Казкі беларускіх пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 206с.
Мінск 1983
Зрабіў адно суровым вока, А сапсаванае бяльмом Прыўзняў ён трошкі над ілбом, Каб людзі бачылі здалёку,
Што цар і цешыць, і карае, Што ласку ён і сілу мае. А той, засохлаю нагою, Нібыта косткаю якою, Ён можа кожнага агрэць, Ды так, што можна адубець...
' • . < .
Калі ж
Зірнуў цар на малюнак Адным крывавым вокам коса, Мастак адчуў, што паратуняк. Яго чакае на нябёсах: Ці ж можа быць пачварай цсо. Усемагутнейшы ўладар?
Цар скалануўся ўвесь ад гневу, Нібыта ў навальніцу дрэва. Вяльможаў трэсла, як чарот... Ад замка ў розныя канцы 3 шырокіх крапасных варот Ляцелі стражнікі-ганцы.
— Хто намалюе з вас цара? — Амаль у кожнага пыталі.
I людзі ў жудасці маўчалі. Ганцы далей, Далей скакалі: — Хто намалюе з вас цара?
— А што, мо паміраць пара Яго вялікасці?
To трэба
Старога падсадзіць на неба,— Сказаў хлапец, Ганчар Іван.
— Чакайце, Дамайструю збан, Сваёй нявесце падару, Тады вядзіце ўжо к цару. Ганцы раней, вядома, хлопца Цягнулі б сілай на вяроўцы, Паддаўшы добрага ляшча. Цяпер жа, нібы паніча, Ды на каня — за рукі, ногі, А ўсім астатнім — Прэч з дарогі!
I быў прывезены Іван У замак, як заморскі пан. — Ты будзеш цар? Здароў, здароў!
Ты, мабыць, Як дзіцёнак роў. Бач, твар распух. Ці хворы мо? Тады адвар травы дамо. Пап’еш яго ты дзень ці два, I прасвятлее галава.
Чаму нягеглы ты, худы? I з вокам, бачу, нелады. I нешта левая нага, Нібы зламаная дуга.
Ты, кажуць,
Хочаш мець партрэт, Які б уславіў на ўвесь свет Цябе, цара-уладара? ■
Цар здрыгануўся, як гара, I на Івана так зірнуў, Нібы стралой яго праткнуў.
А што Іван?
Іван — не пан.
Да справы прыступіў Іван. Цара круціў ён так і сяк, Нібы ў сваёй ганчарні гляк.
— Дакруцішся! — Аж буркнуў цар, Усемагутнейшы ўладар.
«Калі ўжо ўзяўся, як тут быць, Які з цябе партрэт зрабіць? — Стаяў у одуме Іван:
Усё-ткі цар жа, а не збан...—
Што гэта?
На падлозе кроў.
Відаць, галовы мастакоў Ляцелі тут, як качаны...
Ці ж вінаватыя яны?»
I думы хлопца залуналі, Што з веку ў век
I з году ў год
Цары народ свой абіралі
I прыгняталі свой народ.
I цараванне, Панаванне, Твая вялікасць, дабрадзей, Па сутнасці, ёсць паляванне, Ёсць паляванне на людзей.
Ганчар так думаў, Маляваў.
А сярод залы — чорным ліхам Цар на адной назе стаяў •
I злосна соп, і цяжка дыхаў.
— Ну, вось і ўсё! —
Сказаў ганчар.—
Прымай, гатовы мой тавар.
Зірнуў цар коса.
I ажыў.
Малюнак незвычайны быў.
Цар выглядаў на тым малюнку, Як бог
Адменнага гатунку.
На кургане стаяў там цар, Усемагутнейшы ўладар.
Прыжмурыўшы сляпое вока, Ён з лука цэліўся высока
У неба, дзе жывая цэль, Плыў урачыста журавель.
А той засохлаю нагою, Што выпіналася дугою, Ён абапёрся на валун... Быў грозны цар, Нібы Пярун.
He дзеля царскага вар’яцтва Іван карціну маляваў.
Усёю сілаю мастацтва Ганчар з пачварай ваяваў.
Аслупянеў і ўбачыў цар, Што у мастацтве цар — ганчар. У царстве побач два цары?! — Памры!—усклікнуў цар. Памры!
I са сцяны свой лук схапіў. Але Івана не забіў, Сам пасінеў, замармытаў, Упаў ад злосці
I сканаў.
Цары трухнеюць і царкі.
Ды ўсемагутна, несціхана Легендамі цераз вякі Сягае слава Пра Івана.
Уладзімір ДУБОУКА
Мілавіца
Ехаў Бай па сцяне У чырвоным каптане.
Казак вёз повен воз.
Запытаўся ў дзяцей: — Што вам, дзеткі, цікавей:
Зайчык, лісічка?
