КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Тым часам ні турбота, з якою з’явіўся сюды, ні цяжкасці, якія заміналі яму, не рабіліся для мяне яснейшымі. Наверсе чакаў Колас, надужаць яго цярплівасць было нельга. Сяк-так укараціўшы размову, я падняўся ў кабінет. Канстанцін Міхайлавіч размаўляў з Іосіфам Зінковічам, тагачасным карэспандэнтам «Правды» ў рэспубліцы. Ён вярнуўся з калгаса і расказваў пра паездку. — Ну, хапіла па самую завязку? — Зінковіч паблісквае вачыма.— А я даведаўся, з кім вы седзіце, ды чорным ходам проста сюды. — Вы таксама, відаць, пакаіптавалі? — пытае Колас. — Наспытваўся гэтага смаку — во! — Зінковіч праводзіць пальцам пад барадою.— Прыйдзе, гаворыць-гаворыць — канца-краю няма. А спыніш, спытаеш, у чым жа ваша справа,— крыўдзіцца: «Як у чым?» I пачынае тое самае спачатку. Пра заслугі...— Зінковіч паварочваецца да мяне: — Што, няпраўда? Па вачах відаць, піто гаварыў. Гэта чалавек такога гатунку: гвалту поўна, а заслуг, як у кацяняці — яшчэ ніводнай мышы не злавіў. Колас смяецца — параўнанне ў народным духу. — Я не даказаў, як да яго мянушка прыляпілася. Максім думае, што ад «Роз-Мары»: адтуль усё адну арыю пяюць. — А што, не ўтадаў? — He. Я ляжаў у гамаку, нядужылася. А гэты як сеў пры баку, так і прымёрз. I завёў, як вы кажаце, катрынку. Слухаў я, слухаў — засну зараз, думаю, так размарыла. Як падумаў, гэтак і сказаў: «Заходзьце, кажу, другім разам, таварыш Размарынаў». Ён вочы паставіў, як на тыгра. Ну, я паправіўся, сказаў прозвішча як след. Зінковіч пасміхаецца, але не можа схаваць засмучэння: — Вы — чалавек добры, Канстанцін Міхайлавіч, і не хацелася б, каб да вашай дабраты смецце прыліпала. Як гэты... Ен жа носіць па ўсім горадзе: я ў Коласа — рана і ўвечар бываю, разам ем і п’ю. Ён без мяне як без рук. — Гэта вы да чаго? — Колас насцярожваецца. — А каб не было якога злоўжывання вашым іменем. Праўда, выхвалянне гэта выглядае, мякка кажучы, нікчэмна. Як у аднаго дзядзькі... Дазвольце расказаць, Канстанцін Міхайлавіч? — I Зінковіч працягвае: — Прыехаў той дзядзька з кірмашу, сеў каля хаты на прызбу і сядзіць, надзьмуўшыся. Курыць крамную папяроску, а суседзям не дае. I ўсё моўчкі. Людзі і пытаюць: «Нешта ты сёння вельмі важны, Ігнат?» — «А я вам не раўня»,— «Дык хто ж ты?» — «Я сёння з самім гаспадзінам прыставам нагаварыўся». Ну, тут усе: ах ды вох, як, калі было. Расказвае: «Прыехаў у горад, гляджу — на рагу прыстаў стаіць. Я злез з воза, падышоў блізенька: «Здравія жалаю, ваша высокаблагароддзе!» А ён глянуў на мяне, памаўчаў крыху дый адказаў...» Тут зноў усе завойкалі: «Што ж ён хаця табе рэкнуў?» — «Пайшоў ты, кажа, к нямытай мацеры, мужыцкая морда!» Вяскоўцы,— хто «хі-хі!», хто «ха-ха!». А нехта смялейшы пытае: «I ўсё?» — «Усё! — адказвае Ігнат,— Пайдзі, няхай табе столькі скажа». — Дык што ж вы мне раіце, дружа? — з дакорам ківае галавою Колас,— Вас паслухаўшы, хлопцы, мне ад людзей браму замыкаць трэба.— ГІраз жарт у голасе Канстанціна Міхайлавіча прабіваецца горкая нотка.