную трыма вузлакамі-лёсткамі. Заробленыя грошы за працу раздаў на вуліцы, а астатнія дараваў дзіцячаму прытулку пры менскай Самапомачы. Ён цьвярдзіў: — Хто як ня дзеці ў вялікім горадзе распаўсюдзяць тваю славу! Трэба толькі, каб яны ведалі цябе... Фу вам! Ідзеш па вуліцы, на якой жывеш або часта ходзіш, — маленцы падрослыя і смаргатыя: «Дабрыдзень, спадар!» —і калі з бацькамі ідуць, скажуць: «Гэты дзядзька і-рошы дае, ён, мабыць, багаты». Бацькі не прапусьцяць даведацца, хто ёсьць, што робіш... Слава, юнакам!.. Фу на вас — вы нічым не рызыкуеце старымі быць! А перад гэтым нас, атрокаў сівенькіх, праславіце. А вашай памяці астаюцца дні мінулага расстаньня з намі — бяскон- ца гэтак ідзе!.. Фу там! Ці не прызвычайваюся да сваёй любові: загаманіцца!.. Завітайце — пакажу недакончаную карціну. Можа, пачастую: учора пірог хлеба зарабіў за партрэт. Ай жа, ды немка! Рубенсаў драцявеньтакі! Гаворыць, гаворыць, усьміхаецца нават і хлеб кладзе на падваконьніцу дзіравую, а я толькі белямэ — па-свойму дзякую ёй, кажу: прызвычайся да нашага... Фу на вас! Бывайце — затлумачуся з вамі! — заканчваў мастак і барзьдзіў ці да ядальні, ці да камісійнага магазына пагутарыць з фраў Сконтаўт, а ў міжчасе даведацца ад яе пра заказы на партрэты. Радзьва завітваў і да журналіста. Журналіст паважаў ягоную творчасьць, вельмі ахвоціў нарэшце выказаць на палатне ідэю, якую ён расказаў яму, прахаджваючыся па вуліцах зруйнаванай сталіцы. Журналіст называў сталіцу «Горад сьлёзаў». Шукаў нагоду напісаць начырк на гэтую тэму. Мастак супярэчыў яму. — Фу ты, чарцяк! Як ты знойдзеш і скажаш у кроплях слоў такую вялікую трагедыю? Вось, прынамсі, мазкамі фарбаў можна выкласьці тысячу словаў, тысячу думак. Прыкладам, некалькі тонаў і паўтонаў у рэзкай дынамічнасьці лініяў скажуць вам пра вецер ці то ўздых зямлі, што быццам дзесьці ў царкве сьвяты «Амін!», або ў неадоленай сьмеласьці анёлаў — нашыя ўздыхі, што спадзяюцца ступіць у сьцін радасьці змаганьня. Ворагі іхныя, людзі таксама, ня ведаюць, як спаткаюць дзень наканаваньня, бо ж мы ўсе любім сьмерць ворага. Але сярод атораў змагарскіх я пакажу церпуна сваіх пакутаў, што ўжо даўно закаваўся ў спадзяваньні дахвальнасьці. Аднак — фу на яго! У кажным ягоным руху будзе няпозны дзень перамогі, ці то інакш: несьмяротны вобраз!.. Ако сьцезі — скончу маляваць, прынясу паглядзець! Пакуль што не адвона ідзе, а можа здарыцца — зб’юся... Фу, мантач я! Пра часапіс як там, скажы?.. Калі толькі немцы не дазволяць выдаваць часапіс мастацтва, я закладу патаемны, я найду грошы, з дапамогай фраў Сконтаўт прадам мае найлепшыя карціны, а калі не мае, дык перамалёвы з выдатных мастакоў нараблю — грошы таксама...