Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Гэта былі вышэйшыя адмысловыя навуча/іьныя ўстановы, куды паступалі людзі, якія ўжо амаль вызначыліся з выбарам свайго ш/іяху. Тут неабходна адзначыць і ўплыў на фарміраванне той самай заходнебеларускай мастацкай плыні, пра якую вядзем гаворку, развіццё народных промыслаў. I трэба звярнуць асаблівую ўвагу на гурткі малявання ва ўсіх гімназіях, дзе асновы выяўленчай граматы закладаў мастак-прафесіянал.
Узгадаем, да прыкладу, што самабытны творца Язэп Драздовіч адзін час кіраваў гуртком малявання пры Віленскай беларускай гімназіі, з якога пачаўся шлях у мастацтва майстроўтрафікаў Васіля Сідаровіча, Міколы Васілеўскага. (Спрэчна, але некаторыя з даследчыкаў гісторыі мастацтва лічаць, што менавіта ў гуртку Драздовіча пачынаў свой шлях жывапісец Раман Семашкевіч).
Па сутнасці, гурткі пры гімназіях уяўлялі сабой цэ/іасную сістэму пошуку, заахвочвання і першапачатковай мастацкай адукацыі та/іенавітай моладзі. Пра гэта захаваліся сведчанні ў публікацыях беларускага грамадскага дзеяча, журналіста св. памяці Аляксея Анішчыка, у матэрыя/іах Клецкай беларускай гімназіі, з якой выйшаў Зміцер Чайкоўскі. У фрагменце сваіх «Успамінаў» графік Сямён Герус ўзгадвае гімназічнага выкладчыка малявання з Наваградка Афанасьева, які ў 1938 годзе з’ехаў у Парыж, распавядае пра пленэры, на якіх многія з мастакоў «паміж сабой і з месцічамі гавары/іі па-беларуску».
Зразумела, па-рознаму скла/ііся лёсы навучэнцаў. Да прыкладу, Пётр Сергіевіч пас/ія непрацяглага навучання ў Кракаве вярнуўся ў Вільню, а дойлід Рафаі/і Яўхімовіч рушыў вучыцца ў Парыж. Пас/ія ві/іенскай школы I. Трутнева і навучання ў Пензенскіх Вольных мастацкіх майстэрнях пінчанін Міка/іай Цыкоўскі (сапр. — Цыцкоўскі) эміграваў у ЗША. У часы Другой сусветнай вайны загінуў у канцэнтрацыйным /іагеры ску/іьптар Язэп Жукоўскі.
Ідучы па слядах мастакоў ві/іенскай школы, разпораз натыкаўся і на след мастакоў з іншых мясцін Заходняй Беларусі. I перада мною паступова адкрывалася, набывала дастаткова ясны і канкрэтны выг/іяд шырокая п/іынь заходнебеларускага мастацтва. Прычым, у гэтай п/іыні пачалі праступаць контуры асобных і своеасаб/іівых мастацкіх, калі не школ, то асяродкаў.
У Кракаве ўпершыню пачуў (больш дакладна пабачыў у дакументах AM) імя мастака Аляксандра /Іазіцкага, што быў родам з Пінска. А па яго слядах
выйшаў на творчую мастацкую арце/іь, якая атабары/іася ў па/іескім гарадку.
Пас/ія 1921 года ў гэтым своеасаб/іівым Заходнебе/іарускім Канстанцінопа/іі, вако/і Па/іескіх кірмашоў, якія пазней (ад 1936 г.) набы/іі рэгу/іярны характар, без маніфестаў і пісьмовых дэк/іарацыяў утварыўся этнічна стракаты, па бо/іьшасці з бег/іых ад рэвалюцыі мастакоў (як прафесійных, так і самавукаў), творчы асяродак. Гэткі, сучаснай мовай кажучы, часовы творчы ка/іектыў, у ск/іад якога поруч з Лазіцкім уваходзілі Фёдар /Іаўроў, Іван Дзіміч, Сяргей Муханаў, Паве/і Петразаводскі, Арсень Заяц, Яўген Пу/іхаў, Яўген Піскун. Раз-пораз бра/іі ўдзе/і у хаўрусе дой/іід з Кобрына Ба/іьбіна Свіціч-Відацка, по/іьскія мастакі-пейзажысты Ванда/ікоўскі і Райкоўскі.
Задачай супо/ікі бы/ю праектаванне, мастацкае рашэнне і практычнае ўвасаб/іенне адмыс/іовага выставачнага паві/іьёна на беразе Піны, выкананне тэатра/іьных строяў і дэкарацыяў д/ія тэатра/іьных імпрэзаў і г. д. Кожны з удзе/іьнікаў ка/іектыву не забываўся на творчасць і выстаўляў свае творы на мастацкіх выставах кірмашоў.
