Казкі беларускіх пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 206с.
Мінск 1983
Век мой чараціны!
Як жыву я ў час паводкі — He відно чупрыны.
Прыйдзе восень, пажаўцею, Быццам бы з жаўтачкі.
Вось увага, дабрадзею, Долі той, лайдачкі!
I на лёдзе на падсцілку Палажу я косці.
А хто прыйдзе на магілку, Што на тым пагосце?
Рача, рача! Ёсць на свеце
Многа нешчаслівых...
Вылезь з норкі, рача-квеце,— Смутак твой — не дзіва.
I заплакаў тут Наш чароцік горды. Рак-вусач — ані шэп! Быццам камень, цвёрды!
*
Вось бяда, дык бяда!
Што ты скажаш, грамада?Справіцца з бядою Можна грамадою.
Трэба рукі прылажыць, Каб наш рак застаўся жыць.
Каб не траціць лішніх слоў, Зноў хацелі слаць паслоў, Ды, на шчасцейка, якраз Плыла качачка ў той час. Выклікаецца яна Абразуміць гаруна.
— Дзякуй табе, качанька! Патурбуйся, мілая!
Памірае рачанька, Клешня ён двухвілая, Галава упартая, Нікуды не вартая.
Разважалі яго мы — Ён ні слова, як нямы! Весяліў і акунёк, Весяліў і чараток, Весяліла плотачка,— Паспрабуй ты, цётачка!
*
Рак сядзіць у нары, Высунуўшы клешні, I не есць ні ікры, Hi тае яешні.
Сцеражыся ж ты, рак, Вунь ідзе, брат, качка! Рыба валіць пад гак, Там цяпер гарачка. Плёх усцяж па вадзе, Няма месца нідзе.
I залапатала Крыллямі тут качка, Ды вось так сказала Гаруну бядачка: — Рыбка непакоіцца 3 гэтакага суму, Сэрца яе кроіцца, Бо што ты надумаў?
Ой, занадта многа ты Носішся з сабою!
Справа варта рогату,
Параўнай з маёю. Я хоць і жанатая,
А жыву ўдавою.
Ой, жыццё праклятае
He дае развою!
Ранняю вясенькаю, Як сяляне ў поле Выедуць з сявенькаю, Я адна-адненькая Шворуся па доле I шукаю купінкі
Зацішной і дзікай. Аглядаю рупненька 3 бояззю вялікай Кожную мясціначку, Кожненькую гатку, Дзе б мелі спачыначак Дзеткі-качаняткі.
Без мужчынскай помачы Я майструю хатку, Галовачку ломячы
I дзюбок-лапатку. А мой качар шэранькі Знаць мяне не знае: Б’е, скубе мне перанькі, Я ж цярплю — адна я! А як дзетак выведу, Клікну іх на воду, Дык сустрэну злыбеду, Гора-перашкоду.
На жыццё качынае Робяцца замахі.
Век трасуся, гіну я! Мучаць сэрца страхі...
Ой, ды няма ліку ім, Горкім тым падзеям!
Ды не робім крыку мы, Скардзіцца не ўмеем.
Дык уваж ты клопаты,
Рыбіны заходы.
Гэта расшалопай ты, Кінь згрызоты-зводы!
Нарабіў грамадзе
Клопату па вушы. Вусам рак не вядзе, Хоць бы клешняй рушыў.
*
Ах, бадай жа ён скіс, Гэты рак вусаты!
Па-над берагам звіс Сум яго зацяты!
I няўжо ж, грамада, He дасі ты рады? Проста смех і бяда 3 гэтакае звады!
Слухаў бусел, маўчаў, Думаў, а нарэшце Чаплі штось прабурчаў, Нібы зяць да цешчы.
Чапля крыллем лоп-лоп —
I ляціць да рыбы.
Мусіць, бусел на троп Тут навёў без хібы.
Даюць чаплі слова, Вось яе прамова: — Сябры! Рэчка — наша агульная справа.
Ды пайшла ўжо нядобрая слава, Што рыбы, птушкі і травы I матылі над гакам
He справяцца з тым ракам. Паспрабуем заклікаць жыта,
Прывяду яго сама і — квіта. Калі рак і яго не паслухае, Тады кія занюхае!
Рыба, збіўшыся пад мосцікам, Папляскала чаплі хвосцікам. — Дзякуй табе, чапленька! Патурбуйся, родная!
Памірае рачанька, Галава нягодная!
*
Рак панура сядзіць I на свет не глядзіць. Сцеражыся ж ты, рак, Вунь ідзе, брат, жыта! Рыба валіць пад гак, Com храпе сярдзіта. Плёх усцяж па вадзе, Няма месца нідзе.
Каліва ржаное, Спелае, буйное Стала над вадою I сказала: —Рача! Скрыўджан ты, няйначай, Нейкаю бядою.
