КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Усё гэта, Травянец, мітусьня. Існасьць ад усякай мітусьні! Няма ў саміх — не атрымаеш ад чужых!.. Падчас вайны мастак не мастак, а куля, што забівае або заклікае забіць. — Фу на цябе карэннага! Кожны дзень ясьвіш біблійную мудрасьць — дылетантшчыну: пажывем — пабачым! He палкоўнік, а ведаеш: гарматы страляюць — пячы жаўнярук па сваіх і чужых да апошняга дыхту... Няхай па-твойму будзе. Бывай! Здаралася, мастак, сказаўшы «бывай», не адразу адыходзіў ад журналіста, і журналіст находзіў цярплівасьць апраўдаць сваё: пажывём — пабачым. — У эпоху найвышшага разьвіцьця тэхнікі, у эпоху жарсьлівых войнаў якраз найчасьцейшына вельмі ўрочвае чалавека, ці то ён харобры змагар, ці то ён трус, — казаў ён мастаку і абасноўваў: ■— Псыхалягічны мамэнт сьвядомасьці кароткасьці жыцьця пануе найбольш у людзкой душы. Таму ён неспакметна дае ведаць сваю моц, калі можа рынуцца ў ходаньня за дабро жыцьця. Гаварыў журналіст і пра тое, што кожны індывідуўм ёсьць схільны да прасторнасьці і разгулу ці ў сваёй айчыне, ці назвонках яе; маўляў, наогул, чалавек — ціхая падточная крыніца: усё-ткі панаваць. Але пры сутнасьці ўсясьветнай агульнай роўнасьці народаў і іхнай незалежнасьці ахвота разбойства, прасторнасьці, разгульнасьці зьнікне — залянуецца ў нацыянальна-сацыяльным варушэньні. Кожны мусіць заняцца собскай гульнёй... — і заканчваў: — На сьвеце няма ідэальнага анічога! — Фу, ако сьцезі твае! — быццам недаверліва, быццам ня маючы часу слухаць журналіста, упэўніваўся мастак, яшчэ раз разьвітваўся — адыходзіў. I цяперака на сходзінах ён таксама хацеў напомніць пра часапіс, але не адважыўся: ці ж пра гэта гутарыць тут, сярод невядомых людзей, між гэтакіх сытных страваў? А ўсе стравы былі навараны па смаку самога Арэмчыка. Ён смакаваў кожную падліўку, булён і як пахнуць прыправы. Ён доўга не выходзіў з кухні: распараджаўся, спрабаваў. Быў мілы. Маладую кухарку прасіў абцерці яму запатнелае аблічча, і калі яна рабіла гэта, ён цеправа пазіраў на яе, люба шкуматаў ейны бок каля поўных дзявочых грудзей. На падносчыцаў страваў таксама бочыў позірк. Падціскваючы вочы пад падлоб’е, пытаўся ў іх: — Ну як, сталы красуюцца? — і адказваў сам: — Я думаю, красуюцца! А-а? Ад занятасьці нават не заўважаў гоману гасьцей у залі, уторны грукат уваходных дзьвярэй — госьці яшчэ прыходзілі. Арэмчык, бадай, забыўся пра свае наўмеры паслухаць паэтаў і пісьменьнікаў. Раўняў кавалкі мяса, радзіў, як лепей падчэрпваць бульбяную кашу. Кухарцы ўдавалася ёмка, ён памахваў галавой і штосьці нават ціхотна папеяваў. Неўзабаве адна з падносчыцаў сказала: — Семдзесят занесьлі — месца няма. — Семдзесят? — уцешыўся Арэмчык і не мінуў кароткім стрымком пальцаў папесьціць падносчыцу па шчацэ; паглядзеў у кацёл, там заставалася яшчэ шмат кускоў мяса. — Пара ўжо самім падкусіць, — прапанаваў ён кухарцы і незанятым падносчыцам. Адышоўся да падвальнага вакна. Запацелыя шыбы залаціліся, зрэдку за імі, на вуліцы, мільгалі ногі прахажан або праяжджалі нямецкія вайсковыя машыны. Арэмчык чакаў. Умовіўся зь літаратурным крытыкам Пацеем: пасадзіўшы гасьцей за стол, той пакліча яго. Блізу ўсе, каго запрасілі, прыйшлі. Кожны, хто спаткаў сваіх ранейшых знаёмых ці супрацоўнікаў, прылучваўся да іх і сьцярогся трымацца гэтае групы. Зала была нацеплена. Даўгія сталы расстаўлены літарай «П», бы ў сэнсе: парадак, пашанота ды падступнасьць. На правай сьцяне ад уваходу вісеў плякат-малюнак. На ім тырчэў плуг, і мужчына, ні то селянін, расставіўшы