— Ну, няхай адзін які пасвісцёл і ўб’ецца, затое паўсотні добрых пабачу і пачую. Шкоды, па-мойму, тут няма. Каб адцягнуцца, бярэцца за рукапіс, і праз хвіліну мы пераносімся ў алегарычную плынь казкі. Навела ўдалася, Колас ведае гэта сам і цяпер чытае пацвярджэнне на нашых тварах. Надыходзіць тая добрая хвіліна, калі лёгка думаецца і гаворыцца, калі мастацкі твор змушае гаварыць не пра сябе, а пра ўсё, з чаго ён вырас, куды кіруецца, пра выпадковыя, здаецца, рэчы. А сам, абудзіўшы мноства думак і вобразаў, прысутнічае сярод людзей на правах паўнамоцнага, хоць і маўклівага, суразмоўніка. Развітваючыся, Колас напамінае: — Вы на таго малайца не наракайце. I крыўдзіць яго не трэба. Ці мала каля літаратуры людзей ходзіць? Ёсць асабліва трапяткія, адчувае, небарак, што ў славе ён не паплыве, дык, можа, хоць калошы замочыць. I гэты хоча выбіцца. Толькі няграматны ён зусім. Але нічога, перачакаўшы крыху, яшчэ і ўспаміны пра нас з вамі напіша.— Канстанцін Міхайлавіч стрымлівае на паўдарозе ўсмешку: — А ўсё ж не трэба шкадаваць на людзей добрага слова. Нават калі яны потым прыманяць, пішучы ўспаміны. 3 Купалам Яшчэ ўрок майстэрства. Тры тройкі і дом Раманавых. Хата ў Смольні. Як сапраўды першы раз сустрэліся Колас і Купала. Гаворкі пра пяршынства. Глыбокія і плыткія душы. Салаўіны голас у шэрым пер’і. Мы не спарышы. Слова навырост. Ненапісаная Купалава кніга. Два сябры. Нешта падазрона маўчыць Канстанцін Міхайлавіч. Ніжняя губа падціснута і раз-пораз пасмыкваецца, ні на момант не асвятляюцца цікавасцю і ўнутранаю ўсмешкаю вочы. Можа, новая задума турбуе яго? He падобна. Тады ён гаваркі. A то адвячорак мінуў за разборкай пошты, і за ўвесь час можа адна-дзве заўвагі, аднаскладовыя. Заўтра змаўляемся сустрэцца раніцай. Што пакажа яна? Часамі цераз ноч прыплывы маўклівасці ў яго праходзяць. Але не на гэты раз. Усё ў такім жа змрочным стане. I з маім прыходам ён як быццам яшчэ больш пазмрачнеў. Размаўляў з сынам пра гаспадарчыя справы і раптам замкнуўся. Каб не дакучаць распытваннем — не гаворыць, значыць, не хоча гаварыць,— адвітваюся, абяцаю зайсці другім разам. Канстанцін Міхайлавіч рэзка падымаецца з крэсла, за адзін шырокі крок апынаецца каля балконных дзвярэй. Адтуль, тупаючы драбней, але так жа паспешліва, пераходзіць у процілеглы кут пакоя. Стоячы там, пачынае сварыцца, літаральна сварыцца, ледзь не крычаць: — Як гэта людзі пішуць! Намалюе алеаграфічную дробязь і рад. I ў друк хутчэй. I там рады: усе шчаслівыя, усе смяюцца. Сёрбай, чытач, ружовую вадзіцу. Пішуць пра жыццё партызанаў у лесе. Паспрабуй уявіць той лес! Герой дзве гадзіны ідзе пушчаю, а ў яго пад нагою нават сучок не хрусне. Партызаны, вядома, з «суровымі тварамі», камандзір устае і аддае каманду «звонкім» голасам і, вядома ж, «падцягнуўшы гюяс». А ў канцы «спалоханыя гітлераўцы валяцца, як снапы»... Камандзір дзякуе героям ці дае клятву помсты над «паўшым целам» таварыша. Канстанцін Міхайлавіч вельмі трапна парадзіруе акамянелыя звароты, што сапраўды прымільгаліся ў неразборлівай прозе. Пачынаю смяяцца. — Смешна? Ен падыходзіць да мяне ўсутыч і паўтарае: — Смешна? А як табе падабаецца такая сустрэча двух паэтаў? Яны першы раз бачацца і адразу ж абдымаюцца і тройчы чаломкаюцца, як «загадвае звычай», і, не паспеўшы ўцерці губы. хапаюцца за вершы, пачынаюць чытаць, і не абы-як, а выйшаўшы на сярэдзіну хаты і ўпёршы рукі ў бокі. 3-за коміна наглядаюць дзеці — абавязкова замурзаныя! — і варушаць губамі — абавязкова пульхнымі! — паўтараючы вешчыя словы. Дарослыя — абавязкова! — зміргваюць з вачэй слязу. Хто — абавязкова! — цярэбіць хустку, хто — абавязкова! — пагладжвае вусы ці бараду... Ен хаваецца ў спальні. Чуваць, як адкручваецца накрыўка тэрмаса,— п’е гарачую ваду і працягвае адтуль: — He веру