Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Да крыўднага мала вядома пра гэтую асобу. Трагічны быў лёс та/іенавітага заходнебе/іарускага юнака, які ва ўмовах польскай анексіі і ўзмацнення рэпрэсіяў шчыра звабіўся на свят/іо з Камуністычнага Усходу.
Гэтая біяграмка — напамін не прыўносіць нічога інфармацыйна новага, а/іе
мае сэнс, бо культура робіцца «не з навінаў, а з успамінаў», ды і ніхто, здаецца, яшчэ не адмяніў біб/іейную ісціну: «як памятаем мы, так будуць памятаць і нас».
Васі/іь нарадзіўся ў 1905 г. у ма/іенькай вёсачцы Сівіца на Віленшчыне (зараз Смаргонскі р-н Гродзенскай воб/і.) і быў малодшым з братоў. Усяго ў сям’і се/іяніна /Іукаша бы/іо трое сыноў і дзве дачкі. Ад пачатку 20-х гадоў праз не надта маёмасны стан бацькоў жыў у гімназіяльным прыту/іку разам з будучымі паэтам Алесем Са/іагубам і мастаком Раманам Семашкевічам і здабываў асвету ў ВБГ. Як і шмат іншых, быў прыхі/іьнікам ідэяў грамадства сацыя/іьнай роўнасці і, адпаведна, сябрам падпо/іьнага КСМЗБ.
Азы ма/іявання засвойваў саматугам, а ад 1926 г. у майстроўні-студыі Язэпа Драздовіча пры ВБГ. 3 гэтага часу паказвае сваю па/іітычную графіку ў гімназіяльных перыёдыках, якія выдавалі камсамольцы ВБГ — «Зо/іак», «Покліч», а таксама ў часопісе «Рунь». У1926-28 гг. яго сацыя/іьна завостраныя абразкі разпораз з’яў/іяюцца ў бе/іарускім сатырычным часопісе «Маланка».
Напрыканцы 20-х, дзесь пад 1930 г., Васі/іь Сідаровіч па прыкладу старэйшага сябра Рамана Семашкевіча, які перайшоў «зя/іёную мяжу» ў 1924 г. і ўцёк у Савецкую Беларусь. Трапіўшы з Менску ў Віцебск і па не працяглым навучэнні ў мастацкім тэхнікуме быў высланы ў Чалябінск. Там паднадзорны мастак працаваў сцэнографам у тэатры, пакуль яго «як эмігранта і польскага шпіёна» не расстраляла НКВД у 1937 г. Імя рэпрэсаванага мастака не трапіла ні ў беларускія мартыралогі, ні ў расійскія мемарыя/іы.
Спадчына Васіля Сідаровіча выяў/іена, не кажучы пра вывучанасць, с/іаба. Нізка графічных твораў «Хоць гу/іьтаём мяне завуць, а з працы ўсе маёй жывуць», «Што Рыгор у сьвеце бачыў», «Бе/іарусь, ты прабуджайся, ашукаць сябе ня дайся», «I на зямлі, і пад зям/іёй «апякун» усё за табой» і інш., якія не страці/іі сваёй актуальнасці і да сёння, друкава/іася ў 30-я гады ў ві/іенскіх беларускіх выданнях.
Апрача захаваных у прыватных ка/іекцыях жывапісных спробаў Васі/ія Сідаровіча 20-30-х гадоў (краявіды «Ручай», «Вясна», «Вако/ііца вёскі Селіцы», «Стагі за ваколіцай» і інш.), работы яго, пэўна, ёсць і ў дзяржаўных установах Віцебска, Ча/іябінска. А/іе шукаць іх там прыватным чынам, «па-партызанску», не выпадае. Патрэбна дзяржаўная зацікаў/іенасць, спрыянне ва ўзнаў/іенні памяці і «вяртанні» мастака.
Але паку/іь што жывапісны абразок Васі/ія Сідаровіча — бадай адзіны візуа/іьны напамін пра творцу трагічнага лёсу, не трапіў у экспазіцыю выставы «Заходняя Бе/іарусь у выяўленчым мастацтве», якую на/іадзіў НММ пад 70-я ўгодкі Ўз’яднаня.
He вінаваты ў тым ні каардынатар выставы, ні экспазіцыянеры.
ПЁТР МІРАНОВІЧ (21 верасня 1902 — 20 снежня 1990 гг.)
Імя гэтага мастака трыва/іа знітавана з мастацкай творчасцю беларускай дыяспары Паўночнай Амерыкі, дзе ён ста/іа жыў і працаваў пас/ія вучобы ў Венскай Акадэміі Мастацтваў, пераехаўшы ў НьюЙорк у 1950 годзе.
Век свайго жыцця аддаў Мірановіч творчасці і Бацькаўшчыне. Усё, што рабіў: займаўся жывапісам, удзельнічаў у нацыянальных і агульнаамерыканскіх мастацкіх выставах, займаўся іх аздабленнем, чытаў лекцыі, пісаў артыкулы пра бе/іарускую ку/іьтуру і асвету, — рабіў для Радзімы.