рукі, прасіў: «Мы хочам зямлі». Мастак Травянец доўга азіраў плякат, а тады нахіліўся да журналіста, шапнуў яму: — Фу ты, спакменная! Скрытны подзьмух ветру, і «Хочам зямлі» ўцячэ. Журналіст згадзіўся зь ім, але маўчаў, галавой толькі кіўнуў. Нарэшце прыйшоў Арэмчык. Уздымам рукі прывітаўся з гасьцямі. Яны глядзелі на яго, аплядыравалі яму. Некаторым, добра знаёмым, Арэмчык памахваў галавой. Адчуваньне, што зьявілася раптоўна, яшчэ пакуль быў на кухні й чакаў кліканьня прывітаць гасьцей, завалодала ягоным сэрцам поўнасьцю. Усё, што думалася пагардна і ненавісна, усё, што некалісьці знаходзіў у іншых людзей праціўнае яму, прынімалася, спаткаўшыся ізь зьдзейсьненым надумам, сапраўднасьцяй. Яе было ня мала, а наадварот — шмат. Арэмчыку сталася сорамна перад гасьцямі. Яны гэтаксама існавалі дзеля яго, як ён для іх. Яны таксама бязь нейкай будучыні. Ён зразумеў самога сябе!.. Кім быць сярод гасьцей? Ён атупеў. Зьбянтэжаны, быццам узьнесены плёскатам далоняў, ён ішоў да свайго месца за сталом. Мімавольна зморшчыўся ад променя сонца, што зналусна, накаротка, зіхнула праз вакно ў залю. •— Пачынай. Я ня буду выступаць, — шапнуў Арэмчык крытыку Пацею і сеў у сваё крэсла. Махам галавы падзякаваў гасьцям за ветлівасьць. Воплескі аціхлі. — Я цэлыя дні радаваўся, — загаварыў крытык, — калі прышлося пачуць просьбу зрабіць невялікі даклад пра нашую літаратуру. Так, дарагія спадарыні й спадары, нам належыць тое, што мусіць належацца. Мы не крыўдуем, а ўцяшаемся наяўнасьцяй прагрэсіўных моваў расейскага і нямецкага народаў. У дадзеным выпадку: іхная літаратура... Прамовай Пацея госьці захапляліся, яму аплядыравалі. — Хоць Скарына беларускі для Усходняе Эўропы, тая самая эпоха італьянскага Адраджэньня, аднак, ці ёсьць карысна беларускаму народу, кажучы расейскім словам, «прекланяць» рускіх і ўкраінцаў, і іншыя славянскія нацыі перад ім, перад ягонай велікомасьцяй? Я адказваю: не. Толькі таму, спадары, што гісторыя — сьмешная рэч і вельмі неахайная ў выніках. Крывічы нарадзілі расейцаў, ірляндцы брытаў. Сыны народжаныя сталіся перад жыцьцём больш імпэтныя, чымсьці іхныя бацькі, больш занятыя зьместам дбайнасьці пра сябе. Яны забыліся, ад каго паходзяць, яны жадаюць уладарыць, нанаваць. Ціхі супакой дзяржаўнай мудрасьці нараджальнікаў апынуўся ў волі воінасьці, у сіле прасторнасьці... Так, так, спадары. Я зашмат да гісторыі ўкараскаўся, пра літаратуру нашу забыўся... А між іншым, жадаю сказаць, вось тут якраз гаспадзін Злоеў ёсьць, ён ад пажару ўратаваў у Полацку старыя дакумэнты, і мы зьбіраемся разам напісаць зь іх кніжку пра Скарыну. Пацей скончыў прамову. Яму зноў аплядыравалі. — Фу ты, сылюэ! — брумкнуў сам сабе мастак Травянец і лёгка, дзеля прылікі, нячутна, гаксама склаў воплескам далоні. — Падымем келіхі за нашу літаратуру, — прапанаваў Арэмчык. Салідарыст Траяконяў моцна засьмяяўся. Шмат хто ў блізасьці яго падтрымалі сьмех. Яго ведалі ў Менску. Ён хадзіў ва ўніформе гестапаўца з расейскіх карных кагортаў або ў звычайнай цывільнай вопратцы. Любіў блізу кожнага дня «паіграцца з картафлянікамі», як казаў ён. Завітваў да каго-небудзь у хату або на кватэру і, калі напаткалася сустрэць там юнака ці дзяўчыну, прасіў выйсьці зь ім, паказаць дарогу ў лес за Менск. Пасьля таго бацькі не спатыкалі свайго малога сына ці дачку жывымі, праз колькі дзён знаходзілі толькі труп з прастрэленай галавой. — А вот в обшчастве інстытутак такое павядзеніе непрылічным будзет. Это некультурна з аднэй і другой стораны, — сказала былая інстытутка