Братка, сястрычка?
Можа, пчолка? Матылёк? Ці мядзведзь?
Ці шэры воўк?
Адказалі дзеткі хорам: — Мы пра гэта чулі ўчора!
Ты сягоння раскажы нам пра цудоўныя машыны, што з паветра зробяць ежу і тканіну на адзежу, а з пяску і торфу зробяць гаспадарчую ўсю дробязь...
Нам давай пра самалёт, што на Марс вязе народ, пра савецкую ракету, што людзей вязе над светам
аж да Месяца, да зор, праз нябесны ўвесь прастор...
Бай спыніўся. Стаў ля воза. Рукавом ён выцер слёзы.
— Разумею,— кажа,— дзеткі, што у вас кірунак гэткі.
Мне адно і засталося — на матор мяняць калёсы.
Возяць мой старэнькі возік толькі зайчыкі і козлік.
He раўня яны матору! 3 імі часам смех і гора!
Але можа так здарыцца, што й на Марсе ёсць лісіцы,
або вожык, або зайцы.
Каб іх часам не злякацца,
мы сваіх раней пазнаем, а пасля да тых злятаем...
Пра пясок я казку знаю, ёсць адна ў мяне такая.
Раскажу яе сягоння, адпачнуць мае хай «коні».
1
За гарамі, за даламі, за сыпучымі пяскамі
жыў даўней адзін хлапчына з васільковымі вачыма.
Сам высокі, спрытны, стройны, да работы ўсякай здольны.
Ён у лесе ці на полі гультаём не быў ніколі...
Адбылося неяк дзіва: сонца ход свой прыпыніла.
Прастаяла тры гадзіны з невядомае прычыны.
Задзівіліся ўсе людзі: «Нешта ёсць у гэтым цудзе!»
А чаму стаяла сонца — невядома ўсёй старонцы...
Вось тады сказаў хлапчына з васільковымі вачыма:
— Хоць нялёгкая дарога, хоць ісці, напэўна, доўга, пабываю ў той старонцы, над якой стаяла сонца нерухома тры гадзіны, і дазнаюся прычыны.
— Так яно няхай і будзе! — ухвалілі хлопца людзі.
Ён узяў з прыпасам торбу, развітаўся словам добрым
і з бацькамі, і з сябрамі, і з усімі землякамі,
а пасля пайшоў услед ён за высокім сонцам светлым.
Многа ён ішоў ці мала,— у шляху ўсяго бывала.
Нам з маленства ўсім вядома:
«Што ў дарозе — то не дома».
Да Палесся так прыйшоў ён. Там дзівос усякіх поўна:
і імшары, і балоты, і высокія чароты. Пушча там не мае краю, пекната ж у ёй такая, што нідзе няма на свеце, хоць усюды
сонца свеціць.
Там дубы свае вяршыні ў небасхіл узносяць сіні,
а лістамі зоры крыюць нашы волаты старыя.
Явар шле духмяны водар на паляны, цераз воды.
На палянах тых і водах незлічоных кветак подых...
Вось у гэтай пушчы хата. Каля хаты дзед вусаты.
Павітаўся хлопец з дзедам. Пачалася ў іх бяседа:
— Ты адкуль, сынок?
Куды ты? Адказаў хлапец адкрыта:
— Маю пільную я справу, мне даведацца цікава,
ад якой падзеі дзіўнай сонца роўна тры гадзіны прастаяла тут, над вамі, над палескімі барамі...
Дзед пачаў смяяцца з хлопца: — Пастаяла мала сонца!
Калі б ты пабачыў тое, пастаяў бы больш удвое!
Я скажу табе прычыну: тут жыве адна дзяўчына
па найменню Мілавіца, а на выгляд — як зарніца!
Як блакіт на небе — вочы, зіхаціць убор дзявочы.
Аж да пят тугія косы у дзяўчыны той дзівоснай.
Вышывана ўся сарочка у мядункі, васілёчкі.
Толькі кіне сінім зрокам — закрасуе ўсё навокал,
а калі ніяк не гляне — засумуе кветка. звяне...
Лепш ідзі, сынок, дадому, покуль з ёй ты незнаёмы,
бо журба ўпадзе на сэрца і не выйдзе аж да смерці...
— He, дзядуля, так не кіну, сам пабачу я дзяўчыну!
I пайшоў далей хлапчына з васільковымі вачыма...
Да ракі, на Прыпяць, выйшаў, вецер хвалі ў ёй калыша.
Бачыць — човен на рацэ там, Залатым вядзе вясельцам гэны човен МілавіЦа, а сама, як зараніца.
Глянуў хлопец на дзяўчыну васільковымі вачыма
I спазнаў, што вельмі мала сонца ў небе прастаяла.
Заглядзеўшыся на дзіва, ён і сам стаяў маўкліва.
