Кароткі эканамічны слоўнік
Выдавец:
Памер: 390с.
Мінск 1993
Па меры паглыблення міжнароднага падзелу пращ важнае значэнне набывае ўзгодненае развіццё ўдасканаленне ўзаемазвязаных элементаў I. народнагаспадарчых комплексаў розных краін. Міжнародная вытворчая I. — сукупнасць нацыянальных транспартных сістэм і інфармацыйных комплексаў, якія абслугоўваюць знешнеэканамічную дзейнасць і міжнародныя зносіны, многіх аб’ектаў і збудаванняў, што забяспечваюць ахову навакольнага асяроддзя, рацыянальнае выкарыстанне натуральных рэсурсаў, добрае функцыяніраванне супольных аб’ектаў.
Удасканаленне і развіццё I. стварае спрыяльныя ўмовы для паглыблення інтэграцыйных працэсаў і пашырэння міжнародных узаемавыгадных гаспадарчых сувязей.
Сучасная навукова-тэхнічная рэвалюцыя ўзмацніла залежнасць эфектыўнасці гаспадарчай дзейнасці ад развіцця I. У сувязі з гэтым вельмі важна выяўляць і пастаянна падтрымліваць аптымальныя прапорцыі ў развіцці асноўнай вытворчасці і галін I.
К
КААПЕРАВАННЕ ВЫТВОРЧАСЦІ (Кооперирование производства) — такая форма арганізацыі вытворчасці, пры якой адны прадпрыемствы на аснове працяглых вытворчых сувязей пастаўляюць другім сваю прадукцыю ў выглядзе паўфабрыкатаў, дэталей, вузлоў, агрэгатаў або іншых канструкцыйных элементаў для супольнага вырабу таго ці іншага прадукту.
Адрозніваюць агрэгатнае, падэтальнае і тэхналагічнае каапераванне. К.в. арганізуецца таксама пры наяўнасці свабодных вытворчых магутнасцей на адных прадпрыемствах і нястачы іх на другіх. Адрозніваюць галіновае і міжгаліновае, раённае і міжраённае К.в.
Эканамічныя выгады К.в. шмат у чым абумоўлены эфектыўнасцю спецыялізацыі. Разам з тым непасрэдны эфект К.в. забяспечваецца толькі ў тым выпадку, калі пастаўляемыя дэталі, вузлы, паўфабрыкаты лепшай якасці абыходзяцца танней, чым тыя, што вырабляе ўласная вытворчасць, а пастаўкі ажыццяўляюцца камплектна і своечасова.
Для характарыстыкі ўзроўню К.в. ужываюць такія паказчыкі, як доля камплектуючых дэталей, паўфабрыкатаў, што паступаюць па кааперацыі, у агульным аб’ёме прадукцыі галіны або прадпрыемства, колькасць прадпрыемстваў, якія кааперуюць з дадзеным прадпрыемствам, і інш.
КААПЕРАТЫЎ (Кооператив) -грамадская арганізацыя грамадзян, якія добраахвотна аб’ядналіся на аснове членства для сумеснага вядзення гаспадарчай ці іншай дзейнасці на базе належачай ім на праве ўласнасці арандаванай ці прадастаўленай у бясплатнае карыстан-
не маёмасці, самастойнасці, самакіравання і самафінансавання, а таксама матэрыяльнай зацікаўленасці членаў кааператыва і найбольш поўнага спалучэння іх інтарэсаў з інтарэсамі калектыву і грамадства. Гэта — першаснае звяно сістэмы кааперацыі.
К. з’яўляецца юрыдычнай асобай, якая карыстаецца правамі і выконвае абавязкі, звязаныя з яго дзейнасцю, мае самастойны баланс. У складзе К. могуць стварацца наступныя структурный падраздзяленні (уключаючы тэрытарыяльна адасобленыя): аддзяленні, цэхі, фермы, майстэрні, атэлье, магазіны і іншыя, якія дзейнічаюць, як правіла, на начатках калектыўнага, сямейнага ці індывідуальнага падраду, у тым ліку з арэндай маёмасці. К. мае права адкрываць свае філіялы і прадстаўніцтвы.
У сістэме кааперацыі ў Рэспубліцы Беларусь функцыяніруюць К. двух асноўных тыпаў: вытворчыя і спажывецкія. Вытворчыя К. вырабляюць тавары, прадукцыю, а таксама прадастаўляюць платныя паслугі прадпрыемствам, арганізацыям, установам і грамадзянам.