3 задава/іьненнем і ўдзячнасцю звернемся да матэрыя/іаў краязнаўца Раісы Марго/іінай і аўтараў выдання «Гістарычная Брама» А/іяксандра l/іьіна і Эдуарда 3/іобіна, каб хоць эскізна абма/іяваць /іёсы і спадчыну пінскіх мастакоў.
/Іаўроў Фёдар Філіпавіч (1896-1971). Прыехаў у Пінск ужо ў адносна ста/іым веку пас/ія падпісання рыжскай дамовы, ка/іі сям’я ратава/іася ўцёкамі ад рэва/іюцыі. Па сведчанні Брэсцкага аб/іаснога архіва, «с/іужыў харунжым у войску генера/іа Б.С. Пе-
рамыкіна», якое з 1920 года фармава/іася ў Польшчы д/ія змагання з ба/іьшавікамі. Па заканчэнні Вышэйшай мастацкай шко/іы ў Варшаве працаваў досыць п/іённа — маляваў алеем, займаўся аб’ёмнай скульптурай, разьбой па дрэве, металапластыкай. У1936 годзе ачо/ііў пінскую мастацкую арцель. Разам са Зміцерам Георгіеўскім распрацаваў і выканаў мастацкае аздаб/іенне першай, адкрытай 5 красавіка 1936 года, экспазіцыі Па/іескага музея. В. /Іабачэўская сведчыць: «Усю работу яны выкана/іі без ніякай ап/іаты. Сучаснікі ж адзнача/іі, што музей пакідаў добрае ўражанне». Фёдар /Іаўроў спраектаваў і зрабіў вітражы д/ія правас/іаўнай святыні — Фёдараўскага сабора. Увасобіў у матэрыя/іе (бетоне) скульптурную кампазіцыю «Па/іяшук», якая ста/іа сімва/іам штогадовых Па/іескіх кірмашоў. 3 кастрычніка 1939 года працаваў кіраўніком студыі выяў/іенчага мастацтва Дома піянераў. У 1941 годзе быў асуджаны па «славутым» 58-м артыку/іе і адпраў/іены ў канцэнтрацыйны /іагер. 3 /іістапада 1944 года кіраваў майстэрняй мастацкіх промыс/іаў у «Вят/іагу».
Дзіміч Іван Георгіевіч (1879-1940?). У Пінск патрапіў у 1890 годзе, ка/іі яго бацька ўзнача/ііў аддзе/і ш/іяхоў зносінаў Брэст-/Птоўскай чыгункі. Меў мастацкую адукацыю. У снежні 1926 года на прамыс/іовай выставе экспанава/ііся яго творы, у 1927 годзе ён стварыў зас/іону ў Пінскай дзяржаўнай мужчынскай гімназіі. Браў удзел у выставе падчас I Па/іескага Кірмашу. На Па/іескім Кірмашы 1936 года паказаў бо/іьш за дзясятак сваіх твораў. Тагачасная крытыка асаб/ііва вы/іуча/іа краявіды «Па/іескія пап/іавы» і «Хата рыбака /ія Пінска», адзнача/іа ў творчасці маста-
ка подых «сучаснага імпрэсіянізму». У1939 годзе паспеў выдаць нізку з шасці паштовак. На дзвюх з іх быў ад/іюстраваны Пінскі езуіцкі к/іяштар, на іншых — гарадскія краявіды, вясковая хата, па/іескі поп/іаў. У 1940 годзе быў арыштаваны органамі НКУС і разам з сынам і жонкай, Наталляй Генрыхаўнай, сасланы. Гэта апошняе, што вядома пра яго.
Петразаводскі Паве/і Міка/іаевіч (1893-1940?) — ваяр паўстанніцкай арміі Булак-Ба/іаховіча. Займаўся разьбой па дрэве. Жыццёвы і творчы ш/іях яго вядомы па нешмат/іікіх публікацыях у тагачасным перыядычным друку. Ha I Па/іескім кірмашы П. Петразаводскі выставіў шмат/іікія ску/іьптуры, барэ/іьефы, творы дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва, п/іастыку, мастацкую фатаграфію. Журналісты адзнача/іі сімва/іічны характар яго твораў. Ску/іьптурную кампазіцыю «Паляшук» першапачаткова ён стварыў з дрэва, а потым ужо /Іаўроў перавёў яе ў бетон. He цураўся Петразаводскі і грамадскай дзейнасці. У 1940 годзе ў палескім музеі бы/іа створана экспазіцыя гістарычнага аддзе/іа, у якой экспанавалася вя/іізнае пано Петразаводскага на тэму «ўз’яднання», якое было выканана ў тэхніцы інтарсіі і разьбы па дрэве. Да/іейшы лёс бы/іога балахоўца пры новых уладах невядомы, але, здаецца, зразуме/іы.