3 ініцыятывы Беларускага 1нстытута Навукі і Мастацтва ў Нью-Йорку ў 1964 годзе бы/іа праведзена яго персанальная выстава. Бо/іьш за 6о твораў асвятлілі творчыя дасягненні майстра на амерыканскім кантыненце. Як паведам/ія/іа эміграцыйная прэса, на выставе экспанаваліся партрэты беларусаўвыгнанцаў, краявіды /Іатгаліі, намаляваныя па накідах
Фотапартрэт П. Мірановіча j фотЭЗДЫМКаХ, ПрЫВезеНЫХ
мастаком з Радзімы, а таксама вядомая па шматлікіх выставах і рэпрадукцыях карціна «Бе/іарускія эмігранты».
He вык/іікае здзіўлення і асаб/іівых пярэчанняў думка паказаць нека/іькі работ мастака ў экспазіцыі «Мастакі бе/іарускай дыяспары» ў музеі Гісторыі і ку/іьтуры Бе/іарусі. Разам з гэтым ёсць пытанне, як ставіцца да міжваеннага даробку майстра, які нарадзіўся ў этнічна бе/іарускім асяродку цяперашняй /Іатвіі — у в. Стрэмкі Піедруйскай воласці Крас/іаўскага павету? Як разг/іядаць творчасць мастака даваеннага перыяду, які пас/ія заканчэння Крас/іаўскай /іатышскай шко/іы паступіў у Даўгаўпілскую Дзяржаўную Бе/іарускую гімназію? Праз прызму мастацтва беларускай дыяспары ў Амерыцы ці ў кантэксце «заходнебеларускай мастацкай п/іыні»?
Навучаўся Пётр Мірановіч у /Іатвійскай акадэміі мастацтваў (1928 г. па 1933 г.), рэктарам якой быў еўрапейскі вядомы мастак і педагог, аднакашнік Рушчыца, прадстаўнік паўночнага Адраджэння Вільге/іьм Пурвіт. Азы прафесіі засвойваў у майстэрні дэкаратыўнага жывапісу ў прафесара Яніса Кугі, а з 1933 г. па 1937 г. — у майстэрні кампазіцыі прафесара Гедэрта Э/ііяса, у якога і абараніў у 1937 г. дып/іомную працу «У ся/іянскай хаце».
Па заканчэнні AM Мірановіч да/іучаецца да творчага асяродка /1 атвіі і п/іённа працуе ў розных жывапісных жанрах: краявіды /Іатга/ііі, сюжэты з жыцця аўтахтонных бе/іарусаў/Іатвіі, партрэты бе/іарускай інтэлігенцыі, касце/іьныя роспісы, абразы. Удзе/іьнічае ў выставах /іатышскіх масгакоў, выстаў/іяе свае творы «Ад/ііга», «/Іатга/іачка», «Вандраванне», «Вяр-
танне дадому» і інш. на Чацвёртай мастацкай выставе Фонда ку/іьтуры /Іатвіі ў 1937 г. Разам з гэтым Пётр Мірановіч займаецца асветна-педагагічнай дзейнасцю, вык/іадае маляванне, з’яўляецца сябрам Таварыства бе/іарускіх настаўнікаў у /Іатвіі, падчас вайны напачатку займае пасаду інспектара бе/іарускіх шко/іаў, а потым рэферэнта па пытаннях ку/іьтуры.
Андрэй Зарэчны (псеўданім паэта Хведара Ілляшэвіча) у зацемцы «Мастак пейзажаў»: увагі да ма/іярскай творчасці Пятра Мірановіча», заўважае, што светаадчуванне Мірановіча, яго «падыход да сучаснасці сугучны тону і настроям, пануючым у навейшай (пас/іянашаніўскай — С.Г.) /іітаратуры».
Глабальная, узнёс/іа-рамантычная мадэ/іь бе/іарускага сусвету, непарыўнага трыадзінства — «Зям/ія. Чалавек. Неба» мастацкі сцверджаная ў эпічным па/іатне с/іавутага ўраджэнца в. Багданава, што на Ва/іожыншчыне, да/іа эмацыйны штуршок да перадвызначэння да/іейшага шляху, але не ска/іану/іа свет. Намаганні наноў народжанай бе/іарускай /іітаратуры пачатку XX ст., зрэшты, як і выяў/іенчага мастацтва, бы/іі скіраваныя на фізічнае сцвярджэнне Бе/іаруса ў свеце. Дэк/іаратыўна-ку/іьтавыя («знакавыя») творы тэматычнага жывапісу, з прыг/іушанай каларыстычнай гамай, гэткім своеасаб/іівым рэхам «прадметнага ко/іеру позніх перадзвіжнікаў», арганічна спа/іуча/ііся з паэтычнымі радкамі кшта/іту: «Край мой бедны, край мой родны, гразь, ба/юты ды пясок, /іедзь дзе крыху луг прыгодны, хвойнік, мох ды верасок; а туманы, як пя/іёнкі засцйаюць /іес і гай — ах ты, бедная старонка, ах, забыты Богам край». Паэзія міжваеннага двудзесяцігоддзя не імгненна,
а/іе пазбаў/ія/іася «празмернай сентымента/іьнай расчуленасці і бедава/іьніцтва над краем і до/іяй, занесенай у нашую літаратуру чужым расейскім народніцтвам», — адзначае Андрэй Зарэчны.
