Кліч продкаў | Белы Ікол | Любоў да жыцця
Джэк Лондан
Для старэйшага школьнага ўзросту
Выдавец: Полымя
Памер: 334с.
Мінск 1997
Ён апрытомнеў аднойчы раніцай, лежачы на плоскім камені. Ярка свяціла і прыгравала сонца. Здалёку яму чуваць было мыканне аленянят. Ён цьмяна помніў дождж, вецер і снег, але колькі часу яго праследавала непагадзь — два дні ці два тыдні, — ён не ведаў.
Доўгі час ён ляжаў нерухома, і шчодрае сонца ліло на яго свае прамяні, напаўняючы цяплом яго бездапаможнае цела. «Харошы дзень»,— падумаў ён. Можа быць, яму ўдасца вызначыць напрамак па сонцы. Зрабіўшы пакутлівае намаганне, ён павярнуўся на бок. Там, унізе, цякла шырокая, павольная рака. Яна была яму незнаёмая, і гэта яго здзівіла. Ён павольна сачыў за яе цячэннем, глядзеў, як яна ўецца сярод голых, панурых пагоркаў, яшчэ болып панурых і нізкіх, чым тыя, якія ён бачыў да гэтага часу. Павольна, абыякава, без усялякай цікавасці ён прасачыў за цячэннем незнаёмай ракі амаль да самага гарызонту і ўбачыў, што яна ўліваецца ў светлае бліскучае мора. I ўсё-такі гэта яго не ўсхвалявала. «Вельмі дзіўна,— падумаў ён,— гэта ці міраж, ці прывід, плод сапсава-
нага ўяўлення». Ён яшчэ болей пераканаўся ў гэтым, калі ўбачыў карабель, што стаяў на якары пасярод бліскучага мора. Ён заплюшчыў вочы на секунду і зноў расплюшчыў іх. Дзіўна, што прывід не знікае! А зрэшты, няма нічога дзіўнага. Ён ведаў, што ў сэрцы бясплоднай зямлі няма ні мора, ні караблёў, таксама як і няма патронаў у яго незараджаным ружжы.
Ён пачуў за сваёй спінай нейкае сапенне — ці то ўздых, ці то кашаль. Вельмі павольна, пераадольваючы надзвычайную слабасць і здранцвенне, ён павярнуўся на другі бок. Паблізу ён нічога не ўбачыў і стаў цярпліва чакаць. Зноў пачуліся сапенне і кашаль, і паміж двума спічастымі камянямі, не болей як за дваццаць крокаў ад сябе, ён убачыў шэрую галаву ваўка. Вушы не тырчалі ўверх, як гэта яму даводзілася бачыць у іншых ваўкоў, вочы памутнелі і наліліся крывёю, галава бяссільна апусцілася. Воўк, напэўна, быў хворы: ён увесь час чхаў і кашляў.
«Вось гэта, прынамсі, не здаецца»,— падумаў ён і зноў перавярнуўся на другі бок, каб убачыць сапраўднае святло, не засланае цяпер смугой прывідаў. Але мора ўсё гэтак жа блішчала ўдалечыні і карабель быў ясна бачны. Можа быць, гэта ўсё-такі сапраўднае? Ён заплюшчыў вочы і стаў думаць — і ўрэшце рэшт зразумеў, у чым справа. Ён ішоў на паўночны ўсход, аддаляючыся ад ракі Дзіз, і трапіў у даліну ракі Капермайн. Гэтая шырокая і павольная рака і была Капермайн. Гэтае бліскучае мора — Ледавіты акіян. Гэты карабель — кітабойнае судна, якое заплыло далёка на ўсход ад вусця ракі Макензі, яно стаіць на якары ў заліве Каранацыі. Ён успомніў карту Кампаніі Гудзонава заліва, якую бачыў некалі, і ўсё стала ясна і зразумела.
Ён сеў і пачаў думаць пра самыя неадкладныя справы. Абмоткі з коўдры зусім знасіліся, і ногі яго былі здзёртыя да жывога мяса. Апошняя коўдра была зрасходавана. Ружжо і нож ён згубіў. Шапка таксама прапала і разам з ёю запалкі, сха-
ваныя за падкладку, але запалкі ў кісеце за пазухай, закручаныя ў пергамент, засталіся цэлыя і не адсырэлі. Ён глянуў на гадзіннік. Ён усё яшчэ ішоў і паказваў адзінаццаць гадзін. Напэўна, ён не забываў заводзіць яго.
Ён быў спакойны і пры поўнай свядомасці. Нягледзячы на страшэнную слабасць, ён не адчуваў ніякага болю. Есці яму не хацелася. Думкі пра ежу былі нават непрыемныя яму, і ўсё, што ён ні рабіў, рабілася ім па волі розуму. Ён адарваў штаніны ад каленяў і абвязаў імі ступні. Вядзерца ён чамусьці не кінуў; трэба будзе выпіць кіпеню, перш чым пачаць шлях да карабля — вельмі цяжкі, як ён прадбачыў.