Спажывецкія К. задавальняюць патрэбы сваіх членаў і іншых грамадзян у гандлёвым і бытавым абслугоўванні, а таксама членаў кааператываў — у жыллі, дачах і садовых участках, гаражах і стаянках для аўтамабіляў, у сацыяльна-культурных і іншых паслугах.
К. могуць быць змешанага тыпу, калі яны побач са спажывецкімі функцыямі ажыццяўляюць разнастайную вытворчую дзейнасць.
КААПЕРАЦЫЯ ПРАЦЫ (Кооперация труда) — форма арганізацыі працы, пры якой значная колькасць людзей сумесна ўдзельнічае ў адным і тым жа працэсе працы ці розных, але звязаных паміж сабой працэсах. К.п. стварае новую вытворчую сілу калектыўнай працы, дазваляе эфектыўна выкарыстоўваць рабочы час і рэсурсы, дабівацца значнага паніжэння затрат працы і сродкаў пры вырабе прадукцыі, у кароткі тэрмін выконваць вялікі аб’ём работ. У гэтым заключаюцца вялікія перавагі кааператыўнай працы перад працай інд ывід уальнай.
На прадпрыемствах адрозніваюць чатыры формы
К.п.: міжцэхавую, міжучасткавую, унутрыўчасткавую і ўнутрыбрыгадную. Міжцэхавая К.п. мае некалькі відаў работ: працяг працэсу апрацоўкі, камплектаванне выпускаючага цэха дэталямі і вузламі, аказанне паслуг. Першы від характэрны для тэхнічных цэхаў, другі — для прадметных, а трэці -для дапаможных цэхаў і ўчасткаў. Міжучасткавая К.п. мае тыя ж віды і адрозніваецца ад міжцэхавай толькі маштабамі. Унутрыўчасткавая і ўнутрыбрыгадная К.п. вызначаецца тылам вытворчасці, наяўнасцю або адсутнасцю канвеера (патокаў), узроўнем спецыялізацыі і да т.п. Тут могуць адначасова ажыццяўляцца і паслядоўная апрацоўка, і камплектаванне фінішнай аперацыі, і паслугі. К.п. цесна звязана з падзелам працы, які прадугледжвае адасабленне розных працэсаў і работ па вырабу чаго-небудзь. Падзел працы прыводзіць да з’яўлення частковай працы і адпаведна частковага прадукту, які можа ператварыцца ў гатовы выраб толькі пасля злучэння яго з іншымі частковымі прадуктамі.
КАДРАВАЯ ПАЛІТЫКА (Кадровая политика) — сукупнасць тэарэтычных палажэнняў і установак, якія вызначаюць стратэгію работы з кадрамі (работнікамі прадпрыемства, арганізацыі).
Работа з кадрамі адзін з элементаў працэсу арганізацыі вытворчасці, які ўяўляе сабой шэраг узаемазвязаных і скаардынаваных мер па аналізу катэгорый работнікаў і пасад па пытаннях падбору, расстаноўкі, падрыхтоўкі, павышэння кваліфікацыі кадраў, арганізацыі іх работы.
Ва ўмовах перабудовы пастаянна павышаюцца патрабаванні да агульнаадукацыйнай, тэхнічнай і эканамічнай падрыхтоўкі кадраў, іх прафесіяналізму.
КАЗНАЧЭЙСТВА (Казначейство) — спецыяльны дзяржаўны фінансаваны орган. У яго функцыі ўваходзяць складанне праекта дзяржаўнага бюджэту і яго выкананне, кіраванне дзяржаўным доўгам, эмісія (выпуск) дзяржаўных каштоўных папер (казначэйскіх білетаў, аблігацый, акцый і г.д.), кантроль за рухам дзяржаўнай маёмасці ў выглядзе каштоўных папер і іншыя аперацыі. Пры выкананні бюджэту К. арганізуе
збор плацяжоў, падаткаў і іншых даходаў у бюджет, адкрывае бюджетный крэдыты і прадастаўляе сродкі ў адпаведнасці з зацверджанымі асігнаваннямі. Касавае выкананне бюджету ўскладаецца на банкі.
Казначэйская эмісія ажыццяўляецца дзеля пакрыцця дзяржаўных расходаў. Казначэйскія білеты ўпершыню выпушчаны Наркамфінам у 1924 г. для пакрыцця бюджэтнага дэфіцыту. Цяпер казначэйскія білеты (1, 3, 5 руб.) выпускаюцца па меры патрэб гаспадарчага абароту. Яны знаходзяцца ў грашовым абарачэнні краіны на аднолькавых падставах з банкаўскімі білетамі, выкарыстоўваюцца для размену банкаўскіх білетаў і выканання дробных плацяжоў.
