Казкі беларускіх пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 206с.
Мінск 1983
3 паганага «тыгра» шэрсці шматок. Вось табе і хвалёны танк — Ледзь хапіла вавёрцы На малаток.
Добра сказаць — Заказ гатовы, А як паслаць Яго ў бор сасновы?
Другі дзень вавёрка малатка чакае, Можа, яна, бедная, з голаду канае. Гэтак моцна баляць у вавёрачкі зубкі, Што не можа крануць арэхавай шкарлупкі.
Апусціліся галовы ніц I ў зайцоў, I ў сініц.
Сядзяць у скрусе Бусел
I гусі.
Стаў ад гора
Воран
Яшчэ болей
Чоран.
Паўзе крот,
Зямлі повен рот: — Ду-ду-ду, ду-ду-ду, Я вашу бяду Адной лапай Развяду.
Сталі ўсе яго прасіць: — Краточак, Крот, Браточак Фядот, Ты можаш зрабіць Самалёт?
— Угу.
Я магу.
Нам трэба, браточак, Паслаць малаточак...
— Добра,— кажа ім крот,— Я зраблю самалёт.
Скідай, каваль, Свой чорны фартух, Прынясі мне Шырокі лапух, А вы, зайкі, травы нарвіце,
Вяровачкі звіце, Малаток
У вузялок Завяжыце. — А цяпер,— Кажа крот,— Я буду галоўны пілот. Мяне вы прасілі. Падымай, бусел, крыллі, Бяры ў дзюбу лапух — Павязём малаток мы Удвух: Верхам сяду ў цябе я на шыі, Паляцім мы пад хмары густыя, Будзеш ты Крыламі махаць, А я Буду табой кіраваць.
— Дзякуй,— бусел яму у адказ,— Гэта раз.
Памагла нам твая галава — Гэта два.
Ну, а болей не гавары — Гэта тры.
Памагатых такіх мне He трэба.
Калі ж хочаш Пабачыць ты неба I зайздросціш адно нам, Буслам,— Паспрабуй Узніміся Сам!
Цвёрдае слова — Слова буслова.
Узяў лапух у дзюбу ён. Варухнуў крыламі — I ляціць наш паштальён Лугамі, Лясамі.
А куды ён ляціць — Можа, боты шыць, Можа, ніткі віць? — Адкажыце Самі.
Ну, вядома,
Ляціць да вавёркі-галубкі, Вельмі ж моцна баляць яе зубачкі-зубкі.
Ён нясе ёй вузялок,
Там завязан малаток,
Каб вавёрка зубоў не трудзіла, Каб арэхі малаточкам біла...
У вавёрчынай жа хаце Поўна шуму, весялосці, Перадаў ім вестку дзяцел, Што ляціць сам бусел ў госці. Вось унучкі Сталы засцілаюць, А дачушкі
Пачостку стаўляюць, Сын
Пясочкам ля самага дома
Высыпае пляцоўку
Аэрадрома,
Каб птушыны пасол мог спусціцца, Паміж соснаў густых
Прызямліцца.
Гасця сустракаці
Выходзіла маці:
— Што на белым свеце чуваці — На балоце, На сенажаці?
— Ат, якія ў нас навіны,— Ёй адказвае бусел,— Вы ж самі ведаць павінны,
A
Што ўсе мы ў самоце і скрусе. Як прыйшла тэлеграма, Што баляць у вас зубкі, He спалі мы цэлыя суткі, He зналі шчаслівай мінуткі. Цяпер я спакойны За ваш раток,— Вось вам бранябойны Малаток.
— Ай-яй-яй! — дзівяцца сёстры.— Які ён цяжкі, Які ён востры...
Мы хацелі другую адбіць Тэлеграму, Што даўно не баліць Раток у мамы...
I няхай будзе сказана толькі між намі— Лепей грызці арэхі сваімі зубамі.
Мы хацелі, Мы вельмі хацелі Зноў збегаць На тэле... На тэле...
— Перастаньце! — на дочак Прытупнула маці.
— Малаточак
Спатрэбіцца ў хаце...
Доўга ў іх ішла бяседаГаворка.
Усе суседзі Былі
У вавёркі.
Стары дзяцел 3 сваім зяцем, Тры сініцы-сястрыцы, Цётка Гануля— Шэрая зязюля,
Пяць зайцоў-малайцоў, Удод-удавец —
Слаўны на дудзе ігрэц, Два глухія глухары Білі ў бубен Да зары.
I я там быў За тым сталом I еў і піў Разам з буслом. Што там было весялосці I смеху.
Папаелі госці
Грыбоў і арэхаў.
Былі мёд і квас там, Бульба, селядзец.
Хто праслухаў казку— Той маладзец.
Анатоль ВЯЛЮГІН
ДЗІВА
Спіць за барамі ў калысцы пясчанай сіняя Нарач — дзіцё акіяна.