Але ты паслухай, дружа: Ой, па свеце ходзіць сцюжа, Ой, халодзіць яна дужа! Ветрам дыша, снегам сцеле, Ледзь душа трывае ў целе. Надыходзіць старасць-восень, 3 воч знікае неба просінь, Віснуць ніці з хмарных кросен, А мяне нясуць у поле, Рассыпаюць ды на ролі 3 саламянае сявенькі У халодны дол пусценькі.
Усё чыста з поля знята — Там адны мае зярняты. А той вецер дзікім свістам Дзьме па полі, полі чыстым, Усцілае жоўтым лістам Mae шоўкі, мае руні Ды халодных хмар насуне. Золкасць, зыркасць і плюхота, Безлюдзь, смутак, адзінота. Скубуць мае руні-шоўкі I авечкі і кароўкі, Бо няма ім больш спажывы, Бо сабраны травы, нівы.
А там сівер дыхне злосна! Ой, як страшна стане, млосна! Ткуць марозы кужаль белы, Засцілаюць ім свет цэлы, Убіраюць дол змярцвелы, Mae шоўкі, мае руні Крышыць злы мароз-дзядуня.
Пад абрусам тым кужэльным, Пад тым холадам пякельным Я ляжу, сплю сном смяртэльным. Ды надыдзе зноў вясенька, Маладзічка весяленька, Шумным спевам пройдуць воды, Зноў павее ветрык згоды, Маім шоўкам, маім руням Дасць жыццё вясна-красуня.
Як зязюлька ж крыкне ў гаю, Я на сонцы заіграю I пучочкі выганяю.
Вецер бегам несупынным Гоніць хвалі срэбрам плынным, Шоўкам сцеле на загоны, А я толькі б’ю паклоны
На мяжы траве-кудзельцы, Ветру, сонцу і зямельцы. Ой, падыдзе ж тое лета — Жоўтым шоўкам я адзета. Прыйдуць жнейкі-маладзічкі I дзяўчаты-чараўнічкі, Зрэжуць колас мой буйненькі Пад звон песень галасненькі: «Пара зямлю адмыкаці, Пара росу выпускаці».
Як мост, лягу я на просце. Вязуць з поля, ды не ў госці, Паб’юць цэпам мае косці, Mae зерняткі пасушаць, Камянямі іх падушаць. Ой, мае ж вы шоўкі-руні! Ой, пабілі ж мяне ў клуні! Пакрышылі, памалолі, He далі мне жыць на волі! У той дзежачцы дубовай 3 жоўтай клёпачкай альховай Рашчыняюць хлябок новы, Рашчыняюць на вадзіцы 3 беленькай мае мучыцы. Мяне ў дзежцы месяць-месяць, Перавернуць разоў дзесяць Ды настольнічкам завесяць.
А печ паляць дачырвона, Гляджу ў страсе я здзіўлёна. Ой, ды чым я вінавата? Кіне ў печ мяне лапата, Дзе агнём усё пранята.
Я ў агні тым абамлею, Пажаўцею, учарнею.
I вось толькі як вадзіцай, He вадзіцай, а жывіцай
Мяне ўмые маладзіца, Тады толькі свет пабачу... Каму ж горай з нас, мой рача? I сказаў тут рак-вусач: — Грамада! Ты мне прабач! Мая журба ў прах пабіта — Зваявала мяне жыта, I ад гэтае пары Прападай, мой сум стары!
*
Рыба з радасці такой Пайшла ў скокі талакой, А за ёю пташкі, Наварыўшы кашкі 3 спеленькіх пурышак I з малінак— пышак;
А за птаствам — мошкі, Падабраўшы крошкі;
За мошкамі — дрэвы, Распачаўшы спевы; За дрэвамі — травы Ладзяць баль цікавы.
I прыйшлі музыкі Чарадой вялікай.
Граў на скрыпачцы камар, На дудачцы — чмель-дудар, Хрушч узяў басэтлю, Задае там пэтлю.
Шэршань барабаніць, Камарыка ганіць: «Пайшоў вон! Пайшоў вон! Ты не гэты бярэш тон!» Муха на цымбалах Струны калыхала, Авадзень на леры Выцінаў без меры,
А чырвоны конік Жарыў у гармонік. Сеў цвіркун На чыгун Ды тне на кларнеце, А жучок-чарнячок Пачаў песні пеці. I так хораша спяваў, Што зусім прычараваў Тую бабку Гапку, Што надзела шапку. Выскачыў журавель, Як Піліп з канапель, Напалохаў жабку, Адтаптаў ёй лапку. Пайшлі ў скокі сотні пар, А за імі і камар Бусла спрытна падхапіў, Буслу ногу зачапіў, На мазоль наступіў.
Драчык песняй скончыў баль I дашчэнту знішчыў жаль. Тут дайшлі мы да канца, Дайце ж чарачку вінца, А не,— Дык папляскайце хоць мне!
