Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Калі пад гонтавым дахам драў/іянага дамка на Сіверскай, цяпер /Іенінградскай ву/ііцы ў Пінску, у 1894-м ці 1896 годзе, у шматдзетнай сям’і месцічаў: хатняй гаспадыні Во/іьгі Іванаўны Макарэвіч (18631942) і ста/іяра-чырванадрэўшчыка Сцяпана А/іяксеевіча Цыцкоўскага нарадзі/іася чацвёртае дзіця, ахрышчанае Міка/іаем, ніхто і думаць не мог, што на небасхіле амерыканскага мастацтва заззя/іа яшчэ адна зорачка.
Ад пачатку бы/іа дарога, што прывяла юнака ў адну з мастацкіх шко/іаў Вільні. «У 1913 годзе разам з Суціным, Крэменем і іншымі, на знак пратэсту супраць кансерватыўных метадаў навучання, Міка/іай сышоў з вучэ/іьні і паступіў у Пензенскую мастацкую вучэ/іьню...» — цвердзіць амерыканскае даведачнае
выданне. Мяркуем, што наўрад ці правас/іаўны юнак вучыўся ў/іітоўскай а/іьбо габрэйскай мастацкай шко/іе. Пэўна, гэта бы/іа бясп/іатная Ві/іенская рысава/іьная шко/іа, якой у апошні год яе існавання (1915) бы/ю афіцыйна нададзена імя заснава/іьнікаў— Івана Карнілава і Івана Трутнева. У год эвакуацыі шко/іы Міка/іай Цыцкоўскі, як і шмат хто з яе навучэнцаў і проста ві/іенчукоў, відаць, і трапіў у гарадок на во/іжскім узвышшы — Пензу. 3 Во/іьных мастацкіх майстэрняў, у якія ў 1918 годзе бы/іа рэарганізаваная Пензенская вучэльня, з атмасферы мастацкіх студыяў, палітычных мітынгаў і грамадскіх дыспутаў Мікалай быў вырваны мабілізацыяй у Рабоча-сялянскую Чырвоную Армію (РККА). Відаць, тут, а мо крыху і paHeft, юнак відазмяніў прозвішча, якое выклікала здзеклівыя кпіны ў здаровым салдацкім асяродку, на варыянт болыіі мілагучны і нават ідэалагічна-ўзнёслы. Цыцкоўскі стаў ЦІКовскім. У1921 годзе без роздумаў Мікалай рушыў да запаведнай мэты, у знакамітыя 2-я Вышэйшыя мастацка-тэхнічныя майстэрні (Высшне художественно-техннческме мастерскне — ВХУТЕМАС), статус якіх прыраўноўваўся да Акадэміі. Настаўнікамі Міка/іая былі знаныя жывапісцы-педагогі: рэаліст, майстар каляровай лепкі формы Ілля Машкоў і заснавальнік музычнага і элегічнага, маляўніча-пластычнага стылю ў жывапісе Паве/і Кузняцоў.
У пошуках кавалка х/іеба ў 1918 годзе выправіўся на заробкі бацька мастака і знік без звестак.
За /іепшай доляй паляцеў у Амерыку брат Рыгор.
За «рыжскай мяжой» апынуўся Пінск, дзе хоць і не адна, а з дочкамі гібе/іа маці. Мяркуем, Міка/іай Цыкоўскі, як і шмат хто з яго знаёмых і сяброў
«успрыняў рэвалюцыю з захапленнем, але не цалкам», ці, як тлумачылі за савецкім часам ідэолагі, «не змог прыжыцца ў паслярэвалюцыйнай рэчаіснасці». Склаўшы ў 1923 годзе сваё мастацкае начынне і астатні немудрагелісты скарб (у прыватнасці фотаальбом, які зараз захоўваецца ў амерыканскіх нашчадкаў), з’ехаў у ЗША.
Тамтэйшыя інфармацыйна-даведачныя выданні сцісла паведам/іяюць:«УАмерыцы Цыкоўскі пачынаў пісаць карціны ў стылі кубізму». Мо яно і так. Аўтару ж гэтай нататкі, апрача адзінкавых рэчаў мастака ў стылі моднага тады кубізму, па большасці трапляліся на вочы рэпрадукцыі твораў з прыкметамі сгылістыкі неапрымітывізму. У кампазіцыях Цыкоўскага, як і ў асобных творах Давіда Бурлюка, братоў Рафаэля і Мозеса Сойераў з Тамбоўшчыны, шматлікія героі кампазіцыяў займаюць вельмі нязначную частку палатна. У творах чуецца адасобленасць і адзінота душаў герояў у шырокім і адкрытым свеце. Натуральна, што падчас змушанага адкрыцця Амерыкі выгнаннікі трымаліся адзін аднаго, пароўну падзяляючы радасці і нягоды новага жыцця. Пэўна ўжо ў Злучаных Штатах Цыкоўскі коратка сышоўся з дзіцём вольніцы стэпу, украінскім патрыётам і радыкалам, апекуном Маякоўскага, сябрам Хлебнікава і Кручоных, па сумяшчальнасці яшчэ і «бацькам рускага футурызму» — Давідам Бурлюком, які ступіў на Амерыканскі канты-нент годам раней, хоць эміграваў у Японію яшчэ ў 1920 годзе. Мікалай быў блізкім сябрам неўтаймоўнага Давіда, хросным бацькам ягоных дзяцей і напісаў у 1924 годзе партрэт яго жонкі — «Маруся Бурлюк». Дарэчы, гэты «інтэрнацыянал» выгнаннікаў
ці ўцекачоў з імперыі — Бур/іюк, Цыкоўскі, Грос, Сойеры і інш. — увекапомнены ў сюжэтнай кампазіцыі Рафаэ/ія Сойера «Мае сябры. My Friends» (1948). На па/іатне надпіс-дэвіз: «Сяброўства — віно жыцця».