Усе яго рухі былі вельмі павольнымі. Ён дрыжаў, як у паралічы. Ён хацеў набраць сухога моху, але не змог падняцца на ногі. Некалькі разоў ён спрабаваў і ўрэшце рэшт папоўз на карачках. Адзін раз ён падпоўз вельмі блізка да хворага ваўка. Звер неахвотна саступіў з дарогі і аблізнуў морду, ледзь варушачы языком. Чалавек заўважыў, што язык быў не здаровага чырвонага колеру, a жаўтавата-буры, пакрыты засохлай сліззю.
Выпіўшы кіпеню, ён адчуў, што можа падняцца на ногі і нават ісці, хоць сілы яго амаль канчаліся. Яму даводзілася адпачываць амаль што кожную хвіліну. Ён ішоў слабымі, няцвёрдымі крокамі, і такімі ж слабымі, няцвёрдымі крокамі цягнуўся за ім воўк.
I ў гэтую ноч, калі бліскучае мора схавалася ў цемры, чалавек зразумеў, што наблізіўся да яго не больш чым на чатыры мілі.
Ноччу ён увесь час чуў кашаль хворага ваўка, а часам крыкі аленянят. Навокал было жыццё, але жыццё, поўнае сіл і здароўя, а ён разумеў, што хворы воўк цягнецца па слядах хворага чалавека з надзеяй, што гэты чалавек памрэ першым. Раніцай, расплюшчыўшы вочы, ён убачыў, што воўк глядзіць на яго сумна і прагна. Звер, падобны на заморанага сумнага сабаку, стаяў, панурыўшы галаву і падтуліўшы хвост. Ён дрыжаў на халодным
ветры і панура шчэрыў зубы, калі чалавек загаварыў з ім голасам, што ўпаў да хрыплага шэпту.
Узышло яркае сонца, і ўсю раніцу падарожнік, спатыкаючыся і падаючы, ішоў да карабля на бліскучым моры. Надвор’е было цудоўнае. Гэта пачалося кароткае бабіна лета паўночных шырот. Яно магло пратрымацца тыдзень, магло скончыцца заўтра або паслязаўтра.
Пасля паўдня ён напаў на след. Гэта быў след іншага чалавека, які не ішоў, а цягнуўся на карачках. Ён падумаў, што гэта, магчыма, след Біла, але падумаў вяла і абыякава. Яму было ўсё роўна. Па сутнасці, ён перастаў што-небудзь адчуваць і хвалявацца. Ён ужо не адчуваў болю. Страўнік і нервы быццам драмалі. Аднак жыццё, што яшчэ тлела ў ім, гнала яго наперад. Ён вельмі стаміўся, але жыццё ў ім не хацела гінуць, і таму, што яно не хацела гінуць, чалавек усё яшчэ еў балотныя ягады і печкуроў, піў кіпень і сачыў за хворым ваўком, не зводзіў з яго вачэй.
Ён ішоў па слядах іншага чалавека, таго, які цягнуўся на карачках, і хутка ўбачыў канец яго шляху: абгрызеныя косці на мокрым імху, што захоўваў сляды воўчых лап. Ён убачыў туга напханы мяшочак з аленевай скуры — такі ж, які быў у яго,— разарваны вострымі зубамі. Ён падняў гэты мяшочак, хоць яго аслабелыя пальцы не ў сілах былі ўтрымаць такі цяжар. Біл не кінуў яго да канца! Ха-ха-ха! Ён яшчэ пасмяецца з Біла. Ён застанецца жывы і возьме мяшочак на карабель, які стаіць пасярод бліскучага мора. Ён засмяяўся хрыплым, страшным смехам, падобным на карканне крумкача, і хворы воўк паўтарыў яго, сумна падвываючы. Чалавек адразу замаўчаў. Як жа ён будзе смяяцца з Біла, калі гэта Біл, калі гэтыя бела-ружовыя, чыстыя косці — усё, што засталося ад Біла?
Ён адвярнуўся. Так, Біл яго кінуў, але ён не возьме золата і не стане смактаць косці Біла. A Біл стаў бы, калі б Біл быў на яго месцы, думаў ён, цягнучыся далей.
