Казкі
Вільгельм Гаўф
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2015
Нарэшце Петэр надумаў ажаніцца. Ён ведаў, што любы бацька ў Шварцвальдзе ахвотна аддасць за яго сваю дачку, але яму было цяжка зрабіць выбар, бо ён ведаў, што на шалях ягоная ўдача і яго-
ны розум. Таму ён аб’ездзіў на кані ўсё наваколле, выглядаючы сабе нявесту, і ніводная шварцвальдка не падалася яму дастаткова прыгожай. Урэшце, наведаўшы ўсе залы для танцаў ва ўсіх корчмах, ён пачуў, што найпрыгажэйшая і найпрыстойнейшая ва ўсім лесе дзяўчына — дачка аднаго беднага дрывасека.
Яна жыла ціха і сціпла, рупліва даглядала бацькоўскі дом і ніколі не паказвалася на танцах, нават на сёмуху і храмавае свята. Калі Петэр даведаўся пра гэты цуд Шварцвальда, ён вырашыў прапанаваць ёй руку, распытаў, дзе яна жыве, і паехаў да яе дома. Бацька прыгажуні Лізбэт вельмі здзівіўся госцю, але ён быў проста агаломшаны, калі пачуў, што госць — багач Петэр Мунк, які хоча стаць яму зяцем. Ён не раздумваў доўга, бо меркаваў, што цяпер беднасці і турботам прыйдзе канец. Нават не спытаўшы дачку, ён пагадзіўся на прапанову Петэра — і добрая дзяўчына без пярэчанняў стала неўзабаве жонкай спадара Мунка.
Але ўсё пайшло не зусім так, як яна марыла. Яна добра спраўлялася са сваімі хатнімі абавязкамі, аднак не магла дагадзіць спадару Петэру: Лізбэт спачувала бедным людзям, і паколькі яе муж быў багаты, маладая жанчына не лічыла за грэх даць жабрачцы пфеніг або наліць чарачку старому. Аднак калі спадар Петэр аднойчы заўважыў гэта, то зірнуў на яе сувора і груба сказаў:
— Чаму гэта ты марнуеш маю маёмасць на жабракоў і абадранцаў? Хіба ты прынесла нешта ў гэты дом, каб раздаваць падарупкі направа і на-
лева? 3 тваім бацькам ты не мела нават гарачага супу, а тут раскідваешся грашыма, як княжна. Яшчэ раз зробіш гэта — паспытаеш майго кулака!
Пасля такіх словаў прыгажуні Лізбэт нічога не засталося, як толькі плакаць у сваім пакоі над жорсткасцю мужа. Ёй усё часцей хацелася вярнуцца ў бедны дом свайго бацькі, гэта было лепш, чым жыць з багатым, але сквапным і бессардэчным Петэрам. Ах, ведала б яна, што ягонае сэрца з мармуру і што ён няздольны пакахаць ні яе, ні кагосьці іншага з людзей! Тады б яна не дзівілася ягонай жорсткасці. I калі яна сядзела цяпер перад дзвярыма, а ў гэты час да яе падыходзіў жабрак і, зняўшы капялюш, прасіў міласціну, яна толькі заплюшчвала вочы, каб не бачыць чалавечае нядолі, і сціскала рукі, каб не дастаць міжволі з кішэні кройцар і не аддаць яму. У выніку сталася так, што па лесе пайшла пагалоска: жонка Мунка яшчэ болып сквапная за свайго мужа. Аднойчы фраў Мунк сядзела ля брамы і ціхенька снявала нейкую песеньку. Было пагодна, і яе муж якраз паехаў у поле. На вуліцы з’явіўся стары чалавек зусім малога росту, які цягнуў вялікі стары мех, і Лізбэт здалёк пачула, як ён стомлена крэкча. Яна са спачуваннем паглядзела на старога і падумала, што нельга так нагружаць чалавека такога веку.
Тым часам стары падышоў бліжэй і калі апынуўся насупраць фраў Мунк, то ледзь не паваліўся пад цяжарам меха.
— Будзьце літасцівыя, добрая фраў, — сказаў ён, — дайце старому чалавеку глыток вады, я паміраю і не магу ісці далей.
— Але вам не варта ў вашым веку цягаць такія цяжэзныя рэчы, — сказала Лізбэт.
— Я працую насільшчыкам, каб не памерці з голаду, — адказаў стары. — Але адкуль такой багатай жанчыне, як вы, ведаць, якой балючай можа быць беднасць і як цудоўна асвяжае глыток звычайнай вады ў такую спёку.
