КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Усё, што напаткалася Травянцу на сходзінах, не было навіной. Ён ужо справіўся бачыць, не ўпершыню перажыць людзей абмежаваных, што жывуць жыцьцём існаваньня ў ім і бяруць існаваньне так, як яно даецца валадарам над імі. I яны, пашчонкі валадароў, гэтак падточуць ды разьядуць штодзённае жыцьцё, што потым можа астацца толькі распачлівасьць. Яны добра разумеюць розьніцу паміж уладарцамі і імі, але іх найбольш палохае блізкасьць таго, каго яны прыгнечваюць у імя ўладаць. Іх кожную часіну могуць задушыць, зьнішчыць; алс яны часта робяць нялюдзкія намаганьні ўсьцерагчы саміх ды валадароў ад згіноты. Вось тады яны заклікаюцца да брацтва, да ўзаемнай дапамогі, да ратунку адзін другога, каб уціхамірыць сябе звыкламу: чаго ты жадаеш — ты ж жывеш! У розуме ёсьць адно-адзінотнае: быцьцё, значыць — ты, а ўсё астатняс, роднае, — разьлік, права быць з намі, гандляваць сваім, родным. Травянец дайшоў аж да пляцу Волі, пасігаў празь яго да вуліцы паўз стары манастыр. 3 вузкай вуліцы пляц Волі з аголеным брукам выглядаў пад завейным подзьмухам плывістым узвышшам парожняга кірмашовага месца. На схоністай вуліцы вузкай, як човен, выцягнуты зь Сьвіслачы, што іут побач працякала, хадзілі з нахлабучанымі башлыкамі жандары, яны ахоўвалі свой будынак і нагнаных туды людзсй да працы ў Нямеччыне. Каля сотні мужчын і юнакоў, жанчын і дзяўчат, як увечары на лугавых вярхоўях загнаны статак, гурміліся пад павецяй каля будынку. Травянец прометна глянуў на іх, адоленых... Успомніліся свае дні арышту і катаргі, свае мінулыя спадзевы вызваленьня хоць бы праз каго. А цяпер, калі ён ходзіць вольным, хоць з умовінамі жыцьця бяздомнага сабакі, толькі цяпер надышла думка: у тых мінулых плачах, у пакутах людзей было шмат чагосьці самому сабе несказанага; у тым хавалася: толькі свабоды хачу, а назаўтра, здабыўіпы яе, ня ведаеш, як захоўвацца з собскім рабом жаданьнем. Яно шмат каго апаноўвала жывым, рухлівым характарам, пра які зусім ня думалася і ня мроілася. Травянец кожным днём рабіўся палітыкам балагорным, дамарошчаным. Яму думалася, што ўсё можна псрамагчы, адолець, нават ня будучы таленавітым у спосабах змаганьня. — Фу на вас — ламанецеся і ўсё струшчайце!.. Душэце паўварыятаў! Яму было нясьмешна з свайго настрою, што так ажыўся ў ягоным сэрцы самым надзвычайным посьпехам. Зьвярнуўшы з Манастырскай вуліцы на Сьвіслацкую, ён блізу забыўся на свае ранейшыя, самалюбівыя і простыя развагі. Сюды ён прыходзіў радзьва. Шукаў для будучае карціны новых уяўленьняў і сьценяў на нсвялікім ушчалопку паміж разбураных дамоў. Тут калісьці цэмэнтовыя жалабы з краскамі аддзельвалі вуліцу ад будоўляў. Усходкі на паверхі ўздымаліся адразу з ушчалопку, што, здасцца, увасоблівалі яму часіну пачуцьця: адзінна свабодная асталася кожнаму чалавеку на сьвеце працавітасьць дзеля дабрабыіу. А цяпер тут камяніцы раз- бураныя і пляц-ушчалопак напалову завалены друзгамі, быццам крушні вырасьлі зь зямлі. — Сяргей! — клікнула жанчына, і Травянец схамянуўся, ён ужо даўно-даўно ведаў гэты голас. Ён азірнуўся спаквольна. Жанчына з саначкамі, накладаванымі пашчанкамі, назьбіранымі ў руінах на дровы, нярослая і старэнькая, хуталася ў ваўняны шалік, моршчылася ад маразянага подзьмуху, уторыста захінаючы аблічча рукавіцай. — Што робіш тут? — спыталася яна. Травянец незадавольна махнуў рукой, яшчэ раз, без