Кароткі эканамічны слоўнік
Памер: 390с.
Мінск 1993
Рэгулярны перагляд стандартаў дазваляе ўлічваць навейшыя навукова-тэхнічныя дасягненні і ўстанаўліваць паказчыкі якасці прадукцыі ў адпаведнасці з патрэбамі спажыўцоў і магчымасцямі вытворцаў.
Захаванне патрабаванняў стандартаў носіць абавязковы характар, з’яўляецца элементам планавай дысцыпліны.
СТАТУТ ПРАДПРЫЕМСТВА або АБ’ЯДНАННЯ (Устав предприятия или объединения) дакумент, які вызначае задачы, правы і галіну дзейнасці прадпрыемства (аб’яднання), яго становішча ў сістэме фінансавых і гаспадарчых органаў. С.п. зацвярджаецца органам, які прыняў рашэнне аб стварэнні прадпрыемства, і змяшчае наступныя звесткі: найменне прадпрыемства (аб’яднання) і яго месцазнаходжанне (паштовы адрас); найменне вышэйстаячага органа, якому прадпрыемства (аб’яднанне) непасрэдна падпарадкавана; прадмет і мэты дзейнасці; звесткі аб статутным фондзе і яго памерах; пералік і месцазнаходжанне структурных адзінак, якія ўваходзяць у склад аб’яднання; прозвішча, імя і імя па бацьку службовай асобы, якая ўзначальвае прадпрыем-
ства (аб’яднанне).
У С.п. могуць быць уключаны і іншыя палажэнні, звязаныя з асаблівасцямі дзейнасці прадпрыемстваў (аб’яднанняў) і якія не супярэчаць дзеючаму заканадаўству.
Прадпрыемства (аб’яднанне) набывае звязаныя з яго вытворча-гаспадарчай дзейнасцю правы і абавязкі з моманту зацвярджэння яго статута вышэйстаячай арганізацыяй. На аснове С.п. кіраўнік прадпрыемства (аб’яднання) і яго намеснікі ўступаюць у свае правы, кіруюць ім і дзейнічаюць без асобных на тое даручэнняў з боку вышэйстаячых арганізацый.
СТАТУТНЫ ФОНД (Уставный фонд) — сума асноўных і абаротных сродкаў, якія знаходзяцца ў карыстанні і распараджэнні прадпрыемстваў (аб’яднанняў) для забеспячэння эфектыўнай вытворча-гаспадарчай дзейнасці. С.ф. велічыня дынамічная. Яна змяняецца ў сувязі з укараненнем у вытворчасць дасягненняў навукова-тэхнічнага прагрэсу, абнаўленнем асноўных фондаў за кошт рэканструкцыі, расшырэння прадпрыемстваў і іх тэхнічнага пераўзбраення, са спісаннем фізічна зношаных і маральна састарэлых машын і абсталявання, перыядычнай пераацэнкай асноўных фондаў па ўзнаўленчай вартасці, змяненнем нарматыўных запасаў таварна-матэрыяльных каштоўнасцей, папаўненнем абаротных сродкаў у сувязі з павелічэннем аб’ёму вытворчасці і інш. Усе змяненні С.ф. улічваюцца на бухгалтарскіх рахунках, а агульная яго сума адлюстроўваецца ў артыкуле "Статутны фонд" пасіву бухгалтарскага балансу прадпрыемства.
Асноўнай крыніцай павелічэння С.ф. з’яўляецца фонд развіцця вытворчасці, навукі і тэхнікі прадпрыемства (аб’яднання).
СТРАХАВАННЕ (Страхование) -сістэма эканамічных адносін па стварэнню цэнтралізаванага страхавога фонду і яго размеркаванню паміж прадпрыемствамі, арганізацыямі і грамадзянамі з мэтай кампенсацыі ўрону і аказання матэрыяльнай дапамогі.
Фонд дзяржаўнага С. фарміруецца за кошт грашовых запасаў страхавальнікаў дзяржаўных прадпрыем-
стваў ( з 1990г.), калгасаў, іншых кааператыўных і грамадскіх арганізацый, саўгасаў, грамадзян. Ён ужываецца на кампенсаванне затрат і выплату страхавых сум у сувязі са стыхійнымі бедствамі, няшчаснымі выпадкамі і іншымі падзеямі. Сродкі страхавога фонду выкарыстоўваюцца як крэдытныя рэсурсы і як важная крыніца маоілізацыі фінансавых рэсурсаў у інтарэсах развіцця народнай гаспадаркі.
