Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Дамаск для Паўлючука — гэта не толькі заробак мастацтвам, але і другое запачаткаванне ўласнай калекцыі, далейшыя студыі малюнка. Тут ён заглыблена вывучае мастацтва Усходу.
У сярэдзіне 7О-х гадоў у Буэнас-Айрэсе на Villa Ballester, архітэктурная вытанчанасць якой магла б
паспаборнічаць з /іепшымі ўзорамі шахскіх маўза/іеяў — у яе аздаб/іенні бы/іі густоўна скарыстаныя мармуры ўсіх маж/іівых ко/іераў і адценняў, — бы/іа адчынена выстава, якая прэзентава/іа г/іедачам прыватны збор старажытных твораў мастацтва. Арабская і іта/іьянская мэбля XIV-XV стагоддзяў, персідскія дываны ручнога вырабу, габе/іены, разнастайныя кілімы і посці/ікі са Старажытнага Усходу, Б/іізкага Усходу, Азіі і Еўропы (каля дзвюх соцень адзінак). Вельмі багата бы/іо прац французскіх, іта/іьянскіх, ф/іамандскіх майстроў. Тут можна бы/іо пабачыць антычны саркафагса старажытнай Персіі, статую Буды, упрыгожаную каштоўнымі камянямі, з Бірмы, a таксама уніка/іьную мінера/іагічную ка/іекцыю. Перад вачыма наведвальнікаў паўста/іа разьба па дрэве з Іспаніі, рытуа/іьная і дэкаратыўная разьба па с/іановай костцы, мастацкія вырабы з бронзы і срэбра, французскае шк/іо XVIII стагоддзя, ка/іекцыя парцэ/іяну з Кітаю і Японіі ды шмат яшчэ чаго іншага. Экспанава/іася тут невя/іічкая, а/іе надзвычай каштоўная ка/іекцыя сярэднявечных правас/іаўных абразоў. Збор твораў мастацтва ўражваў. У Аргенціне шмат калекцыянераў, але звычайна іхнія зборы недаступныя прыватнаму гледачу. Гэтая ж калекцыя ме/іа пуб/іічны характар і, па сутнасці, наб/ііжа/іася да ладнага музея старажытнасцяў. Але на гэтым здзіўленне гледачоў не заканчвалася. 3 дому, дзе месцілася сабраная калекцыя, праз крытую галерэю можна бы/ю патрапіць у майстэрню гаспадара, дзе чакалі свайго г/іедача сотні закончаных і то/іькі пачатых а/іейных па/ютнаў. He бы/ю межаў глядацкаму захап/іенню. Ма/іяўнічыя творы гаспадара ві/іы
рабі/іі гіпнатычнае ўздзеянне. У па/іотнах невялічкага (да метра) памеру, бы/іо фізічнае адчуванне глыбіні і фактурнасці жывапісу. Барочная велічнасць формы, здава/іася, дыхала, перапаўнялася жыццём і святочна-зыркімі фарбамі. Сапраўдны шок жыхары аргенцінскай ста/ііцы адчулі, стоячы перад палотнамі-ўспамінамі: «Зубры», «Зімовая сімфонія», «Шлюб на Падляшшы» і іншымі творамі, што гуча/іі на лацінаамерыканскім кантыненце таямніча і заварожліва. Гаспадаром ві/іы, у/іада/іьнікам ка/іекцыі і аўтарам гэтых дзіўных па/іотнаў быў правас/іаўны бе/іарус з Бе/іасточчыны, гадаванец Варшаўскай акадэміі мастацтваў і бы/іы вязень ста/іінскіх канцлагераў дон Пэдра Паў/іючук.
Аргенціна бы/іа ма/іадой краінай, прафесійнае мастацтва якой перахварэ/іа ўсімі стылёвымі накірункамі старога свету. Менавіта тут усталяваўся мастак з Заходняй Беларусі Пётр Паў/іючук. У паваенныя часы тут бы/іо зарэгістравана 120 тысячаў выхадцаў з зяме/іь, якія бы/іі пад Польскай юрысдыкцыяй (у тым /ііку з Заходняй Бе/іарусі і Украіны). Невыпадкова Аргенціна бы/іа ў ліку першых краінаў, дзе палякі наладзілі своеасаб/іівы перапіс по/іьскага насельніцтва. (У Буэнас-Айрэсе пабывала афіцыйная дэлегацыя Таварыства «Па/іонія», якая таксама наведа/іа Уругвай, Бразі/іію, Венесуэ/іу з мэтай выяў/іення творцаў польскага паходжання і тых, што ўжываюць по/іьскую мову і здо/іьныя распавесці пра справы бацькоў і дзядоў). Менавіта тут, у Буэнас-Айрэсе, ён арганізаваў і ачоліў Згуртаванне по/іьскіх мастакоў, сябрам якога сталі як знаныя мастакі-жывапісцы, так і творчая мо/іадзь. Згуртаванне мастакоў нала-
дзіла выставу ў Доме По/іьскім, таксама ў доме свайго заснава/іьніка. Пётр Паў/іючук /іічыў сябе пас/іядоўным рэалістам, і ў той жа час не адмаўляў пэўны ўп/іыў эстэтыкі імпрэсіянізму. У інтэрв’ю з Раманам Дабржанскім спадар Паў/іючук патлумачыў, што рэва/іюцыя ў ко/іеры — імпрэсіянізм — для яго не імітацыя і не самамэта, а то/іькі зыходная кропка. Кропка ад/ііку новага, неспазнанага. Пры ма/іяванні з натуры — натура поўніцца жыццём. Жыццё ёсць рух, таму фіксацыя імгнення жыцця, яго формы дакладнай /іініяй не адпавядае рэчаіснасці. Спрашчае яе, пазбаў/іяе жыцця. Вынайдзеная і распрацаваная мастаком манера мае аўтарскі назоў — вібрацыянізм, пры якім вонкавая форма рэчы нібы дыхае, жыве... (Сваё эстэтычнае крэда, а таксама асобныя моманты тэхна/іогіі пісьма Пётр Паў/іючук акрэс/ііў у артыку/іе «Як паўстаў мой вібрацыянізм»).