сваёй суседцы, артыстцы і каханцы япіскапа Філіцыя. — Это прекрасны рускій задор! Вусны артысткі, адказаўшы старэнькай інстытутцы, зрухнуліся роўным пераборам цельца вусініцы — выказалася ейная гордасьць. — О, да! — пабарзьдзіла ўлагодзіць інстытутка. •— He іначы: наш рускій! Яна хацела сказаць штосьці больш. Яна любіла пагутарыць... Але загаварыў Арэмчык, ён прапанаваў: — Цяперака нас прывітае як чытач нашай прэсы і як прадстаўнік сялянства спадар Цярэм Адамчык. Прашу. Бедны Цярэм! Заімшэлы пень ачысьцілі, выкарысталі на ім сесьці, то адно! Ён прыйшоў на запросіны, аднак пра гэты неспадзевак і пашанотнасьць ня ведаў... Аднак была нагода. Выйшаў на сярэдзіну гасьціннага пагосту. Яму аплядыравалі ня ўсе. — Каб ведалася мне, быццам каралю сялянскаму, я мо’ сваіх пашчонкаў прывёў сюды паздаровіць ды прывітаць вас вялікай шчырасьцяй нашай мужыцкай, a то якраз ня ведаў пра вашу шчырасьць, таму і ня ведаю, што набаіць вам, чым дзякаваць вам. Дзеля нагоды балазе мне ды ім трэ было ў лапцікі лычаныя абуцца і вышыванкі апрануць... Таму сам за сябе і за тое пабаржджу і падзякую ўсім вам, спасібо-дзякую! Ён пайшоў да свайго месца. Госьці абы-як захлопалі воплескі, засьмяяліся. Артыстка, у якой заўсёды чутнасьць уражаньня азначвалася на вуснах, пагардліва пакрывіла іх. У вачох бліскотных, вадзяніста-парожніх унадзіўся прыпамін: яна дзесьці бачыла Цярэма. — О, пёс старый! — успомніла яна, ён быў у япіскавых гасподах. — Он і мяня смушчает!.. Вобшчэ, как в інтылігентнае обшчества кресьціян валакці. Проста ужас! — уздыхнула інстытутка і глыбей усунула рукі ў сваю чорную, зношаную муфту. — Фу ты — аўтарытэт які! — ціха, ён меў на ўвеце Цярэма, шапнуў мастак журналісту. Неспакметна даланёй абцёр рот. Завіхна даядаў мяса. — Ды што ім аўтарытэт?.. Уся іхная велікомасьць і дзейнасьць на зачопах і баляваньнях, — таксама нахінуўшыся над талеркай, нашэптна загаманіў журналіст. — Чужацкі аўтарытэт для іх — Бог, а свайго яны не парупяцца ўзьняць. Яны напаскудзяць яму, патурбуюцца пусьціць яго паўзьці капусным жучком... — Фу ты — яны ж любяць цябе! — запярэчыў мастак. Чытача сялянскага паказалі табе і іншым... — Вечнае: фу ты, фу ты — кіньма валей! Апошнія часы з табой цяжка гутарыць: усё адвона разумееш, усё цягнесься вагляваць мяне і маё... — Праўда заўсёды — праўдзівая, — адказаў мастак і зноў затульней нахіліўся над сталом, каб выцерці настольнікам затлушчаныя мясам вусны. — Фу ты! У прыгастве шмат прыгожага адцьвітаньня: я сваё зьеў. Журналіст глянуў на ягоную талерку. — Я раней за цябе. — Фу ты, котурны дзядок! Яго варта намаляваць. I мастак пачаў узірацца на Цярэма, дадумоўваць, якімі фарбамі ён мог расказаць трывогу і стронь душы гэтага чалавека. Мастак не памыляўся ў Цярэмавым становішчьі. Ён уявіў яго бы знарочасьць расчыненых дзьвярэй, за якімі былі першыя вёсны імкненнасьці да спадзеву радасьці жыцьця, была вера і зьнявер, а цяпер ён усяго — прыпынак: час аглядзець перажытое ўчора ці даўнейшае. На паўдарозе да свайго месца за сталом Міхась спаткаў Цярэма. Ён ня ведаў пра запросіны Цярэма на літаратурныя сходзіны. Апошнія тыдні яму не прыходзілася начаваць дома. Былі моцныя маразы і завірухі. У сірацінскім прытулку хварэлі дзеці. Некаторыя вельмі цяжка. Двое памерлі ад запаленьня лёгкіх. Міхась мусіў апекавацца імі. 3 помачай Аленінай ён атрымаў ад немцаў крыху мэдыкамэнтаў. Алену, як неічку, ніхто не запрашаў на Арэмчыкаву гасьціннасьць, разам з сабой яе прывёў туды Міхась. Пасьля мінулай нязгоды ён зноў сустракаўся зь ёй.