Амерыка, якую наўрад ці чымсьці можна здзівіць, захап/ія/іа і дзівіла сама. Эмацыйныя ўражанні ад сустрэчы з Новым Светам адбі/ііся ў нізцы краявідаў Міка/іая Цыкоўскага, прысвечаных Нью-Йорку. У1931-1932 гадах ён выстаў/іяецца ў Нью-Йорку ў галерэі Дэніэ/іса, затым у га/іерэях Чыкага, Фі/іадэ/іьфіі, /Іос-Анжэлесе. Невядома, ці імкнуўся мастак Цыкоўскі, у якога ў 1933 годзе нарадзіўся сын, на радзіму так горача і шчыра, як гэта рабіў сябра, па вызначэнні крытыкі, «амерыканскі Ван Гог» Давід Бур/іюк. Напярэдадні другой сусветнай вайны той нават падаваў заяву ў генера/іьнае консу/іьства СССР у Нью-Йорку з просьбай дазво/ііць вярнуцца, але, на шчасце, атрымаў адмову.
Дзякуючы лісту пляменніцы да аўтара нататкі, Во/іьгі У/іадзіміраўны Рудакоўскай-Волчак, з’яві/ііся дадатковыя штрыхі да эскізнага ма/іюнка мастака з Бе/іарусі ды сціс/іая інфармацыя пра ягоных амерыканскіх спадчыннікаў.
Ста/іы жыхар Нью-Йорка, знаны ў прафесійных ко/іах мастак і вык/іадчык Міка/іай Цыкоўскі то/іькі пасля вайны даведаўся, што пад акупацыяй, у 1942 годзе, памер/іа маці. У часы апантанай сталінскай пабудовы сацыялізму і «абвастрэння к/іасавай барацьбы» не маг/іо быць і гаворкі пра /ііставанне з «імперыя/іістамі». Па вайне /іучы/іі яго з прывідным краем бы/іой імперыі сёстры і іхнія дочкі... Тады ж з ЗША
ў разораную Беларусь паляцелі /іісты ды падарункі. Але не ў радасць стаўся шчыры клопат «амерыканскага дзядзькі». Увайшоўшыя ў красу паненкі-сёстры мастака паспе/іі пабрацца шлюбамі з афіцэрамі — пераможцамі, якім кампетэнтныя органы коратка, а/іе даходліва растлумачылі, што апрача «савецкага гонару і годнасці» ёсць у Крымінальным кодэксе артыкул 58 з падпунктам аб шпіянажы. Тады ж з разоранай вайной Беларусі ў ЗША паляцелі непрачытаныя лісты і нераспакаваныя падарункі...
Мо трэба было 6 распавесці пра няздзейсненае. Пра выставу Давіда Бурлюка 1962 года, паводле яго выразу, «у піку маскалям», у складзе якой былі работы Цыкоўскага, пра выставу, якая накіроўвалася ў СССР, але даехала толькі да Прагі. Абарвалася нітачка...
Нітка зямнога жыцця доктара філасофіі Гарвардскага універсітэта (1965), дырэктара Тэхаскага музея мастацтваў у Осціне» (1970), сябра Нацыянальнай Акадэміі мастацтваў, Нацыянальнага інстытута мастацтваў, літаратуры і супольнасці мастакоў, дойлідаў і гравёраў ЗША, удзельніка прэстыжных аўкцыёнаў і выстаў (толькі ў Амерыцы прайшло больш за 20 персанальных), Мікалая Цыкоўскага абарвалася ў Вашынгтоне ў 1987 годзе.
P.S.:
У Вашынгтоне жыве сын Цыкоўскага, таксама Мікалай.
Пасля заканчэння Гарвардскага універсітэта ён атрымаў ступень доктара філасофіі і гісторыі мастацтваў, выкладаў гісторыю мастацтваў у каледжах і універсітэтах ЗША, быў галоўным куратарам амерыканскага жывапісу ў Нацыянальнай галерэі.