Човен борзда ўдаль імкнецца, зіхаціць пры ім вясельца.
Хлопец просіць: — Мілавіца!
He магла б ты супыніцца?
Супынілася, пытае: — А бяда ў цябе якая?
Ён сказаў усё аб цудзе, як яго паслалі людзі, як знайшоў яе, дзяўчыну, а цяпер, напэўна, згіне, бо журба ўпадзе на сэрца і не выйдзе аж да смерці...
Мілавіцу хлопец просіць на сваю радзіму ў госці:
— Хай пабачаць свет і людзі што такой няма й не будзе.
Дай у сэрца мне надзею." He забуду век цябе я...
А яна яму на гэта адказала словам ветлым:
— Маім ножкам будзе зімна. Чаравічкі прынясі мне.
Ты зрабі з пясочку мне іх, выйду я тады на бераг. Як на ножкі іх абую, да цябе і павандрую.
А цяпер ізноў паеду, не шукай майго ты следу.
У руцэ яе вясельца, а журба ў хлапцовым сэрцы..
2
Сумны, ён прыйшоў дахаты. Расказаў суседзям, тату, расказаў і маці роднай аб дзяўчыне той цудоўнай.
Расказаў пра чаравікі I пра смутак свой вялікі, што яго ніяк не кіне.
А пасля узяў начынне,
начасаў сухога клёну, абчасаў калодкі роўна
і зрабіў два капылочкі на дзяўчыніны слядочкі.
Хвошч узяўшы жменяй поўнай, капылочкі тыя цёр ён, аж пакуль зазіхацелі з клёну добрага мадэлі.
Адшукаў пясочак чысты. Самы дробны пазлацісты.
Перасеяў у начоўкі ён пясочак сітам тонкім.
Тут пайшла ўжо не работа, а вялікая турбота.
Як паставіць капылочкі ў пазлацістым ён пясочку, дык стаяць зусім нядрэнна, а падыме—ўсё дарэмна!
Абсыпаецца пясочак — не трымае капылочак.
Прыціскаў яго рукою, паліваў пясок вадою,— як падыме капылочак — абсыпаецца пясочак...
Задала яна задачу!
Хлопец ледзьве не заплача.
Прыкра стала, горка стала: за жыццё рабіў нямала,
а з пяску зрабіць не можа чаравічак ён прыгожых...
Просіць хлопец дапамогу аж у сонейка самога:
— Бачыш, сонца, ясным зрокам ты сусвет увесь шырокі.
Бачыш мора, бачыш горы, а майго не бачыш гора, хоць яно да хмар узнята, хоць ім сэрца ўсё працята...
Ты стаяла тры гадзіны, задзівіўшыся з дзяўчыны,
а мне сохнуць тры гадочкі каля гэтых капылочкаў.
Супыніся ж хоць на хвілю на высокім небасхіле,
растапі пясочак чысты сваёй сілай прамяністай...
Адбылося раптам дзіва: сонца ход свой прыпыніла
і сваёй магутнай сілай той пясочак растапіла.
Стаў пясочак, як вадзіца у люстранае крыніцы.
Абліліся капылочкі тым растопленым пясочкам,
той люстранаю вадзіцай для чароўнай Мілавіцы...
Як пясочак стаў крышталем — развітаўся хлопец з жалем.
Хоць і клопат быў вялікі, усё ж зрабіў ён чаравікі
з пазлацістага пясочку на дзяўчыніны слядочкі...
Пахадзіўшы ля камення, адшукаў ён моцны крэмень
і нарэзаў ім узоры, а яны — зіхцяць, як зоры.
Зноў пайшоў у падарожжа з падарункам тым прыгожым.
Зноў да Прыпяці прыйшоў ён і сказаў красе цудоўнай:
— Падарунак я прынёс свой. Выкідай на бераг вёслы!
Ты стрымаць павінна слова. Пойдзем мы цераз дубровы, краем пушчы задумённай на прыгожы, сіні Нёман...
Прыняла яна дарунак, што прыгожы, як лятунак.
Падала яму вясельца, аддала яму і сэрца.
Усміхалася вясёла— заспявала ўсё наўкола:
і дубровы, і крыніцы — ад усмешкі Мілавіцы.
Зазванілі у званочкі ўсе мядункі, васілёчкі.
I цяпер яны ўсё звоняць, Мілавіцу як успомняць...
3
А яе павёў хлапчына з васільковымі вачыма
аж да Нёмна, на радзіму. Сонца ўсё ішло над імі,
асвятляла ім дарогу, адганяла прэч трывогу.
Як прыйшлі яны у вёску, паляцела пагалоска
па акрузе, па наўколлю, цераз пушчу, цераз поле
пра дзяўчыну Мілавіцу, што як зорка-зараніца.
КНІГІ ОНЛАЙН