Муханаў Сяргей Эмануілавіч (1915-?). Ён хаця і не нарадзіўся ў Пінску, але з маладосці быў паяднаны з гэтым горадам. Тут ён, прадаўжальнік роду бунтара з Сенацкай п/іошчы і ўнук старшыні Дырэкцыі імператарскіх тэатраў у Варшаве С. С. Муханава, закончыў по/іьскую гімназію. Тут быў на с/іужбе ў архіепіскапа Аляксандра, які ад 1935 года фундаваў яго навучан-
Пінск. Кафедральны касцёл Св. Дзевы Марыі. XVI-XVIII ст. /Іінгравюра А. Зайца
не ў Кракаўскай акадэміі мастацтва. Тут падчас летніх вакацый працаваў у мастацкай арцелі. У выніку геапалітычных землятрусаў 40-х апынуўся ў Баварыі. У 1947 годзе назаўжды пакінуў Еўропу. Жыў у Каліфорніі, працаваў мастаком на кінастудыях Галівуда.
Заяц Арсень Фядосавіч (19051995)Ён не быў сталым удзельнікам мастакоўскага хаўрусу, бо жыў у Францыі, куды закінулі яго віхуры войнаў і каламуць рэвалюцыяў. У родны Пінск у міжваеннае дваццацігоддзе наязджаў эпізадычна, на адведкі бацькоў і сваякоў. Рабіў замалёўкі, каб потым вобразы
пінск. Былы кляштар гэтыя перанесці на лінолеум. дамініканаў (Фёдараўскі ВерасеНЬ 1939 ГОДЭ ЗЭСПеў ЯГО сабор). Лінгравюра А. Зайца „ _
ў Пінску. 3 акупаванан Польшчы ўдалося выбрацца. У нямецкі канцэнтрацыйны лагер трапіў ужо ў Францыі, але і там не расставаўся з алоўкам. Па вайне досыць паспяхова займаўся дызайнам, за што быў прэміяваны і ўганараваны. У сярэдзіне бо-х разам з жонкай Сімонай перабраўся на сталае жыццё ў ЗША, дзе і памёр. У 2005 годзе ў Брэсцкай абласной бібліятэцы адбылася першая і пакуль што адзіная персанальная выстава копіяў твораў мастака.
Пу/іхаў Яўген Пятровіч (1908-1992). 3 сям’і чыгуначніка, нарадзіўся ў Баранавічах, бацькі пераехалі ў Пінск на пачатку 2О-х гг. Скончыў рэальную вучэльню, працаваў землямерам. Фёдар /Іаўроў быў яго першым настаўнікам ма/іявання, які да/іучыў здо/іьнага юнака да аздаблення Палескага кірмашу. Жывапісная спадчына Я. Пу/іхава таго часу сціплая — некалькі эцюдаў а/іеем пінскіх цэркваў ды каплічак. Пазнейшыя творы мастака захаваліся няб/іага. /Іадная ка/іекцыя іх захоўваецца ў Пінскім краязнаўчым музеі. У/іюбёная тэма яго акварэляў — нацюрморты з кветкамі. Да 30-х угодкаў перамогі над Германіяй выканаў цыкл гравюраў. Шмат працаваў у галіне дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва, займаўся роспісам керамікі і драў/іяных та/іерак. Прыкметны след Пу/іхаў пакінуў як мастак-педагог. Па вайне працаваў метадыстам у Доме народнай творчасці. Адшукваў на Палессі майстроў інсітнага мастацтва. 3 1953 года кіраваў студыяй. Вучнямі яго бы/іі Хурге/іь, Байрачны, Шатохін, Шэер, Вярэніч, Г/іушко і інш.
Акрамя Пінскай мастацкай арцелі, ёсць факты, якія сведчаць пра існаванне ў Заходняй Беларусі і іншых мастацкіх асяродкаў. Трэба шукаць. Бо апрача ў/іасна мастацкіх вартасцяў, гэтая спадчына мае ўжо неацэнную дакумента/іьную і гісторыка-культурную значнасць. Вяртанне гэтай спадчыны дапаможа нам нарэшце ўсвядоміць, як ста/іа прырастаць да твару бе/іаруса накінутая маска расійска-савецкай ку/іьтуры, прыпарошаная стандартнымі элементамі «мясцовага ка/іарыту», якіх рысаў адметнага нацыяна/іьнага твару мы пазбавйіся за апошнія сем дзесяцігоддзяў.
ПАЛЕСКІ НАКЦЮРН (МАСТАК АЛЯКСАНДР ЛАЗІЦКІ)
3 цягам часу архіўныя пошукі далі мажлівасць удакладніць біяграфію мастака з Пінска — А/іяксандра /Іазіцкага. I хто ведае, мо пройдзе зусім небагата часу, як у Мінску будзе знойдзена ка/іекцыя ягоных твораў. (Тое, што яна існуе, аўтар гэтых радкоў упэўнены)...
КНІГІ ОНЛАЙН
