Калі рукаюцца душы
Рыгор Барадулін, Васіль Быкаў
Выдавец: Беларуское таварыства «Кніга»
Памер: 344с.
Мінск 2003
I праўда, трохі супакоены ён заехаў на лецішча, зазірнуў у пакой — ля стала нікога не было. Пуста было і на кухні. Яшчэ болей супакоены, амаль узрадаваны вяртаўся ў горад. Той вечар упершыню за колькі дзён добра павячэраў і нават кульнуў чарачку каньяку. Мабыць, ён неяк выкручвайся з свае нечаканай нявыкруткі. Забіў — і канцы ў ваду, як сьведчыць прымаўка. Усё ж трапная яны — народная мужрасьць.
Уначы яму нічога ня сьнілася. значыць, спаў добра. А назаўтра вырашыў, што трэба з’едзіць у замежжа, трохі праветрыцца на дэмакратычным ветры. A то надта ўжо сьмярдзела у гэтай краіне таталітарызмам. Баксаў у яго трохі назьбіралася — намяняў з часу дэфолту. Зноў жа за гэтыя дні ён дужа натузаўся з свайго клопату, і цяпер з задавальненьнем займаўся іншым: набываў білет, доўга стаяў у чарзе у кансулаце, запаўняў анкеты. Нават адчуў прыемнасьць, што сярод мноства пыятаньняў у выязной анкеце не было пытаньня пра забойства, а то б давялося адмовіцца ад паездкі. А так усё — а-кей! Ужо ў прыцемку амаль шчасьлівы супаоены працягнуўся дадому, падняўся на свой шосты паверх. I аслупянеў. ногі яго падамлелі, і ён, каб ня ўпасьці, ухапіўся за сьцяну. Пад абабітымі дэрманцінам дзьвярыма стаяў знаёмы, завязаны белым дротам мех.
Сьпярша захацеў уцячы, але куды ўцячэш ад уласнай кватэры? Зноў жа, можа, мех ужо бачылі суседзі? Якраз у той час з суседняй кватэры выглянуў стары пенсіянэр, і забойца папытаўся: хто пры-
нёс той мех? Ды пенсіянэр ня бачыў нічога. Але сказаў, што калі стаіць пад ягонымі дзьвярыма, дык, мабыць жа, належыць яму, так зразумеў пенсіянэр. Што ж, зразумеў правільна, падумаў забойца. Каб ты прапаў са сваёй кемлівасьцю...
Што было рабіць, апроч таго як уцягнуць мех у кватэру. Там ён нават не спрабаваў яго развязаць — ён ужо ўяўляў, што там можна ўбачыць. Пасьля забойства мінула дзён дзесяць часу. Праўда, у возеры, мабыць, як ў лядоўі, але ж... Добра, што яшчэ не сьмярдзела.
Ледзьве дачакаўшыся наступнага дня, ён выскачыў з кватэры, як сьлед нават не сабраўшыся ў дарогу (забыўся ўзяць брытву, зубную шчотку). Паехаў на вакзал. Ён ужо наважыўся не вяртацца ў гэты горад і нават у гэтую краіну — прасіць палітычнага прытулку на захадзе, Бо урэшце ж, мусіць, ягоны труп знойдуць, што тады будзе? Пракурорская справа, следчыя па асабліва важных злачынсвах, патрабаваньне эсктрадыцыі... Жах, што можа чакаць яго наперадзе. Але іншага паратунку цяпер ён ня бачыў.
Абы толькі выбавіцца з краіны,
У вагоне з новымі трохпавярховымі купэ было даволі свабодна — бо не сезон ды і накірунак гэты ня дужа папулярны для паездак з усходу. Забойца як заняў сваё мейсца, так і сядзеў пры століку, пакуль не заламіла ў паясьніцы. Але во мяжа — і пачалося: то дэклярацыі, то пашпарты. У купэ прыйшоў пажылы мытнік: ці ўся валюта ўказаная ў дэклярацыі? Уся, сказаў забойца, падумаўшы, так я вам і скажу праўду. За ім расчыніў дзьверы задзірысты малады прапаршчык: прашу пашпарт і выйдзіце у калідор. Ён выйшаў, стаў ля вакна, і тут жа з купэ прагучала пытаньне: чый труп? — Які труп? — Хто яшчэ з вамі едзе? — Ніхто быццам. — Значыць, труп
ваш? — He, ня мой, — схлусіў белы, бы палатніна забойца.
