Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Пэўна, каваль Тарас не надта ўзрадаваўся ідэі паступлення сына ў акадэмію. Гаспадарка пазбавіцца яшчэ адной пары рук. Дый само навучанне запатрабуе выдаткаў ого-го якіх! А Пётр, калі неабходна, вымушаны пазычаць у Віктара гарнітур. Добра, ка/іі будзе дзяржаўная стыпендыя, а калі не?
3 настаўнікамі ў акадэміі Пятру пашанцава/іа ў чарговы раз — жывапісу ён навучаўся пад кіраўніцтвам прафесара Тадэуша Прушкоўскага, а графіцы — /Іяона Вычу/ікоўскага. Абодва ўвайш/іі ў гісторыю нацыяна/іьнага мастацтва яшчэ пры жыцці.
Пасведчанне № 608-32 ад 1 чэрвеня 1932 года (Архіў AM ў Варшаве) пацвярджа/іа, што пан Пётр Паў/іючук быў студэнтам Варшаўскай акадэміі мастацтваў, дзе вучыўся жывапісу пад кіраўніцтвам прафесара Тадэуша Прушкоўскага. «Пан Паў/іючук паказаў вя/іікі та/іент, працавітасць і заслугоўвае ў навучанні дапамогі дзяржаўнай з мэтай працягу навучання», — засведчыў стары прафесар.
Ко/іькі разоў рэктарат звяртаўся да Міністэрства рэ/іігійнай і пуб/іічнай асветы з просьбай прызначыць Пятру Паўлючуку дзяржаўную стыпендыю. Міністэрства, у сваю чаргу, накіроўва/іа запыт па месцу нараджэння студэнта — да бе/іастоцкай адміністрацыі. Нарэшце, 2 мая 1933 года ўніверсітэт атрымаў адказ, змест якога быў наступны: «Паў/іючук Тарас, гадоў — 65, вызнання правас/іаўнага, земляроб, жыхар... валодае... а таксама інвентаром... /іічыцца найбагацейшым гаспадаром. На ўтрыманні сваім мае жонку і чатырох сыноў...» Дзяржаўная стыпендыя не можа быць прызначана не з прычыны маёмаснага стану сям’і, а з мара/іьнага пункту г/іеджан-
ня. Нягледзячы на тое, што сям’я пакаранай не бы/іа і не з’яў/іяецца палітычна паднагляднай, «а/іе адносіны да дзяржаўных уладаў мае не прыхільныя» — падпісаўся пад гэтымі словамі беластоцкі ваявода Станіслаў Мадлінскі. Нягледзячы на матэрыяльную нястачу, Пётр падчас вучобы неяк выжываў. Апрача малявання і здольнасцяў да матэматыкі, меў ён яшчэ, як зараз кажуць, «камерцыйную жылку». Паводле ў/іаснага прызнання, праб/іемаў з грашыма не меў ніколі, абразы яго заўсёды добра купляліся, але на продаж аддаваў то/іькі тое, чым не быў цалкам задаво/іены. Да прыкладу, ведаючы попыт на фарбы, ён з некалькімі прыяцелямі-памочнікамі наладзіў выраб мастацкіх і будаўнічых фарбаў. Занятак гэты прыносіў не толькі прыбытак, але даваў магчымасць падтрымліваць сваё захапленне мастацтвам дываноў, якія набываў у варшаўскіх антыкварных крамках. Апрача таго, ён быў галоўным тэхнолагам і, як мастак-жывапісец, спасцігаў сутнасць колеру, яго таямніцу «знутры». Яго «малое прадпрыемства» таксама вырабляла рамы, падрамнікі ды іншыя прычындалы для малявання. Праца не замінала навучанню. (Гэта бачна з дакументаў, якія захоўваюцца ў архіве Варшаўскай акадэміі мастацтваў).
«Рэктарат Варшаўскай акадэміі мастацтваў мае гонар засведчыць, што Паўлючук Пётр падчас навучання ў акадэміі атрымаў наступныя ўзнагароды:
1931/32 акадэмічны год — першая ўзнагарода (жывапіс) у майстэрні прафесара Прушкоўскага;
1932/33 акадэмічны год — першая ўзнагарода (жывапіс) у майстэрні праф. Прушкоўскага;
1933/34 акадэмічны год—трэцяя ўзнагарода (ма/іюнак у жывапісе) у майстэрні праф. Прушкоўскага;
4934/35 акадэмічны год — першая ўзнагарода (жывапіс) у майстэрні праф. Прушкоўскага
1934/35 акадэмічны год— другая ўзнагарода (графіка)у майстэрні прафесара Вычу/ікоўскага;
4935/36 акадэмічны год — першая ўзнагарода (жывапіс)у майстэрні прафесара Прушкоўскага;
4936/37 акадэмічны год — першая ўзнагарода (жывапіс)у майстэрні прафесара Прушкоўскага.