Упершыню пас/ія 1939 года мастак наведаў роднае Падляшша ў 1970 годзе. Восень яго жыцця не бы/іа дужа пагод/іівай. Магі/іы дарагіх і родных. Без развітання і прабачэння. Браты — Віктар і Паве/і маюць унукаў. А ён? Вечны кавалер! Усё жыццё аддадзена мастацтву... Ён ахвяруе яго сваёй Бе/іасточчыне. Павод/іе ў/іаснага праекта ён пабудуе ў Г/іодах музей. Музей для сваёй калекцыі па архітэктуры будзе сты/іёва блізкі да царквы ў Гайнаўцы, якая захоўвае традыцыйныя э/іементы. Архітэктурнай першаасновай музея можа стаць капліца, пабудаваная ім на магі/іе маці. Імкненне да царкоўнага сты/ію не нешта штучнае ці выпадковае. 3 дзяцінства ён быў ча/іавекам «уцаркоў/іеным», хрысціянскія паняткі і каштоўнасці ўспрымаў сэрцам. Памяць гэта — яго абавя-
зак... Відаць, такія думкі і пачуцці апаноўвалі мастака падчас яго побыту на радзіме.
У 1986 годзе Пётр Паў/іючук ужо не ўпершыню наведвае Бе/іасточчыну. Але чарговы візіт на Радзіму меў гаркаваты прысмак. Так, 23 ліпеня 1986 г. Бюро выставаў у Бе/іастоку з усімі на/іежнымі ўрачыстасцямі адчыні/іа выставу Пятра Паў/іючука ў межах Сусветнага кангрэсу эсперантыстаў. У розныя гады (пераважна ў 70-80-я) у по/іьскіх рэгіяна/іьных выданнях бы/іо з дзесятак пуб/іікацый, прысвечаных жыццю і творчаму /іёсу Пятра Паў/іючука. Тэлевізія прысвяці/іа яму паўгадзінную праграму, у якой сцвярджа/іася духоўная повязь мастака з По/іьшчай, а/іе ў той жа час рабіўся акцэнт на тым, што ён ёсць ужо аргенцінец.
Акрамя Бе/іастоку, яго выстава (178 жывапісных твораў) прайішіа ў Варшаве. Відавочным было тое, што ўспрыма/ііся яны не адназначна. А/іе, апрача гэтых гарадоў, п/іён свайго жыцця дужа хаце/іася паказаць у Кракаве, Вроц/іаве, Познані, Гданьску... А/іе По/іьшча жы/іа сваім жыццём. Выпакутаваная, заснаваная і распрацаваная ім мастацкая манера (сам мастак прэтэндаваў на асобны сты/іь) — вібрацыянізм, пад паўночным небам По/іьшчы не адназначна ўспрымалася ка/іегамі па пэндз/ію. У дадатак ён ніяк не мог зразумець, чаму, калі ён прывёз у радзімае мястэчка найкаштоўнейшую ка/іекцыю твораў мастацтва, якую збіраў у розных краінах свету бо/іьш за сорак гадоў, ка/іі прывёз на Радзіму споведзь у/іаснай душы і сэрца — свае жывапісныя творы, у імя якіх свядома ахвяраваў усім, ён не можа з/іадзіць выставу. Ён хоча прэзентаваць усё
гэта сваёй бацькаўшчыне, гатовы сам спраектаваць і за ў/іасныя сродкі пабудаваць музей. М& ён не мае права ні набыць зямлю, ні пабудаваць музей.
У тыя часы Польшча яшчэ дарэшты не развіта/іася з сацыялістычнай спадчыннасцю.