Памежнік выклікаў па радыётэлефоне падмогу, зьявілася аж чалавек пяць. I сярод іх адзін тоўсты і мабыць, як усе тоўстыя, дабрадушны дзядзька ў пагонах. Забойца падумаў, што зараз на яго надзенуць кайданкі, а яны ўладкаваліся ў купэ запаўняць нейкія блянкі. А як запоўнілі у трох экземплярах, таўсты сказаў: з вас сямнаццаць баксаў у эквіваленце. Забойца ня стаў ні пытацца, ні аспрэчваць — аддаў ім сямнаццаць даляраў і яны вымеліся. Пасьля зазірнуў у паперку — то аказаўся сертыфікат трупа пад нумарам 000653. Забойца ня ведаў, што рабіць далей. На стале ляжаў сертыфікат, а ў багажнай скрыні пад ім — ягоны мех з трупам. Ці гэты мех належала цяпер прад’явіць пры ўездзе (як, скажам, залаты гадзіньнік), ці чакаць арышту? I ён падумаў, што лепей за ўсё труп выкінуць ноччу. Ужо тут, мабыць, яго ня знойдуць. тут замежжа і мяжа на замку.
Так ён і зрабіў. Недзе пад самы глухі час начы, як усе ў вагоне паснулі, забойца вывалак труп у тамбур і, адчыніўшы вагонныя дзьверы, даў таму злоснага высьпятку. Мясьціна якраз аказалася пустэльнай — хвойкі, лясок, і ягоны труп зьнік у цемрыве ночы.
Астатні адрэзак шляху мінуў без прыгодаў. Забойца нават трохі заснуў пад ранак. А ранкам прачнуўся ўжо на іншай зямлі зь яе прывабнымі для душы кантрастамі. Але забойца нядоўга хадзіў па вуліцах, шыкоўныя вітрыны і людзі пачалі яго раздражняць, і ён пайшоў у гатэль — першы, які трапіўся яму на вочы. Атрымаўшы ключ, адразу зашыўся ў цесным нумарку, выцяг з сумкі бутэльку сталічнай і з насалодай аддаўся адзіноце. Найперш прыняў душ, разабраў пасцелю і ўключыў тэлевізар. Ды яшчэ ня
выбраў, на якім канале спыніцца, як зазваніў тэлефон. Парцье штось яму гаманіў на незразумелай мове тубыльцаў, але ён сьцяміў, што хтосьці да яго мае справу.
Забойца таропка пачаў нацягваць на сябе нагавіцы, і якраз у той час у дзьверы пастукалі. Як ён адчыніў, найперш убачыў перад сабой двух служыцеляў у форменных фуражках, якія укацілі ў нумар лёгкую цялежку, — на цялежцы ляжала невялікая плястыкавая труна прыгодага вішнёвага колеру. Забойца, як быў у нагавіцах, так і апусьціўся на мяккі ворс долу. Тое аднак, не зрабіла ніякага ўраджаньня на мулатаў-служыцеляў, якія тыцкалі яму пад нос стос папераў і штосьці талдычылі. На верхняй паперчыне у самым нізе значыўся нейкі таталь — 1875 даляраў. У абсалютным узрушэньні ён выцяг з сумкі дваццаць соценных асігнацыяў, і радасныя служацелі зьніклі. А ён застаўся адзін на адзін з шыкоўнаю пластыкавай дамавінай і няўцямна сядзеў на ложку. Ён не адважыўся нават адшчапіць яе блішчастых зашчэпак, ужо ня меў сілы. Апроч іншага пачала палохаць праблема грошай, столькі адваліць баксаў — за што? Ды забіты і жыўцом столькі ня быў варты, — гэты хворы, бяззубы пэнсыянэр. А тут амаль дзьве тысячы баксаў, па беларусім курсе — больш за мільён рублёў. Ён палічыў тое, што засталося ў кашальку — ці хопіць на білет дадому. Заставацца ў гэтай краіне абдзіраў яму ўжо не расхацелася, і ён з замілаваньнем прыпамятаў айчынных памежнікаў, якія ўзялі за труп па-боску. I нават выдалі сартыфікат. А гэтыя што — мерсі, данке, сэнк’ю...
He, трэба ўцякаць дадому. Тым болей, калі гэтую наеду-труп пакінуць у гатэлі. Разьлічыцца за нумар у яго ўжо не было чым. 3 улікам тых. што прывёз у нагавіцах, добра калі набярэцца на чыгу-
начны білет. Пакінуўшы у гатэлі сумку, ён леным крокам, быццам на шпацырак, утуліўшы галаву ў каўнер, прайшоў паўз парцье і адразу скіраваў на вакзал.