і не паверу. Сто разоў ціснутае клішэ. Алеаграфія. Цяпер маланкі сыплюцца проста на маю галаву. Напярэдадні я прынёс яму заключны раздзел аповесці. Думалася закончыць яе сустрэчай Купалы і Коласа ў Смольні. Так найлепш закругляўся замысел — прайсці за Коласам ад нараджэння чалавека да нараджэння паэта. Песня сустрэлася з песняй, паціснулі рукі і пайшлі поруч. Заканчэнне было напісана раней, чым належала, сярэдзіна аповесці па-ранейшаму пуставала, але набліжалася купалаўская гадавіна, хацелася адгукнуцца хоць урыўкам. Канстанцін Міхайлавіч з’яўляецца на парозе. Па ўсім відаць, што самы большы гром перагрымеў. Ен сядае поруч, голас крышку мякчэе, у ім пракідаецца знаёмае цёплае пабулькотванне лясное ручаіны. — Я на вас дваіх узлаваўся. Спачатку на таго... Канстанцін Міхайлавіч паказвае скрэсленае партызанскае апавяданне ў адным паважаным выданні. Яно належыць аўтару, да работы якога Колас адносіцца іранічна (хай даруе, што не называю прозвішча). — А потым, на злоснае вока ты трапіў. Адкуль гэта ты ўзяў, што ў нас з Янкам былі «звонкія» галасы? Як гэта мы маглі так вольненька, паляпваючы адзін другога па плячы, перайсці адразу на «ты»? I пры малых, пры маці ўсчыналі ледзь не рэвалюцыйныя прамовы? А як ты прымусіў нас размаўляць? Падумай. Вытрымкамі з вершаў. I хоць бы з якіх-небудзь, a то са сваіх уласных. Хіба ў нас людскія словы ў горле паперасядалі? Спакушаны тым, што перад вачыма ляжалі Коласавы ўспаміны пра смольненскую сустрэчу, я клапаціўся толькі, каб захаваць вонкавую дакладнасць у побыце, у абставінах. I спяшаўся. He падбаў аб характарах. Даць добры радок, яго ўласнае слова ў вусны паэту, здавалася мне,— найлепей выявіць характар. А звычайны бытавы дыялог не хацеў дапасоўвацца да вершаванай узнёсласці... Нясцерпны фальш рэжа вушы. Гэта зараз адчуваецца самому. Канстанцін Міхайлавіч пакручвае ў руках мой рукапіс. — Забярэш ці мне на памяць пакінеш? Хай усё застанецца ў гэтых сценах. Ніхто нічога не пісаў, ніхто нічога не чытаў і ніхто нікому пра гэта ані шэп. Ён ужо зусім адпусціўся, але гаворыць то жартам, то зноў сур’ёзна: — Я на тваім месцы перадумаў бы ўсё нанова. Мы ж умовіліся з табой рэзаць адзін аднаму праўду. Вось і рэжу. Да таго...— кароткі палец цвёрда ўпіраецца ў пакрэсленае апавяданне,— я і не абзавуся. He паможа... Зараз ён размаўляе са мной, як з дзіцем. I ўмее ж такі падсаладзіць гаркаватую пілюлю! — Я ўпэўнены, што, пасядзеўшы, зробіш. А не выйдзе,— бровы грозна ссоўваюцца, але вочы смяюцца добра, куды ўжо дабрэй,— забяру твой «гросбух» з запісамі і пачну мазоліць рукі сам... — Дык там жа нічога не запісана, дзядзька Якуб! Вы мне не расказвалі пра Купалу. — Праўда? — удавана здзіўляецца ён.— Добра, што ты знайшоў, на каго злажыць віну. Калі вінаваты, буду адказваць. Раскажу як-небудзь. Хадзем на веранду, папросім чаго укусіць. Старыя людзі казалі, што, пахваляваўшыся, трэба пад’есці. Каб сіла не падупадала. — Дзядзька Якуб,— затрымліваю яго каля дзвярэй,— а вершы тады ўсё ж такі чыталі, відаць? — Ты яшчэ захочаш, каб «Варшавянку» спявалі. Калі і чытаў, дык адзін я... Месяцы цераз тры Канстанцін Міхайлавіч заехаў паглядзець кватэру, куды я перабраўся з Палярнай. Тут рэзрух, бязладдзе, кнігі ляжаць на падлозе, няма стала... Але яму падабаецца. — Цяпер у цябе прасторна... У добры час! Няхай лёгка пішацца... — За вамі затрымка...— я спяшаюся нагадаць пра абяцанне...