Па формах правядзення распазнаюць абавязковае і добраахвотнае С. Абавязковае С. ажыццяўляецца на аснове заканадаўчых актаў. Гэта форма шырока выкарыстоўваецца пры С. маёмасці. Абавязковае С. дзейнічае бесперапынна, пакуль маёмасць знаходзіцца ў гаспадарцы. Добраахвотнае С. праводзіцца на аснове дагавора паміж страхоўшчыкам і страхавальнікамі. Яно дзейнічае ў межах абумоўленага дагаворам тэрміну.
Адрозніваюць два віды С.: маёмаснае і асабістае. Аб’ектамі маёмаснага С. выступаюць матэрыяльныя каштоўнасці, а асабістага жыццё, здароўе, працаздольнасць грамадзян.
Відамі маёмаснага С. з’яўляецца С. сельскагаспадарчых культур, жывёл, збудаванняў і г.д. У асабістым С. распазнаюць наступныя віды: змешанае С. жыцця, С. дзяцей, С. да шлюбу, С. дадатковай пеней, С. ад няшчасных выпадкаў, С. пасажыраў і інш. С. пасажыраў праводзіцца ў абавязковым парадку, астатнія віды С. — толькі на добраахвотных пачатках.
СТРУКТУРНАЯ ПАЛІТЫКА (Структурная политика) — сукупнасць мер па змяненню прапорцый народнай гаспадаркі, накіраваных на фарміраванне такой сістэмы грамадскай вытворчасці, якая б найбольш поўна адпавядала грамадскім патрэбам, забяспечвала дынамізм, збалансаванасць і высокую эфектыўнасць узнаўленчых працэсаў на базе кардынальнага паскарэння навукова-тэхнічнага прагрэсу, тэхнічнай рэканструкцыі. Рэалізуецца С.п. праз дзяржаўны план эканамічнага і сацыяльнага развіцця.
Сучасная С.п. прадугледжвае рэсурсазберажэнне, фарсіраванае развіццё перапрацоўчых галін, асабліва машынабудаўнічага комплексу; канцэнтрацыю
капітальных укладанняў па рэалізацыі агульнадзяржаўных праграм харчовай, энергетычнай, электранізацыі народнай гаспадаркі. Прыняты новы падыход да ўзнаўлення асноўных фондаў — павелічэнне сродкаў на тэхнічнае пераўзбраенне і рэканструкцыю прадпрыемстваў. Стратэгічным напрамкам С.п. з’яўляецца далейшае ўзмацненне сацыяльнай арыентацыі эканомікі, павелічэнне долі спажывання ў нацыянальным даходзе, павышэнне дабрабыту народа, якаснае пераўтварэнне ўмоў жыцця і працы савецкіх людзей.
Праграма аздараўлення эканомікі прадугледжвае ажыццяўленне радыкальнага абнаўлення структуры народнай гаспадаркі, карэннае змяненне інвестыцыйнай палітыкі, рэзкае скарачэнне колькасці аб’ектаў, якія ўзводзяцца адначасова, зніжэнне аб’ёму капітальных укладанняў на вытворчыя патрэбы, развіццё трупы "Б" прамысловасці.
СТЫМУЛЯВАННЕ (Стимулирование) — адзін з прынцыпаў гаспадарчага разліку, які забяспечваецца сістэмай арганізацыйна-эканамічных мер, накіраваных на рэалізацыю матэрыяльнай і маральнай зацікаўленасці асобы або калектыву ў дасягненні рэальных вынікаў карысці, выгады, задавальнення. Гэтая сістэма эканамічна забяспечвае самаакупнасць, самафінансаванне і самакіраванне гаспадарча-разліковых калектываў, якія без С. не змогуць захавацца і ўзнаўляць сябе, утрымацца ў спаборніцтве са сваімі партнёрам!. С. вызначаецца дзеяннем эканамічных законаў і непасрэдна заснавана на выкарыстанні закону размеркавання па працы і катэгорый таварна-грашовых адносін (вартасць, цана, зарплата, прэмія і да т.п.). С. чырвонай ніткай праходзіць праз усю сістэму эканамічных адносін, якія без актывізацыі чалавечага фактару малаэфектыўныя.
Матэрыяльныя інтарэсы выступаюць рухаючай сілай вытворчасці тады, калі яны звязаны з рэальнымі вынікамі гаспадарча-разліковай дзейнасці калектыву. Менавіта тэта і стварае яго матэрыяльную зацікаўленасць у эфектыўным вядзенні гаспадаркі. Калі гэтага няма, то ў калектывах і ў яго асобных членаў фарміруецпа рвацкая псіхалогія, імі авалодваюць эгаістычныя
інтарэсы, жаданне ўзяць ад грамадства болып таго, чым аддаюць самі. Сапраўдны ж змест С. у тым, каб патрэбнае грамадству зрабіць выгадным калектыву і кожнаму яго члену, каб"кожны атрымаў толькі тое, што заслужыў (зарплату, прэмію, даход, ордэн і г.д.).