Пётр Мірановіч падаўжае і паг/іыбляе магістра/іьную тэму заходнебеларускага мастацтва на новым узроўні, адпаведна паэтычнаму «тону» часа і ў трактоўцы ча/іавека і ў бо/іьш аптымістычных каларыстычных рашэннях. У сп. Зарэчнага, які меў музычны с/іых на с/іова і добры густ на ко/іер, жывапіс Мірановіча абуджаў вобразы паэзіі Ната/ілі Арсенневай. Нездарма, займаючыся асветна-выхаваўчай працай, Бе/іарускі Студэнцкі Саюз (Ві/іьня) папу/іярызаваў творчасць мастака, выдаючы паштоўкі з яго творамі. Шырока і годна крочыць па веснавой раллі, хай і не надта заможны сейбіт («Сяўба»). 3 хва/іямі стыхіі з усёй моцы змагаюцца дзьвінскія п/іытагоны («Ганкі п/іывуць»).
Розныя характары і тыпы /іюдзей, гатовых бараніць п/іён сваёй працы («Бура на сенакосе»).
У даваеннай творчасці Пятра Мірановіча чалавек «між зям/іёй і небам» не то/іькі прысутны, а/іе і дзейны. Чалавек адкрыты і няз/іомны. Ча/іавек, да рэшты адданы сваёй справе, як бе/іарускі фа/іьк/іарыст і педагог Сяргей Сахараў у /іаканічна-выразным партрэце майстра і грамадзяніна няпростага лёсу.
Мяркуем, што прапанаваныя заўвагі наконт мастака бе/іарускай дыяспары ў Амерыцы Пятра Мірановіча даюць усе падставы даэміграцыйны перыяд яго творчасці адносіць да «заходнебе/іарускай мастацкай п/іыні», бо колькі б п/іынь не перагароджва/іі ўздоўж, нічога з гэтага не атрымоўва/іася.
АМЕРЫКАНСКІ МАСТАК
3 ПАЎНОЧНА-ЗАХОДНЯГА КРАЮ
У 2009 годзе ў Санкт-Пецярбургу, а потым і ў Маскве, у філіяле Траццякоўскай галерэі на Крымскім валу, прайшла ўзорна падрыхтавана выстава «Амерыканскія мастакі з Расійскай імперыі».
Экспазіцыя, зладжаная намаганнямі 30 міжнародных інстытуцыяў, падтрыманая фінансамі некалькіх буйных карпарацыяў, была прэзентавана 8о-цю творамі 40 мастакоў з абшараў бы/іой імперыі і ўвачавідкі паказала, чыімі намаганнямі Нью-Йорк у другой па/іове XX стагоддзя сцвердзіўся ў якасці сусветнай сталіцы абстрактнага экспрэсіянізму. Вось некалькі імёнаў мастакоў, якія зрабілі ёй гонар. «Творца жывапісу каляровага поля» Марк Ротка (МаркусЯкавіч Ратковіч) з Дзвінску, славуты Давід Бурлюк, Іван Дамброўскі — украінец, вядомы пад псеўданімам Джон Грэхам, /Іеон Гаспар — вучань Пэна, француз з Віцебска, Арчыл Горкі (Востанік Манук Адаян) Фота М. Цыцкоўскага ФаНтазёр І МІСТЫфіКЗТар, ЯКІ 6 снежня 7916 г. апынуўся ў Амерыцы, рату-
ючыся ад турэцкага генацыду, і стаў «мастком між еўрапейскімі амерыканскім мадэрнізмам», Макс Вебер, ураджэнец Бе/іастока, «спявак габрэйскай тэмы» і шмат іншых інтрыгуючых імёнаў. He маючы намеру рабіць поўны аг/іяд «рускай Амерыкі», прыпынімся на «прэм’еры» мастака з Паўночна-Заходняга краю — Міка/іая Цыкоўскага.
Імя яго вы не знойдзеце ў папу/іярнай ці мастацтвазнаўчай і даведачнай /іітаратуры Расіі ды Беларусі. Першакрыніцы ў зоне недасяга/іьнасці, а друкаваныя біяграфічныя звесткі ў замежных выданнях сціс/іа-фарма/іьныя і не заўжды дак/іадныя. Засведчыць асобу, прасвят/ііць яе першыя крокі, усталяваць кантакты з яго сваякамі, каб хоць пункцірна азначыць постаць мастака дапамама пастаянная чытачка газеты «Новы Час» А/іяўціна Сямёнаўна Вячорка, за што мы ёй бязмежна ўдзячныя.
КНІГІ ОНЛАЙН