Коцяцца ўдаль, набіраючы сілу, хвалі лагодныя да небасхілу.
За небасхілам запырсканы пенай хат прыбярэжных смалістыя сцены.
Мірна на тонях, нібыта лілея, ветразь рыбацкі далёка бялее.
3 песняю цягне арцель падвалокі.
3 рыбай трапечуць у сецях аблокі.
Пеніцца Нарач — рыбацкае мора.
3 берага — варта стагодняга бору.
Сеці ўздымаеш — над шумнай вадою свеціцца казка луской залатою!
*
Казка даўно пачынаецца явай: едуць з Варшавы купцы па сяляву.
Над валунамі, над верасам сонным сосен зялёных стаяць парасоны.
Дрэмлюць у соснах, як белыя яхты, вілы вяльможных і дачнае шляхты.
Хваляй абмыты бальшак камяністы,
дзе шпацыруюць, як чаплі, турысты.
Пыл на дарозе узняўся слупамі, быццам дарогу малоцяць цапамі.
Гончыя брэшуць: зялёнае жыта топча на збочынах князева світа.
Шляхта з купцамі, паненкі з панамі ветла знімаюць насустрач панамы.
На паляванне прыехаўшы нанач, князь аглядае нявольніцу Нарач;
толькі на чоўнах, што хваляй гайдае, лапленай шапкі ніхто не знімае.
Сцялі сяляне на вёслах далоні, вёсламі мора ўзараўшы, як гоні.
Князем забраны іх мора і вёслы і растаптаны іх душы і вёсны.
3 чоўнаў
багацця глыбіннага глыбы бліскаюць срэбрам і золатам рыбы.
Князь найцяжкога вугра выбірае, хваліцца цудам азёрнага краю:
«Будзе заморская закусь, панове...»
• *
Шумная світа знікае ў дуброве.
Гончыя енчаць, Як дзікія ветры, крышаць хмызняк, уцякаючы, вепры...
Раптам, адчуўшы смяротную стому, князь павярнуў з палявання дадому.
Шыю каня абхапіў ён рукамі: цягне да долу ягдташ, нібы камень.
Аж спатыкнуўся, захропшы, стаеннік. Цёмнай сцяною навокала ельнік.
Выпаў з сядла князь у мроку зялёным, дыхае цяжка, нібы перад сконам.
Слізкі, халодны вугор, як на ліха, з ягдташа выпаўз на папараць ціха.
Чорнай вужакай віецца ды кажа: «Смерць — я.
Прыйшла
па цябе я, мой княжа...» Ледзь варухнуўшы знямелае цела, перажагнаўся князь спалатнелы:
«Смерці служу я, як пані шаноўнай.
Ходзіш хіба ты ў мяне беспрацоўнай?
Глянь на дарогі
ад места да места,— голад, астрогі
і шыбеніц лес там.
Пільна абходзіш ты хлопскія хаты, рупна махаеш касою шчарбатай.
Там, дзе я сёння ля сініх азёр быў, колькі ты душ назбірала
У торбу!
Толькі не руш мяне, шчыра прашу я;
хто ж цябе службай уцешыць, старую?
Свет не пакіну я без запавету, покуль нашчадак не зменіць мяне тут...»
Смерць, як вужака, скруціўшыся, кажа: «Добра.
Нашчадка чакай сабе, княжа.
Потым вазьму цябе, верны, з сабою...»
*
Росамі мкнецца вугор да прыбою. Спудзіўшы ў завадзях чаек і качак, князь на стаенніку берагам скача.
Стыне ў вачах яго скарга нямая; ён, пасівелы, нашчадка не мае.
Доўга лячыла яго заграніца, толькі нашчадак не змог нарадзіцца.
Чуе ён склепа сцюдзёнага подых. Хто заўладарыць на землях, на водах?
Чайка над хваляй сівой закрычала.
Чоўны паціху ідуць да прычала.
Едуць на чоўнах плячыстыя людзі; сонцу і ветру расхрыстаны грудзі.
Глянуць здалёку на постаці люба, быццам іх высеклі з дужага дуба.
Ім навальніца, што ў моры спаткала, хваль ручнікамі чало выцірала.
Глянь, пад брывамі, дзе іскры блакіта, гнеўная Нарач навекі адбіта.
Сцялі сяляне на вёслах далоні, вёсламі мора ўзараўшы, як гоні. Юшку ім варыць хлапчук на абрыве. Сцелецца дым ядлаўцовы па ніве.
Вогнішча корміць, капае акопчык шустры, як іскра, гарэзлівы хлопчык.
Тут яго школа: пад крыламі чаек мора вяслярству яго навучае.
Вецер прад ім, • быццам кнігу, гартае мора, што пеніцца да небакраю.