С. рэалізуе не толькі зацікаўленасць, але і адказнасць за выкананне сваіх абавязкаў перад дзяржавай і сваімі партнёрам!. За парушэнне планавых заданняў, дагавораў, за нанесеныя страты прадпрыемствы плацяць штрафы, пені, няўстойкі. На жаль, тэты бок С. дзейнічае вельмі слаба, паколькі сістэма матэрыяльнай адказнасці пакуль мала звязана з матэрыяльнай зацікаўленасцю, эканамічныя санкцыі з матэрыяльным заахвочваннем асобы.
3 развіццём і станаўленнем творчых адносін да праны усё большае значэнне набывае яе маральнае С., якое засноўваецца на прызнанні плённасці працоўных намаганняў чалавека, вялікага іх значэння ў вачах людзей, усяго грамадства. Матэрыяльнае і маральнае С. найболып дзейснае пры іх спалучэнні. Яны павінны быць, поруч са стварэннем матэрыяльна-тэхнічнай базы, галоўнымі сродкамі выхавання сапраўдных творчых адносін да працы.
СУБВЕНЦЫЯ (Субвенция) -грашовыя сродкі, якія выдаюцца з вышэйстаячага бюджэту ніжэйстаячаму для пакрыцця разрыву паміж даходамі і расходам! іх бюджэту. У адрозненне ад датацыі С. накіроўваецца на фінансаванне канкрэтных мерапрыемстваў і мае строга мэтавы характар.
Як метад бюджэтнага рэгулявання С. уведзена ў практыку бюджэтнага планавання ў 1924г. Субвенцыйны фонд фарміраваўся тады са србдкаў саюзнага бюджэту і размяркоўваўся паміж саюзнымі рэспублікамі з улікам узроўню іх эканамічнага і сацыяльнага развіцця, стану даходнай базы бюджэтаў, адміністрацыйнатэрытарыяльных адзінак, а таксама неабходнасці фінансавання аб’ектаў, якія маюць не толькі мясцовае, але і агульнадзяржаўнае значэнне.'С. выкарыстоўвалася як сродак паскоранага пад’ёму адсталых у сваім развіцці тэрыторый. Яна выдавалася на фінансаванне мясцовай
гаспадаркі, адукацыі, культуры, аховы здароўя і забяспечвала больш высокія тэмпы развіцця адпаведнага рэгіёна. Меўся на ўвазе абавязковы ўдзел у гэтым працэсе ўласных сродкаў з мясцовых бюджэтаў дзеля павышэння іх зацікаўленасці ў адшукванні дадатковых крыніц даходаў. Аднак пры недастаткова моцнай фінансавай базе мясцовых бюджэтаў выкананне гэтага патрабавання ўскладнялася. У 1931г. С. была адменена. Уводзілася, як лічылася, больш прагрэсіўная форма бюджэтнага рэгулявання адлічэнні ад агульнасаюзных дзяржаўных даходаў і падаткаў.
Пры складанні бюджэту былога Саюза на 1990г. зноў была выкарыстана С. для выраўноўвання сацыяльнаэканамічнага развіцця асобных рэспублік.
Закон Рэспублікі Беларусь "Аб мясцовым самакіраванні і мясцовай гаспадарцы ў Рэспубліцы Беларусь" прадугледжвае ў неабходных выпадках вылучэнне органам мясцовага самакіравання С. з вышэйстаячага бюджэту на выкананне мэтавых праграм і мерапрыемстваў. С. закліканы замяніць ранейшую практыку абязлічаных датацый на пакрыццё разрыву паміж даходамі і расходам!, носяць мэтавы характар і будуць выдавацца з вышэйстаячага бюджэту на кампенсацыю недаатрыманых даходаў у сувязі з нераўнамерным іх размеркаваннем паміж рэгіёнамі ва ўмовах дзеючай сістэмы цэн, а таксама на фінансаванне мерапрыемстваў па выраўноўванню сацыяльнай забяспечанасці.
СУКУПНЫ ПРАЦАЎНІК (Совокупный работник) сукупнасць працаўнікоў, грамадская камбінацыя індывідуальных рабочых сіл, якія непасрэдна ці апасродкавана удзельнічаюць у вытворчым працэсе, ствараючы пэўныя спажывецкія вартасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