асаблівай патрэбы, зірнуў на руіны-сюжэт для будучага малюнка, пайшоў да жанчыны. — I дзень сяньня! Цэлы дзень вайсковая рамантыка! — ідучы да жанчыны, прагаманіў ён злосна. Яна ж радасна і шчасьліва, адвярнуўшыся плячыма насупраць подзьмуху, глядзела на Травянца. У старых, але па-жаночаму чыстых вачох, глядзелася лагодная праўдзівасьць любасьці да чалавека, зь якім у мінуласьці шмат што перажылося і адчулася. — Чаму ж ізноў не прыходзіш?.. У гэту нядзелю наш Віктар жэніцца — прыходзь. — Фу ты! — усьміхнуўся Травянец. — Сяньня не магу — ужо ў Самапомачы наслухаўся пра каханьне... Але яна быццам не пачула яго, працягвала гаварыць. — Віктару ўдалося ў немцаў працу атрымаць — інжынэрам працуеўіх. Тыж ведаеш, ён інжынэр... Прыходзь, Сяргей! Будзь бацькам! He цурайся нас!.. Ейны голас сыдрыгнуўся. У ейнай душы зноў, як і раней, ачуняў боль. Яна не магла ўтайкаваць сьлёзы, скрозь іх глядзела на аброслага, бы жорсткага, неахайнага Травянца. — Хадзем — пабудзь хоць часіну з намі. Яна ўзяла яго за руку — гэтак была велікома жаласьлівасьць і любасьць да мужчыны, што ўхіляўся яе і сына. Ён моўкнуў, пазіраў бяздумна на засьнежаную Сьвіслач. Ён быў ня ў здолі супраціўляцца, не знаходзіў рашучасьці зналусна адмовіць усё тое, што яму не падабаецца. Наогул ён не любіў лішніх цярпеньняў і перажываньняў, што апрыкла апыноўвалі яго ў ліку нейкіх, незалежных і дзікаватых, людзей. Аднак ніколі не спрынукваў кагосьці да ахвярнасьці дзеля яго. Жыў завельмі справядлівым да сябе, а таксама да іншых. Гонар жыцьцёвае рыньвы засьцінаўся прапановамі самаволі асобы ў агульным абавязку да грамады. Трохі выглядала, як пераканальны гонар мастака ў мастацтве. — Сын рос безь мяне — нры чым я? Я ж катаргу гадаваў... — Хадзем да нас... Сын любіць цябе. Яна лёгка, па-юнацку паспрабавала павссьці мастака, а другой рукой стурзанула наскладаваныя саначкі. Яму сталася сорамна: трэба хоць памагчы цягнуць саначкі, хоць бы, прынамсі, да ганку іхнага дому. — Хадзем — я памагу табе, — прапанаваў ён. Аддала вяровачку. I тэй часінай у баязкасьці зноў ня бачыць дарагога старэчу і бацьку сына, яна сказала: — Кінь усё тут, толькі хадзем да нас! Кінь!.. Ен ятрыста цягануў саначкі. — Фу ты — марозіць як! Подзьмух зімовага ветру рабіў адчуваньне далёкасьці сусьвету, атрэпляваў іхную вопратку. Яны ііплі па вуліцы, цягнучы саначкі, як паміж сьнежных далоняў. — Нсбывалая сьцюжа, — сказала яна з трывожным, прыгнечаным позіркам. Калісьці ў яе жылі пэўныя намеры: жаніцца з таленавітым мужчынам. Яна верыла ў сужэнскую прывязанасьць, што ейная жарсьць прычыніцца шмат чым прыгодным у жыцьці з чалавекам, зь якім будзе за розум нікаць свой век. Яна бралася за жыцьцё будучае, як спадкаемец пераймае па кімсьці спадак. Аднак памылілася. Мастак прызнаўся ёй: — Я потым скажу, ці варта з табой аж да сьмерці жыць... Яна пазнала тады першыя няшчасьці — няпэўнасьць у жыцьці. Мастак ніяк ня мог адвыкнуць ад моды вольнага каханьня. Ён час ухіляўся яе, бы хітры майстра ад умовы. Аднойчы, у нядзельны дзснь, яна пазьдзекавалася зь яго. Яна спыталася ў яго: — Чалавеча, чаго прыйшоў сюды?.. Кажуць, вы мастак? Дык, калі ласка, разьбярэцеся, што іірыгожае ў маім непрыгаствс ёсьць?.. Кепліва сьмяялася, надзіла неадступна, як цыганка ўтанцы, крутануцца перад ім, глядзець у ягоныя вочы, захоўвалася гэтак, быццам мацярынская прывабнасьць у жынчыне сталася аб’яўная і па-свойму жывуча-рухлівая. -— Фу ты — вясёлая ўдава!.. — Так, так, дарагі сужэнец, інакш ня можна — мо’ перажэнімся? — Перажэнімся... абавязкова перажэнімся! 