3 мейсцамі ў цягніку праблемаў ня было. Хоць на той раз дамоў ехала болей і купэ было цесна застаўлена хатулямі. I ён парадаваўся, што для трупа тут проста не было мейсца. Калі што — хай падкладваюць куды ў іншае купэ ці нават ў другі цягнік — ён у прэтэнзіі ня будзе. Добра што ў гатэлі запісваючы сваё імя ён прадбачліва ўтаіў грамадзянства, напісаў — харват. Так, на ўсякі выпадак. Усё ж ён быў патрыёт, і калі што якое — не хацеў ганьбіць дзяржаву. Хай цяпер шукаюць забойцу у Харватыі, мабыць там іх хапае.
На межах таксама асаблівых праблемаў ня сталася. Сертыфікату ён не паказваў і таго ніхто не патрабаваў. Можа, пра труп памежнікі забыліся, ці ня ўнесьлі у кампутар, або ўнесьлі ды ня ў той кампутар. А той, можа, скралі апазыцыянэры ці прапілі ўпёртыя прапаршчыкі. Забойца павесялеў. Ён нават перастаў адчуваць сябе забойцам — адчуваў нароўні з усімі. У канцы дарогі нават паспрачаўся з маладым суседам, хто горшы Гарбачоў, што разваліў партыю, ці Ельцын, што разваліў Саюз. Сышліся на тым, што Лука — самы адпаведны. Тут забойца змоўчаў, — то была слізкая для яго тэма.
3 вакзалу ішоў улегцы і пехатой — грошай не было нават на метро. Але во і яго дом, трэці пад’езд. 3 хваляваньнем, поўным мілага пачуцьця, прыехаў на ліфце на свой шосты паверх.
Нейкая дзіўная нечаканка сталася з замкамі — ня мог адчыніць. Спрабаваў і адным ключом, і другім, калі сьцяміў, што дзьверы зачынены знутры. Тады аж спалохаўся і пазваніў. I зноў, як у гатэлі, ледзьве
не ўпаў на падлогу — перад ім у паўзмроку расчыненых дзьвярэй стаяў яго труп. Цёмны, скурчаны, бы ссохлы і зьменшаны ў памерах, але пэўна знаёмы яго забіты.
— Ты іпто? — толькі і здолеў выціснуць з сябе забойца.
— Ды нішто. Цяпер будзем удвох, — нейкім скрыпучым, бы грамафонным голасам вымавіў труп.
Дык жа нязручна! — крыўдліва прасіпеў забойца.
Што зробіпі! — адказаў труп. — Затое разам...
Што ж, падумаў забойца. Мабыць, нічога ўжо ня зробіш. Прыдзецца жыць з трупам. Калі не схацеў з жывым...
ХУТАРАНЦЫ
Пад лесам жыла сямейка. He багата і ня бедна, дзень і ноч працавала, бяз хлеба ня ела, Зямлі было няшмат, але клопату сямейцы хапала. Сьпярша поле апрацоўвалі бацькі зь дзедам, пасьля, як памёр дзед, — бацька з маткай. Пакрысе падрасьлі сыны — Янка і Васіль, упраўляцца стала лягчэй, і хутаранцы былі задаволеныя.
Неяк на пачатку восені, калі, павячэраўшы, сямейка зьбіралася класьціся спаць, у дзьверы пасту’ калі. Госьцяў у хаце не чакалі, але бацька мусіў адамкнуць дзьверы, — ці мала каму выпала пільніца па начы. Увайшоў сьціпла, хоць і прыстойна апрануты чалавек, сеў на лаве, закурыў гарадзкую папяросу. I пачаў гаманіць. Аказаўся на дзіва гаманкі, дасюль у тутэйшых мясьцінах такіх не трапляла. Увесь сэнс ягонай гаманы палягаў у тым, што хутаране жывуць незаможна, бадай, кепска, адстала, і трэба інтэгравацца. Гэта значыць, далучыцца да недалёкай вёскі. Гаспадары недаўменна ўтаропіліся ў чалавека — ужо яны ведалі, як жывуць у суседняй вёсцы. Кожнай вясны адтуль прыбягалі на хутар то па кошык бульбы, меру збажыны, a то пазычыць капейчыну ці ўзяць каня прывезьці дровы. Яны так і сказалі захожаму. А той — сваё. Трэба інтэгравацца, бо іначай не выпадае, увесь сьвет інтэгруецца, трэба сіла, каб супрацьстаяць таму сьвету, Хутаранцы маўчалі, яны не разумелі, чаму трэба супрацьстаяць сьвету? Калі тая бязглуздая гутарка добра надакучыла, гаспадар сказаў, што сям’і трэба класьціся спаць, заўтра шмат працы ў полі, хай бы чалавек ішоў, адкуль прыйшоў. Чалавек устаў з лавы, але доўга яшчэ балбатаў у парозе, яны ледзьве выбавіліся ад яго. Як ён пайшоў, матка перахрысьцілася і кажа: «Гэта ж д’ябал!
КНІГІ ОНЛАЙН