Ён натрапіў на маленькае азярцо. I, нахіліўшыся над ім у пошуках печкуроў, адхіснуўся, быццам уджалены. Ён убачыў свой твар, адлюстраваны ў вадзе. Гэтае адлюстраванне было такім страшным, што абудзіла нават яго атупелую душу. У азярцы плавалі тры печкуры, але яно было вялікае, і ён не мог вычарпаць яго да дна; ён паспрабаваў злавіць рыб вядзерцам, але ўрэшце рэшт кінуў гэтую думку. Ён пабаяўся, што ад стомленасці ўпадзе ў ваду і патоне. 3 гэтай жа прычыны ён не асмеліўся плыць па рацэ на бервяне, хоць бярвёнаў было многа на пясчаных водмелях.
У гэты дзень ён скараціў на тры мілі адлегласць паміж сабой і караблём, а на наступны дзень на дзве мілі; цяпер ён поўз на карачках, як Біл. Да канца пятага дня да карабля ўсё яшчэ заставалася міляў сем, а ён цяпер не мог прайсці і мілі ў дзень. Бабіна лета яшчэ трымалася, а ён то поўз на карачках, то падаў у непрытомнасці, і па яго слядах усё гэтак жа цягнуўся хворы воўк, кашляючы і чхаючы. Калені чалавека былі здзёртыя да жывога мяса і ступні таксама, і хоць ён адарваў дзве палосы ад кашулі, каб абматаць іх, чырвоны след цягнуўся за ім па імху і камянях. Неяк азірнуўшыся, ён убачыў, што воўк з прагнасцю ліжа гэты крывавы след, і ясна сабе ўявіў, якім будзе яго канец, калі ён сам не заб’е ваўка. I тады пачалася самая жорсткая барацьба, якая толькі бывае ў жыцці: хворы чалавек на карачках і хворы воўк, што чыкільгаў за ім,— абодва яны, амаль мёртвыя, цягнуліся праз пустыню, падпільноўваючы адзін аднаго.
Калі б то быў здаровы воўк, чалавек не стаў бы супраціўляцца, але яму было непрыемна думаць, што ён трапіць у чэрава гэтага агіднага стварэння, амаль падлы. Яму стала агідна. У яго пачыналася трызненне, свядомасць туманілі галюцынацыі, і светлыя прамежкі станавіліся ўсё карацейшыя і радзейшыя.
Аднойчы ён апрытомнеў, пачуўшы нейкае дыханне над самым вухам. Воўк адскочыў назад, спа-
тыкнуўся і ўпаў ад слабасці. Гэта было смешна, але чалавек не ўсміхнуўся. Ён нават не спалохаўся. Страх ужо не меў над ім улады. Але думкі яго на хвіліну праясніліся, і ён ляжаў раздумваючы. Да карабля цяпер заставалася мілі чатыры, не болей. Ён бачыў яго зусім выразна, праціраючы затуманеныя вочы, бачыў і лодачку з белым ветразем, што рассякала бліскучае мора. Але яму не адолець гэтыя чатыры мілі. Ён гэта ведаў і адносіўся да гэтага спакойна. Ён ведаў, што не прапаўзе і паўмілі. I ўсё-такі яму хацелася жыць. Было б глупствам памерці пасля ўсяго, што ён вынес. Лёс патрабаваў ад яго надта многа. Нават паміраючы, ён не скараўся смерці. Магчыма, гэта было чыстае вар’яцтва, але і ў кіпцюрах смерці ён кідаў ёй выклік і змагаўся з ёю.
Ён заплюшчыў вочы і бясконца беражліва сабраў усе свае сілы. Ён трымаўся, стараючыся не паддавацца пачуццю млосці, што заліло, быццам прыліў, усю яго істоту. Гэтае пачуццё падымалася хваляй і туманіла свядомасць. Часам ён быццам тануў, упадаючы ў забыццё і намагаючыся выплыць, але нейкім незразумелым чынам рэшткі волі дапамагалі яму зноў выбрацца на паверхню.
Ён ляжаў на спіне нерухома і чуў, як хрыплае дыханне ваўка набліжаецца да яго. Яно адчувалася ўсё бліжэй і бліжэй, час цягнуўся бясконца, але чалавек не паварушыўся ні разу. Вось дыханне чуваць над самым вухам. Жорсткі сухі язык драпнуў яго шчаку, быццам наждачнай паперай. Рукі яго ўзняліся ўверх — прынамсі, ён хацеў іх узняць,— пальцы сагнуліся, як кіпцюры, але схапілі пустату. Для хуткіх і ўпэўненых рухаў трэба сіла, а сілы ў яго не было.
Воўк быў цярплівы, але і чалавек быў не менш цярплівы. Паўдня ён ляжаў нерухома, змагаючыся з забыццём і пільнуючы ваўка, які б хацеў яго з’есці і якога ён з’еў бы сам, калі б мог. Час ад часу хваля забыцця захліствала яго, і ён бачыў доўгія сны; але ўвесь час, і ў сне і наяве, ён чакаў,
КНІГІ ОНЛАЙН