1 яна верыла, а Травянцу надалей аставалася зразумела: ён поўнасьцю не ўнікаў у пачуцьцё сужэнкі, у пачуцьцё, якое нсспадзеўна жадала ягоных пешчаў і наўветнасьцяў Некаторае прыйсьце да хаты яны апынуліся сярод двух натоўпаў: з аднаго боку вуліцы ішлі да гета жыды, з другога — з артылерыяй коннай рухаліся на фронт вайсковыя аддзелы немцаў. Водар жыдоўскае грамады, пырхканьне стомленых коняў, скрыкі жаўнераў на незразумелай мове, рыпеньне і лязгат ворчакаў урываліся ў зімовы подзьмух ашчарэплівасьцяй людзкога буяньня. Здавалася, усе, пераможцы і пераможныя, уцякалі, адыходзілі ад бывалых мясьцінаў спакою ды радасьцяў, цяперака яны нікому не патрэбныя — ім люба небясьпека. — Як добра, што наш сын не на вайне, — мінуўшы людзкую гурму, сказала жонка Травянцу шчасьлівым выказам. — Вельмі добра, — адказаў Травянец, з абавязкам толькі адказаць ёй. Яна працягвала гутарку. У яе была зайздрасьць мацеры: усё дзеля сына. — Як хутка мінаюць гады. Учора дзіцянё быў, а сяньня глядзі -— ужо жэніцца... Які добры і мілы ён!.. Сяргей, ён любіць цябе, ён заўсёды спамінаў цябе... калі ты ў першы дзень зьявіўся дадому, а ўвечары дзесьці зьнік, зьбіраўся шукаць цябе... Як шчасьліва — ты зноў знайшоўся! — Але ж марозіць! — няўступна адказаў Травянец. У хаце апрача двух акварэлевых эцюдаў, намаляваных Травянцом, усё было незнаёма. Кніжная паліца стаяла ў кухні... Усё ня так цяперака. Вушакі ваконьньняў патрэскаліся і пачарнелі. Травянец аглядзеў пакоі, абышоў іх, як добры гаспадар. -— А тут будзе сын з жонкай жыць. Чым магла і прышлося абставіла іхную гасподу. — Слава Богу — хай жыве! — сказаў Травянец, але ў сынаў пакой не ўвайшоў. — Сяргей, даруй яму. Ён гэтак сказаў тады таму, што ня ведаў цябе, ён жа, калі выслалі цябе на катаргу, горкім дзіцём быў... — Няўжо ты падчас маёй адсутнасьці нічога не гаварыла пра мяне, не прывучала любіць свайго бацьку? — Гаварыла, Сяргей, шмат гаварыла! Успамінала... праўда, як падрос, я рэдка спамінала цябе, бо ж ня ведала, ці жывеш на сьвеце... Ды і час не такі быў, каб журыць юнака благім... Ці варта пра гэта ўспамінаць? Ягонаму посьпеху ў службе і ў вучобе магло перашкаджаць... — Можа... можа, — адказаў Травянец, быццам пагаджаючыся з жончынымі меркаваньнямі. Тое, што здарьілася з Травянцом, мінула, а цяперака, аж да сьмерці, ёй хацелася разам зь ім думаць, захапляцца сынам. Якія клопаты ды рупнасьці, пастараўшыся, яна магла адшукваць у жыцьці? Ужо адышлі дні, што некалісьці непрадбачна яе, маладую, апыноўвалі ў розных похапках шчасьця і смутку. Яна сама выгадавала сына. Часам зьдзіўлялася, як кожная адзінотная жанчына, пакінутая з маленцам: ейны сын стаўся выраслым ды мужайным мужчынам. Яе крыўдавала, што ён жэніцца, што ён не маленькі ўжо. Божа мой, ён зусім іншы! Кахае жанчыны, будзе называць чужую жанчыну дарагой! Травянец сеў. — Распранайся, Сяргей, — дамоў прыйшоў. Яна шчыра ўсьміхнулася. — Хутка і сын з працы прыйдзе. Ён больш ніколі ня скажа: гляджу на вас, як докгар на хворых у бальніцы. Я думаю, ты за гэта не пагневаўся?.. Я зраблю ўсё добра... — А чаму ж і не пагневацца за гэта? Сустрэць гэткімі словамі роднага бацьку? — Даруй, Сяргей! Ты ж бацька ягоны. Ты мусіш хоць з мной астацца... Ён жа жэніцца...