Рэктар, прафесар Ст. О. Храстоўскі».
Падчас навучання ў Акадэміі Мастацтваў, падчас фарміравання самога сябе, з адно/іыкавым захап/іеннем чытаў не/іега/іьныя /іісты /Іеніна і Біб/іію. Біб/іія перамаг/іа марксісцка-ленінскае вучэнне, і дзякуючы гэтаму мы зараз маем узор своеасаб/іівага праваслаўнага імпрэсіянізму.
Вось, бадай, і ўсё, што можна сказаць пра MacTaxa на падставе тых дакументаў, што захоўваюцца ў архіве Варшаўскай AM. Зразуме/іа, бы/іа страшная другая сусветная вайна, паваенныя рэпрэсіі супраць мірнага насельніцтва. Багата чаго было... Сляды цікавага і перспектыўнага мастака, паводде сведчанняў сучаснікаў, губляюцца. Раптам са, здавалася, неаднакроць перагледжаных дакументаў архіўнай справы выслізнуў зжаўцелы шматочак паперы, памерам з чвэртку аркуша. Вылінялы атрамант скорапісу захаваў наступны змест:
«Дарагі Павел, дастань дакументы з акадэміі, якія пацвярджаюць маё навучанне ў Варшаве. У мяне ўсё добра. Я ў /Ііване. Твой брат Пётр. Прывітанне ўсім. 1946 год».
Жывы! А/іе далейшы пошук не даваў плёну. Хутчэй наадварот. Пытанняў то/іькі пабо/іьша/іа. Да /1івана Пётр Паў/іючук мог дабрацца разам з войскам генера/іа Андэрса. А/іе /Іонданскі інстытут-архіў імя Сікорскага нічога не адказаў...
Бы/іо свята 25 Сакавіка 2001 года, і надвячоркам яшчэ добра чу/ііся зазімкі. Сустрэў, светлай памяці, небараку-паэта (/іепшага пас/ія Багдановіча і Купалы!) з некалькімі паслядоўнікамі. У /іітара/іьным сэнсе, бо яны іш/іі менавіта па яго с/іядах. «Знаёмся — нашая пісьменніца з Беласточчыны Міра /Іукша. Ну, хадзіце да мяне, гундосіў ён. Свята ж! Пасядзім трохі». Падчас застольнага т/іуму і бяз/іаднай гаманы ў ма/іа прыдатнай д/ія жыцця кватэрцы Паэта я запытаўся ў спадарыні Міры, ці чу/іа яна такое прозвішча — Пётр Паў/іючук.
Праз ко/іькі часу атрымаў важкі канверт з Бе/іастоку, за які выказваю безнадзейна запозненую ўдзячнасць ве/іьмі шаноўнай спадарыні Міры /Іукшы — «з выспы». Ка/іі пазнаёміўся з матэрыя/іамі, якія складалі начынне капэрты, ста/іа зразуме/іа, што сапраўдная казка яшчэ не пачына/іася. Гэта бы/іа то/іькі прыказка.
Зрэшты, Бе/іарусь дачакалася «залацістага, яснага дня» акурат 17 верасня 1939 года.
У 1980 годзе П. Паўлючук напісаў на васьмі старонках, па-іспанску, аўтабіяграфію, якая бы/іа раз/іічаная на ча/іавека, не дужа дасведчанага ў ака/іічнасцях по/іьскай і еўрапейскай гісторыі. Але дамо с/юва самому герою. «На пачатку ваенных дзеянняў у Беластоку паўставаў Саюз мастакоў Заходняй Бе/іарусі. Я добра ведаў яго кіраўніка і арганізатара —
Станковіча, вырашыў уступіць у яго шэрагі і ўдзельнічаць у афіцыйнай выставе з нагоды аб’яднання Беларусі. Працы мае знаходзіліся ў Варшаве, таму я рушыў праз мяжу ў акупаваны немцамі горад». (Звесткі, наконт арганізацыі CM Заходняй Беларусі пакуль што дакумента/іьна не пацверджаны). На 76-м годзе жыцця памяць мастака магла даць «праграмны збой». Тут, відаць, маецца на ўвазе падрыхтоўка да Выставы беларускіх мастакоў Бе/іасточчыны з «нагоды» вызва/іення. Мастаку яшчэ раз пашанцавала. Неўзабаве, дзякуючы пільнасці органаў Н КУС, надзея і гонар Варшаўскай школы пасля хуткага спраўлення судовых фармальнасцяў у Брэсце, патрапіў на сталае месца жыхарства ў адзін з канцэнтрацыйных лагераў сонечнага Комі. (Зразумела, што ўсе мастацкія творы П. Паўлючука даваеннага перыяду лічацца загінулымі).