Калі Лізбэт пачула гэта, яна паспешліва кінулася ў дом, узяла з паліцы збан і напоўніла яго вадой. Але калі яна вярнулася і ўжо збіралася даць старому напіцца, то ўбачыла, як ён, зняможаны, сядзіць на сваім меху — і сэрца яе перапоўнілася шкадаваннем: яна падумала, што муж нічога не даведаецца, паставіла збан, узяла кубак, напоўніла яго віном, паклала зверху лусту хлеба і падала ўсё гэта насільшчыку.
— Вось, я думаю, віно будзе вам больш да смаку, — сказала яна. — Але піце не так хутка і ешце хлеб.
Стары глядзеў на яе з вялікім здзіўленнем, ажно пакуль у вачах ягоных не з’явіліся слёзы. Ён выпіў віно і прамовіў:
— Я зусім стары, але бачыў за сваё жыццё мала людзей, якія былі б такімі добрымі да бедных і ахвяравалі б свае дарункі так сардэчна і высакародна, як вы, фраў Лізбэт. Пэўне ж, вам аддзячыцца на гэтай зямлі, такое сэрца не павіннае застацца без узнагароды.
— Узнагароду яна атрымае зараз жа, — пачуўся жахлівы голас, і калі яны азірнуліся, то пабачылі спадара Петэра, твар якога быў пунсовы ад злосці.
— Ты наліваеш маё добрае віно жабракам і даеш усялякім абадранцам піць з кубка, з якога п’ю я? На, атрымай сваю ўзнагароду!
Фраў Лізбэт упала да яго ног і прасіла дараваць ёй, але каменнае сэрца было пяздольнае дараваць, Петэр развярнуў пугу, якую трымаў у руцэ, і выцяў жонку драўлянай ручкай па прыгожым ілбе, ды так, што яна непрытомная ўпала на рукі старога. Калі Петэр пабачыў гэта, то быццам схамянуўся з таго, што зрабіў. Ён нахіліўся паглядзець, ці жывая яшчэ Лізбэт, але стары прамовіў падазрона знаёмым голасам:
— He турбуйся, вугляр Петэр, яна была самай прыгожай і любімай кветкай ва ўсім Шварцвальдзе, але ты знішчыў яе, і яна ўжо ніколі не расцвіце!
Шчокі Петэра збялелі і ён сказаў:
— Дык гэта вы, спадар Скарбнік? Ну, што здарылася, тое здарылася, нічога не папішаш. Я спадзяюся, вы не заявіце на мяне ў суд як на забойцу.
— Няшчасны! — адказаў Шкляны Чалавечак. — Думаеш, я буду задаволены, калі адпраўлю тваю смяротную абалонку на шыбеніцу? He зямнога суду ты мусіш баяцца, але іншага, значна больш строгага. Бо ты прадаў сваю душу д’яблу.
— I сэрца прадаў таксама! — закрычаў Петэр. — Дык ніхто не вінаваты ў гэтым, апрача цябе і тваіх фальшывых багаццяў! Ты, ашуканец, увёў мяне ў зман, ты змусіў мяне шукаць шчасця ў іншых, і на табе ляжыць уся адказнасць!
Ледзь ён паспеў вымавіць гэта, Шкляны Чалавечак пачаў расці і надзімацца і хутка зрабіўся
высокім і шыракаплечым. Вочы яго сталі памерам з талеркі, а рот — як печ, і ў ім бліснула полымя. Петэр кінуўся па калені, і нават камеішае сэрца не магло перашкодзіць таму, што цела яго задрыжэла, бы асіна. Лясны дух усадзіў свае вострыя, як у каршука, кіпці ў карак Петэра, закружыў яго, быццам віхор сухую лістоту, і кінуў на зямлю, так што ў Петэра затрашчалі рэбры.
— Чарвяк! — усклікнуў лясны дух грамавым голасам. — Я мог бы расплюшчыць цябе, калі б захацеў, бо ты наважыўся блюзнерыць перад самім гаспадаром лесу. Але дзякуй гэтай мёртвай жанчыне, чарвяк, дзякуй ёй — я даю табе восем дзён часу: калі ты не выправішся, я вярнуся, раскрышу твае косткі — і ты пойдзеш проста ў пекла з усімі тваімі грахамі!