P.S.: Бязбеднае і, здава/іася б, надзвычай удалае, аддадзенае мастацтву жыццё па-за Радзімай прынес/іа атрутны п/іод.
Падчас развіта/іьнага візіту старога мастака, ма/іа прызнанага ў Польшчы і абса/іютна не вядомага нават бе/іарускім дас/іедчыкам гісторыі выяў/іенчага мастацтва, абкрадуць да апошняга цэнта. Праз нека/іькі гадоў мастак загадкава і трагічна загіне на сваёй Villa Ballester. Пад падазрэннем у забойстве мастака будзе ягоны /іёкай. А/іе бяздоказна. Творчы даробак Пятра Паў/іючука, а таксама яго ка/іекцыя мастацкіх старажытнасцяў, якая павод/іе тастаменту мусі/іа быць перададзена ў Глоды, так і застанецца ў Буэнас-Айрэсе. Прычына тут выключна эканамічная: першыя гады дэмакратычных пераўтварэнняў у По/іьшчы мастацтва цікаві/іа мала. У тыя часы Полылча бы/іа проста не ў стане кампенсаваць лацінаамерыканскай краіне неабходныя мытныя выдаткі. Такім чынам, мастацкая спадчына Пятра Паў/іючука, ягоная калекцыя, ста/іі нацыянальным скарбам Аргентыны.
«ПІШУ, ЯК РАФАЭЛЬ»: МАРА КАЛЕКЦЫЯНЕРА РАМАН СЕМАШКЕВІЧ
Жывапісныя і графічныя творы яго ў асяродку знаўцаў і музейшчыкаў называюць «марай калекцыянера». He дарма! Яшчэ падчас навучання ў Маскве асобныя з іх бы/іі набытыя /іенінградскім Рускім музеем і Траццякоўскай Галерэяй.
3 успамінаў пра супо/іку «13» Таццяны Маўрынай — мастака, /іаўрэата Дзяржаўнай прэміі СССР, прэміі Г.-Х. Андэрсена. «Ён удзе/іьнічаў то/іькі ў адной выставе суполкі «13». /Іюбая тэма — параход, цягнік, агітатар, сустрэча — усё адно: жар душы і дужыя ру-
Фотапартрэт Р. Семашкевіча
кі рабі/іі сваю справу. Атрымоўва/іася па/іатно, якое хаце/іася мець у сябе дома, і не мне адной. Ён неяк адразу стаў марай калекцыянераў, дагэтуль жыве яго выраз: «Можна выстаў/іяць, а можна і не выстаў/іяць», — казаў ён і таямніча-добразыч/ііва ўсміхаўся».
Раман Семашкевіч апантана любіў жыццё. Прагна наталяўся рэчаіснасцю. Цаніў час. Адчуваў, час — каш-
тоўны, хуткап/іынны. «Дзе б я ні ішоў, я ў ёй, у прыродзе. Яна мяне ака/іяе і кажа: ты паку/іь у нас, і я — прырода. Мы ж мастакі — рыцары. Рассякаю рэчку папа/іам. Дрэвы звязваю ў пучкі, сонца тап/ію ў зям/ію. I выціскаю хмары. Я ўсё мушу рабіць, каб жыць, але не філасофстваваць». (3 /ііста Р.М. Семашкевіча да Н.М. Васі/іьевай — жонкі мастака. 14 /ііпеня 1937 года. /Іепе/іь). /Іёс творчай спадчыны мастака такі ж цьмяна-трагічны, як і самога творцы. У1937 годзе, напярэдадні арышту, ён рыхтаваўся да персана/іьнай выставы. Па/іотны і графічныя аркушы бы/іі сабраны ад прыватных улада/іьнікаў у майстэрні MacTaxa — у адной з вежаў Новадзявочага манастыра. Знаўцы з НКУСу зрабілі «экспрапрыяцыю». Як сцвярджае мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі: «У даведцы з КГБ пра рэабі/іітацыю гаворыцца дак/іадна, што на карціны існуе вопіс, і іх у НКВД трыма/іі да 1940 года. Ад мастака заста/ііся: рамень ад эцюдніка, бутэ/іечка з фіксатывам д/ія малюнкаў і раск/іадное па/іатнянае крэс/іа. Аяшчэ 150 малюнкаўтушам, што перахава/ііся ў сяброў ды знаёмых, і яшчэ дзясяткі карцін, раскіданых ад Пензы да Тбілісі». Пас/ія рэабі/іітацыі ў 1958 годзе, што адбы/іася дзякуючы высі/ікам жонкі — Васі/іьевай Надзеі Міронаўны, асобныя з твораў у 1964-м паступі/іі з архіваў-сховішчаў КДБ у архіў Мінку/іьту СССР, а ў 1970 годзе патрапі/іі ў сховішчы дзяржаўных музеяў. Б/іізкі той час, ка/іі творы мастака, якія захава/ііся, пабачаць г/іедачы.
КНІГІ ОНЛАЙН