КАЛГАС (Колхоз) -гэта кааператыўная арганізацыя сялян для супольнага вядзення сельскагаспадарчай вытворчасці на аснове абагуленых сродкаў вытворчасці і калектыўнай працы. У К. нашай краіны вытворча-гаспадарчая дзейнасць ажыццяўляецца на зямлі, якая з’яўляецца ўсеагульнай уласнасцю і перададзена ім для карыстання. Эканамічнай асновай К. з’яўляецца кааператыўная ўласнасць, якая першапачаткова створана аграмаджаннем сродкаў вытворчасці сялян-кааператараў. Вядомы тры формы калектыўнага вядзення сельскай гаспадаркі: а) таварыства па сумеснай апрацоўцы зямлі; б) камуна сельскагаспадарчая; в) арцельсельскагаспадарчая.
Мэты, асноўныя прынцыпы арганізацыі і вытворчагаспадарчай дзейнасці калгасаў вызначаюцца Статутам калгаса. Вышэйшым органам кіравання ў К. з’яўляецца агульны сход калгаснікаў (сход упаўнаважаных), паўсядзённае кіраўніцтва ажыццяўляе выбранае сходам праўленне на чале з яго старшынёй. Для кантролю за дзейнасцю праўлення і службовых асоб сходам выбіраецца рэвізійная камісія тэрмінам на 3 гады.
Вытворча-фінансавая дзейнасць К. заснавана на гаспадарчым разліку, шырскім ужыванні матэрыяльных і маральных стымулаў. Асноўнай формай арганізацыі працы і вытворчасці з’яўляецца пастаянная вытворчая брыгада. Шырокае развіццё атрымліваюць падраднаарэндныя звёны, атрады, брыгады. К. маюць дапамож-
ныя галіны, уваходзяць у міжгаспадарчыя аб’яднанні. Аплата працы калгаснікаў адпавядае яе колькасці і якасці. У 1966 г. была ўведзена гарантаваная аплата працы, а з 1987 г. ад валавога даходу, па астаткаваму прынцыпу.
Грамадская гаспадарка К. развіваецца на навуковатэхнічнай аснове, за кошт умацавання яе матэрыяльнатэхнічнай базы.
КАЛЕКТЫВІЗМ (Коллективизм) -прынцып грамадскага жыцця і дзейнасці людзей, заснаваны на агульнасці працы, уласнасці, светапогляду, мэт і ідэалаў, на свядомым падпарадкаванні асабістых інтарэсаў грамадскім, на арганічным іх спалучэнні.
К. — прынцып, супрацьлеглы індывідуалізму, асновай якога выступае непадзельнасць, прызнанне аўтаноміі і абсалютных правоў асобы ў грамадстве. К. мае на ўвазе такія адносіны паміж грамадствам і асобай, пры якіх развіццё грамадства наогул стварае дабратворныя ўмовы для развіцця асобы, а развіццё апошняй ёсць умова прагрэсу ўсяго грамадства. К. мае на ўвазе таварыскую ўзаемадапамогу, усведамленне і выкананне абавязку перад грамадствам, свядомае спалучэнне асабістых інтарэсаў з грамадскімі, роўнасць у калектыве, навагу да калектыву і яго рашэнняў, усведамленне адказнасці перад калектывам за свае ўчынкі і паводзіны таварышаў. Калектыў клапоціцца аб чалавеку, аб задавальненні яго патрэб, аб поўным развіцці сіл і здольнасцей асобы.
КАЛЕКТЫУ ВЫТВОРЧЫ, ПРАЦОЎНЫ (Коллектив производственный, трудовой) — ячэйка грамадства, якая аб’ядноўвае ўсіх работнікаў, што ажыццяўляюць сумесную працоўную дзейнасць на дзяржаўным, грамадскім прадпрыемстве, ва ўстанове, арганізацыі, у калгасе і іншай кааператыўнай арганізацыі.
У складзе адзінага працоўнага К. у адпаведнасці са структурай прадпрыемства, установы, арганізацыі дзейнічаюць калектывы цэхаў, аддзелаў, участкаў, брыгад і іншых падраздзяленняў. Працоўныя К. ажыццяўляюць эканамічныя, сацыяльныя і палітычныя функцыі, накіраваныя на рознабаковае ўмацаванне і
развіццё грамадскага ладу жыцця, садзейнічаюць актыўяаму ўдзелу працоўных у вытворчым і дзяржаўным жыцці, у кіраванні прадпрыемствамі, установамі, арганізацыямі.
КНІГІ ОНЛАЙН