Быў ужо вечар, калі некалькі мужчын, што праходзілі міма, заўважылі Петэра Мунка, які ляжаў на зямлі. Яны агледзелі яго, праверылі, ці дыхае, але доўга не маглі зразумець, жывы Петэр ці не. Урэшце яны занеслі яго ў дом і апырскалі халоднай вадой. Толькі тады Петэр зноў задыхаў, застагнаў і расплюшчыў вочы, агледзеўся вакол і спытаў, дзе яго жонка Лізбэт, але ніхто яе не бачыў. Ён падзякаваў мужчынам за дапамогу і пачаў шукаць па ўсім доме, але Лізбэт не было ні ў склепе, ні на гарышчы, і значыць, тое, што здавалася Петэру жудасным сном, было насамрэч горкай праўдай. Як толькі ён застаўся адзін, яго пачалі наведваць дзіўныя думкі. Ён нічога не баяўся, бо сэрца ў яго было халоднае, але калі думаў пра смерць жонкі, то ўяўляў сабе ўласную смерць, уяўляў, як адыдзе
ў пекла, маючы пры сабе такі цяжар: слёзы бедных людзей, тысячы іх маленняў, якія не маглі змякчыць яго халоднае сэрца, крыкі жабракоў, на якіх ён спускаў сабакаў, ціхая роспач яго маці, кроў добрай Лізбэт. Ён не мог даць адказ яе бацьку, калі той прыйдзе і спытае: «Дзе мая дачка, твая жонка?» Як хацелася яму, каб на гэтае пытанне адказаў нехта іншы — той, каму палежаць усе лясы, азёры, горы і чалавечыя жыцці!
Гэта дратавала яго і ўначы. Прачнуўшыся, ён пачуў салодкі голас, які казаў яму:
— Петэр, тваё сэрца мусіць быць цяплейшым!
Петэр адразу ж зноў заплюшчыў вочы, бо гэты голас належаў Лізбэт, яго жонцы, якая такім чынам папярэджвала яго. На наступны дзень ён прыйшоў у карчму, каб адагнаць сумныя думкі, і сустрэў там тоўстага Эцэхіля. Ён падсеў да яго, яны пагаварылі пра тое і пра сёе, пра добрае надвор’е, пра вайну, пра падаткі і нарэшце завялі гаворку пра смерць, пра тое, як хутка паміраюць людзі. Тады Петэр спытаў Эцэхіля, іпто такое, на яго думку, смерць і што бывае пасля яе. Эцэхіль адказаў, што цела, вядома ж, хаваюць у зямлю, а душа, як заведзена, трапляе на неба ці ў пекла.
— Дык сэрца хаваюць таксама? — спытаў lieTap усхвалявана.
— Ну натуральна, і яго таксама.
— А калі ў кагосьці яго няма? — працягваў пытацца Петэр.
Пачуўшы гэта, Эцэхіль спалохана зірнуў на яго:
— Што ты хочаш гэтым сказаць? Ты мяне што, дурыш? Думаеш, я не маю сэрца?
— Ды не, маеш, — адказаў Петэр. — Цвёрдае як камень.
Эцэхіль паглядзеў на яго здзіўлена, азірнуўся, ці няма каго паблізу, і спытаў, панізіўшы голас:
— Адкуль ты ведаеш? Ці, можа, тваё таксама больш не б’ецца?
— Болып не б’ецца. Прынамсі тут, у маіх грудзях, — адказаў Петэр. — Але скажы мне, ты ж разумееш, пра што я: як думаеш, што будзе з нашымі сэрцамі?
— Пра што ты хвалюешся, хлопча! — засмяяўся Эцэхіль. — Жывеш сабе паўнакроўным жыццём — і хопіць! У тым і зручнасць каменнага сэрца, што яно пазбаўляе нас страху перад такімі дурнымі думкамі.
— Твая праўда. Але ж неяк думаеш пра гэта, нават калі і не баішся. Бо я, напрыклад, памятаю, як яшчэ нявінным дзіцем баяўся пекла.
— Ну, добра нам там не будзе, — сказаў Эцэхіль. — Я спытаў пра гэта аднаго настаўніка, і ён патлумачыў, што пасля смерці нашыя сэрцы будуць важыць адпаведна нашым грахам. Лёгкія падымуцца ўверх, цяжкія праваляцца праз зямлю, і я мяркую, нашыя будуць мець немалую вагу.
— Так і ёсць, — адказаў Петэр, — і мне часта робіцца няўтульна ад таго, што маё сэрца нячулае і абыякавае, калі я думаю пра такое.
На тым і скончылася размова. Але наступнай ноччу Петэр пяць ці шэсць разоў чуў, як знаёмы голас шэпча яму ў вуха: «Петэр, вярні сабе цёплае сэрца!» Ён не адчуваў раскаяння за тое, што забіў
Лізбэт, але калі ён казаў слугам, што гаспадыня паехала ў падарожжа, то кожны раз думаў: куды б яна хацела паехаць, калі б магла? Ён пражыў так шэсць дзён, і штоночы чуў голас, і штодзень думаў пра ляснога духа і ягоную пагрозу. А на сёмы дзень ускочыў з ложка і ўсклікнуў:
КНІГІ ОНЛАЙН