Хлопчык чытае хвалі-старонкі:
чоўны на хвалях, як літар калонкі.
Знікла раптоўна усё прад вачыма...
*
Страшна стаеннік захроп над хлапчынай.
Быццам прад бурай, адчуўшы трывогу, хваля да хлопца бяжыць на дарогу.
Стогнуць пад хмарай бары і даліны: «Вось ён — абшараў нашчадак адзіны...»
Зрэбнай кашуляю нос уцірае босы нашчадак азёрнага краю.
Хмарай пахмурыцца князь раззлаваны: «Скіне няўжо ён шарак даматканы?
Выедзе горда з сябрамі на кручы, Нарач забраўшы — мой келіх шыпучы?
Гэтак ніколі на свеце не будзе!
Смерць мне плітою не ляжа на грудзі.
Маю ж багата, як рыбы ў азёрах, золата, срэбра ў заморскіх канторах...
Князь на сядло падымае малога.
I —
застагнала ў галопе дарога.
Кінулі хвалі тады на падмогу з пенных прадонняў вугра на дарогу.
Шлях пераняўшы хутка і ціха, прывідам смерці варушыцца ліха.
Князь да вугра, спалатнеўшы, гавора: «Вось табе дар мой — бяры яго ў моры».
Хлопчык, як чайка з рук, вырвацца хоча. Сэрца пад зрэбнай кашуляй стукоча.
Смерць, як вужака, скруціўшыся, кажа: «Сілы не маю забраць яго, княжа.
Гэткіх мільёны навокал у вёсках — як жа скашу я мільённае войска?
Хлопака, княжа, бяры сабе — лепей хай ён марнее пад замкам у склепе.
Там ён не страшны, закуты ў кайданы, сілай ад мора свайго адарваны...»
Замка каменнага шэрая вежа неба зубцамі замшэлымі рэжа.
Брама жалезная бразнула строга, хвалі і сосны забраўшы ў малога.
Промні пагаслі ў сырым падзямеллі. Хлопчык заснуў у каменнай пасцелі.
Жнівень згінае стан спелага сада; гасне
у лужынах жар лістапада;
снежань прадзе ўжо сувеі кудзелі,—
дрэмле хлапчына ў каменнай пасцелі.
Князь нахіліўся: «Жывы ён, здаецца...» Лічачы годы, ледзь тахкае сэрца.
Быццам чакаючы сонца і волі, рэчка пад лёдам бруіцца паволі...
Спіць ён.
А ў хмарах не спіцца маланкам. Годы, як хмары, праходзяць над замкам.
Гонячы хвалі крывавыя ўдалеч, сына будзіла рыбацкая Нарач;
гнеўная Нарач, што брала на вілы замак пракляты ды панскія вілы.
Хвалі не скрышаць, не скрышаць праклёны замак, дзе спіць непрабудны палонны.
Восень у зарыве з купін нізіны цягне пад хмарамі шнур жураўліны.
Б’е не гадзіннік у замку хрыпаты — смерць ужо звоніць касою шчарбатай.
Князь палыселы не знойдзе спакою, грукае стэкам у сумных пакоях:
«Цела маё паламала знямога.
Слугі! Хутчэй пахавайце малога!»
Ды заблішчэла над вежай маланка, крышачы сцены замшэлага замка.
Хто гэта крочыць, як волат у казцы? Зорка світальная ззяе на касцы.
Вось ён спявае, выходзячы з бору. Пеніцца Нарач — рыбацкае мора;
раптам шалёную хвалю спыніла, пыльныя боты армейцу абмыла,
шэпча, калышучы ціха туманы: «Выпі блакітнай лагоды, чаканы,
ды пагасіўшы пякучую смагу, шчыра напоўні вадою біклагу.
Там, дзе сатлелая легла цямніца, брату змарнеламу дай ты напіцца».
*
Волат да брата на замчышча кроча. Сіняя Нарач у пляшцы плюскоча.
Толькі
упала на вусны малому кропля — ускочыў ён:
«Пойдзем дадому!..»—
звонка смяецца шчаслівы хлапчына.
Замка руіны
ляжаць прад вачыма.
Песня вітае братоў на дарозе. Маці страчае сыноў на парозе.
Волату слёзная
маці гавора:
«Родны, развеяў ты матчына гора.
Вырас ты дужым на вольнай радзіме. Брат жа маленькі вясла не падыме...»
*
Хлопец ступіў тады горда з парога.
I
не пазнала матуля малога.
Толькі ён выйшаў на бераг, а ветры раптам кашулю надзьмулі, як ветразь.
3 песняю цягне юнак падвалокі. Спяць на плячах, як на горах, аблокі.
Побач — барамі на румы, на згоны гаспадарамі ідуць плытагоны.
КНІГІ ОНЛАЙН