У Пінску — магіла Во/іьгі Іванаўны, маці мастака.
Захаваўся дом, у якім нарадзіўся Міка/іай Цыкоўскі. У доме тым да 1950-х гадоў стая/іа мэб/ія, зроб/іеная яго бацькам і вісе/іа нека/іькі абразкоў, напісаных Мікалаем. (Калі і куды яны знік/іі, ніхто з суродзічаў не памятае).
А яшчэ, ко/іькі месяцаў таму п/іяменніца мастака — Ва/іянціна Іванаўна Цыцкоўская — неабачліва, з эканоміі пенсійных сродкаў пасла/іа адзіную даваенную фотавыяву таго драўлянага, крытага гонтам дамка на бы/іой Сіверскай у Мінск звычайным лістом. Па дарозе /ііст, натура/іьна, згубіўся...
РЭХА 3 БЕРАГОЎ ДЗВІНЫ-ДАЎГАВЫ
А/іяксандра нарадзілася ў 1892 годзе ў сям’і дзяржаўнага служачага Імперыі Мітрафана Бя/іьцова (кіраўніка дзяржаўнага скарбу), які меў 16 дзяцей, у Суражы, у спадчынным доме, які быў заснаваны дзядамі-прадзедамі будучай мастачкі па мацярынскай лініі — святарамі Бялыновічамі. Дзесь пад XX ст. сям’я пераеха/іа ў Навазыбкаў, куды перавя/іі на працу бацьку.
Ма/іяваць пача/іа яшчэ ў Навазыбкаўскай гімназіі, пад уп/іывам маці Наталлі Іванаўны, якая сама добра малявала. Па заканчэнні гімназіі Бяльцова адпрацавала год настаўніцай ў вёсцы Дабрадзееўка пад Навазыбкавам, а потым рушыла вучыцца ў Пензенскую мастацкую вучэ/іьню, якую скончыла ў 1917 годзе. Ад гэтага часу стала браць удзе/і у выставах.
Па заканчэнні Пензенскай мастацкай майстэрні імя Сі/іьвестрава яна накірава/іася на далейшае навучанне ў Петраградскую Акадэмію Мастацтваў, у тыя часы -— Дзяржаўныя майстэрні. I Сусветная вайна, рэвалюцыйны пераварот у Пецярбурзе так «павярну/іі жыццё нашай мастачкі, што яна на працягу 25 год не ме/іа магчымасці ні разу трапіць на сваю Бацькаўшчыну — Беларусь. Таму бе/іарускае грамадства нічога аб ёй не ведае», — адзначаў аўтар артыку/іа ў газеце «Новы Ш/іях» за 1942 г. №... Кастусь Езавітаў,
дзякуючы чыёй неардынарна-ахвярнай асобе мы маем хоць якія звесткі пра мастачку.
Ад 20-х гадоў Аляксандра Мітрафанаўна жы/іа ў Рызе. 3 гэтым горадам знітаваны росквіт яе духоўных і фізічных сі/іаў... Там ама/іь штогод яна выстаў/іяе свае працы ў 1920, 1923, 1925, 1927, 1928, 1930. Акрамя таго, /іадзіць выставы ў Петраградзе, Берліне (1922, 1923, 1924), Парыжы (1925), Коўна (1926), Рэве/іі (1928), Празе (1930), Осла, Нью-Йорку (1930) і іншых гарадах, што адзначана Езавітавым.
Немажліва сказаць што-небудзь пэўнае пра яе творчасць, бо аўтар гэтай зацемкі знаёмы то/іькі з келскімі рэпрадукцыямі работ у газетах і часопісах шасцідзесяцігадовай даўніны ды нека/іькімі накідамі і эскізамі, што зберагаюцца ў архіўных сховішчах: і/іюстрацыі да беларускіх народных песень ды накіды д/ія канструктывісцкага роспісу дэкарацыйных талерак. Маем спадзеў неўзабаве прадэманстраваць хоць бы электронныя копіі яе твораў з /Іатвійскага і Эстонскага дзяржаўных музеяў. Паку/іь што змушаны абмежавацца інфармацыяй і характарыстыкамі, якія прапанаваў памянёны бе/іарускі па/іітык і ку/іьтурнік.
«А. Бя/іьцова прайш/іа праз нека/іькі этапаў, захоп/ііва/іася некаторы час модным ка/іісь кубізмам, потым з незвычайным захап/іеннем і энергіяй працава/іа над стварэннем у /Іатвіі фарфоравага начыння, заклаўшы разам з Сутаю і Водбэргам нават асобнае таварыства пад назовам Балтарс, нарэшце, рашуча станула на грунт рэалістычна-псіхалагічнага партрэтызму і тутака асабліва прыгожа і моцна развіўся яе буйны та/іент. Творы Бяльцовай усіх трох перыядаў
КНІГІ ОНЛАЙН