Чортаў скарб
У нейкім прыгожым краі, трошкі бліжэй Сонца і трошкі далей ад Месяца, у краі, багатым залатымі нівамі, празрыстымі рэкамі, сінімі азёрамі ды цёмнымі пушчамі... Словам, у тым краі, дзе мы з табою жывём, стаяла, а можа, і цяпер стаіць, адна хата.
А жыў у гэтай хаце селянін па імені Янка. Здаровы, як зубр, добры і не дужа мудры. Было ў яго пяцьдзесят сыноў, сорак валоў і кошка. Ну, можа, не пяцьдзесят сыноў, а тры, не сорак валоў, а два. Але кошка была, гэта ўжо можаце мне паверыць. Пярэстая. 3 чатырма лапамі. 3 адным хвастом.
Араў Янка зямлю, пасвіў каровы і хмары. I жыў бы зусім добра, каб не звалілася на яго бяда.
Было гэта даўно. Так даўно, што на Беларусі тады яшчэ вадзіліся чэрці. I ў кожнага з тых чарцей было сваё месца працы.
Адзін жыў у вадзе, пасвіў шчупакоў, лінёў ды акунёў. Быў зялёны і калматы, вельмі падобны на купу твані. Звалі яго Вадзянік.
Другі жыў у лесе, пасвіў аленяў і быў падобны на аброслы мохам пень. Калі сустрэнеш, то і не адрозніш. Звалі яго Лесавік.
Але быў і трэці, што жыў па хатах і пасвіў цвыркуноў. Гэты быў самы шкодны. Рожкі ў яго былі, як у козкі, зубкі, як часначок, хвосцік, як памялцо.
I аблюбаваў гэты чорт Янкаву хату. I не тое, каб са злосці шкодзіў, а проста быў свавольнік. Толькі ад тых свавольст-
ваў Янку аж плакаць хацелася. Дзіва што! Ты ж таксама не ад злосці сваволіш? Ну вось, а бацькі часам плачуць. Кепска!
He стала ў хаце ад чорта спакою. Пазаплятае коням грывы так, што пасля не расчэшаш, а думаюць на сыноў. Вяршкі з малака зліжа, а думаюць на бедную кошку. Часам узімку так завые ў коміне, што ў людзей мароз па скуры, і страшна на двор выходзіць. Ці забярэцца ў комін, з’едзе па ім і насыпле ў капусту сажы.
A то раніцай вынуць з печы пірог і здзівяцца: на пірагу невялічкі адбітак. Гэта чорт на гарачае цеста адпачываць садзіўся. Грэўся з марозу.
Зусім не стала жыцця. Янка ішоў начаваць, нават у хо• лад, на сена ў адрыну. Ледзь бедных дзяцей не памарозіў.
I вырашыў урэшце, праз гэтыя чортавы выбрыкі, забіць хату дошкамі і падавацца з дзецьмі, коньмі, валамі і кошкай некуды за свет. Кінуўшы сваю радзіму, цёмныя пушчы, светлыя рэкі ды чыстыя воды. I стала б на Беларусі меней яшчэ адной сялянскай хатай, каб не пачуліся аднойчы вечарам на дарозе цяжкія крокі.
Тупу-тупу-тупу, Нясе Мішка ступу. У ступе ўперамешку Цукар і арэшкі, Разынкі й цукеркі У залатой паперцы. Па шляхах, палетках Нясе Мішка дзеткам Салодкую ступу. Тупу-тупу-тупу...
Ішоў павадыр з мядзведзем. Хадзілі яны ад сяла да сяла. Павадыр песні спяваў і граў на цымбалах. А мядзведзь паказваў, як бабы ваду носяць ды як дзеці гарох крадуць. I гэтым яны з мядзведзем карміліся.
— Здароў, Янка. Ці не пусціш нас з Мішкам пераначаваць? — спытаў павадыр.
— Мне што! Начуйце,— адказаў Янка.— Толькі ж я сам на сене сплю.
— А што такое?
— Ды чорт у мяне ў хаце завёўся. Так сваволіць, што ратунку няма. Верыш, на пірагах адпачывае. У коміне вые.
I часам, y цёмныя ночы, нешта ў падпеччы, як жар, гарыць. Страшна.
— Гэ-э,— сказаў павадыр.— He ўсе ж такія неразумныя, як твайго бацькі дзеці. Каб гэта павадыр, ды яшчэ з мядзведзем, нейкага там чорта спалохаўся? He бывала яшчэ такога на свеце.
— To ідзі. Капусты пад’еш. Там яшчэ гаршчок з паранай рэпай ёсць, дык калі нічога за ноч не здарыцца, то раніцай падсілкуешся. А я на сена. Як сцямнее, я ў хату ісці баюся.
Ну вось, пасёрбаў павадыр капусты, пакарміў Мішку ды заваліўся дрыхнуць на лаве. А мядзведзь прымасціўся ля печы і таксама засоп на ўсе насавыя загорткі.
КНІГІ ОНЛАЙН