Суровы паўночны каларыт Комі і лагерныя будні — голад, холад, перапоўнены барак, цяжкая фізічная праца — падрывалі сілы і наўрад ці былі даспадобы маладому мастаку і пачынаючаму калекцыянеру старажытнага мастацтва. Адзіным паратункам было маляванне партрэтаў сваіх канваіраў і ахоўнікаў. «У лагеры мастацтва дапамагло мне выжыць», — згадваў ён пазней. Натуральна, што MacTan скарыстаў першую ж магчымасць вырвацца з лагернага пекла.
Пасля падпісання ў канцы ліпеня савецка-польскай дамовы ў СССР распачалося фармаванне польскага войска пад камандаваннем генерала Уладзіслава Андэрса. У лагерах ваеннапалонных і канцэнтрацыйных лагерах дзейнічалі прызыўныя камісіі.
Ilu/io вызва/іенне по/іьскіх грамадзян з месцаў зняво/іення. Сведка тых падзей М. Швэдзюк, які жыве на эміграцыі ў Анг/ііі, успамінаў: «Перад гэтымі беларусамі на прызыўных пунктах паўстаў ве/іьмі цяжкі выбар: або задэклараваць сваю нацыянальнасць і рэлігію, быць непрынятым у польскую армію і застацца ў цяжкіх абставінах у Савецкім Саюзе, або назвацца палякам і като/іікам, нярэдка яшчэ змяніць імя, ды такім спосабам выратаваць сябе і сваю сям’ю выездам у Іран. Многія з бе/іарусаў зрабі/іі гэты другі выбар». '
«За /іагерныя вароты пашчасціла выйсці ўвосень 1941 года... без кашу/іі», — сведчыўпазней Пётр Паўлючук. Далей, разам з вязнямі савецкіх лагераў — украінцамі ды беларусамі, бы/іымі грамадзянамі По/іьшчы, падтрым/ііваючы сябе мастацкімі заробкамі-пад-робкамі, прайшоў праз Табольск, Каканд і неяк дабраўся да Тэгерану.
Мусіць, пас/ія здзекаў у сталінскіх /іагерах ды нягодаў ваеннага часу Б/іізкі Усход з яго віхурам экзатычных фарбаў падаўся сапраўднай казкай Шахеразады. Пад гэтым беск/іапотна-б/іакітным небам, бе/іым сонцам часам так апаноўва/іа сэрца спрадвечная с/іавянская настальгія, што станаві/іася невыносна. Але назад дарогі не бы/ю. Тым больш, што ён — мастак і жыве па-за палітыкай, і няма д/ія яго ніякай вайны! Далей крыжовы ш/іях Паўлючука выг/іядаў наступным чынам: Тэгеран — Бейрут — Ахваз — Персаполіс — Багдад — А/іепа. Усё, пра што чуў ад варшаўскіх прафесараў, што вывучаў у курсе сусветнай гісторыі, бы/ю навідавоку. Мячэці і мінарэты. Праваслаўныя храмы, цэрквы і рэшткі антыч-
най, дахрысціянскай даўніны. Выбе/іенае неба і бе/іае сонца, а яшчэ — няспынны і шматга/іосы гоман усходніх базараў і задушліва-гарачы водар духмяных траваў... Усё — ко/іеры, формы, рухі, гукі і пахі — кладзецца ў дарожны альбомчык «д/ія накідаў». Памяць пазначаецца ко/іерамі. У Дамаску Пётр Паўлючук прыпыніўся. Нечакана малады мастак, учарашні вязень савецкага канцэнтрацыйнага /іагера, увайшоў у арбіту вышэйшай, грамадска-па/іітычнай сферы. (Гэта, мусіць, і прадвызначыла яго нацыянальную самаідэнтыфікацыю). Тут ён пазнаёміўся з панам Дадо — сынам княгіні Радзіві/і і бы/іым амбасадарам Ірана ў По/іьшчы. Па пратэкцыі польскай эміграцыйнай эліты атрымаў замову на маляванне партрэтаў асобаў двара шаха і правас/іаўнага патрыярха Дамаска Аляксандра II. Меў камфортны прытулак у палацы патрыярха. 3 ласкі першых духоўных асобаў (у тым ліку і мусульманскіх), а таксама ўрада маладой Сірыйскай Рэспублікі, яму было дазволена (бадай, адзінаму ў Дамаску!) рабіць натурныя замалёўкі ў горадзе. Гэта была справа надзвычайная. У Дамаску Пётр Паўлючук атрымаў 2-ю ўзнагароду на конкурсе жывапісу, які арганізаваў Польскі эміграцыйны ўрад. За атрыманыя ў якасці ўзнагароды грошы ён набыў сапраўдны персідскі дыван. Хай сабе і не танна. У яго як у калекцыянера, ёсць веды, густ, інтуіцыя!
КНІГІ ОНЛАЙН
