Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
у 1939-м знаёміцца з настаўніцай по/іьскай мовы і гісторыі гімназіі сясцёр Візітатак Вандай Баркоўскай, таксама гадаванкай універсітэта Стэфана Баторыя. Маці Ванды Ядвіга Гардзя/ікоўская паходзі/іа з Ві/іьянава пад Бабром, а бацька Ба/іяс/іаў — з Гродна (быў банкаўскім с/іужачым). 1 /ііпеня 1939 года Ванда Баркоўская і Пётр Жынге/іь пабра/ііся ката/гіцкім ш/іюбам у кап/ііцы ў Паншанках Свянцянскага павета. Ма/іадыя жы/іі ў Ві/іьні. У кастрычніку-снежні 1939 года Пётр даздае ва ўніверсітэце асобныя прадметы, выконвае дып/юмную работу (жывапісны краявід). Па ўспамінах сваякоў мастака, адбы/юся гэта дзякуючы актыўнаму заахвочванню А/іяксандра Штурмана. У варунках нямецкай акупацыі Пётр Жынге/іь працаваў вык/іадчыкам ма/іюнку ў шко/іе тэхнікі і будоў/іі, у 1-й ві/іенскай дзяржаўнай шко/іе рамёстваў. Д/ія жы/і/ія здыма/іі дом на ву/ііцы Папоў-
скай, што на Зарэччы. Там у 1942 годзе ў іх нарадзіўся сын Вітольд. 15 ліпеня 1944 года Пётр Жынге/іь быў зво/іьнены са шко/іы рамёстваў. А на пачатку 1945 года Жынгелі назаўжды выеха/іі ў Польшчу.
У эміграцыі, хаця, здаецца, эмігрантамі яны не пачува/ііся, Ванда і Пётр аселі ў /Іюбліне, дзе ўжо ў верасні ў іх нарадзілася дачка Марыя. Пётр адразу ж ук/іючыўся ў мастацкае жыццё. Як мастак ён ва ўсе часы карыстаўся ўвагай крытыкі. Вось што пісаў пра яго ў чэрвені 1945 года Юзэф Нікадзім: «Вя/іікую цікаўнасць і арыгінальнасць выказвае мастацтва Пятра Жынге/ія, мастака высокай культуры і значнага мастацкага патэнцыялу». Крытык адзначаў такія якасці жывапісу Жынге/ія, як пантэістычны пог/іяд, цікавую фактуру жывапісу, каларыстычную экспрэсію. Поруч з яго прозвішчам рэцзнзент (вядома, перабо/іьшванне, але можна толькі ўяўляць, што рабілася ў душы мастака, калі ён чытаў той артыку/і) згадваў такіх майстроў, як Манэ, Сезан, Ван Гог.
У верасні 1945 года ў /Іюбліне сфармава/іася мастацкая суполка «Жэспол». Жынгель стаў яе сябрам. На восеньскай акруговай выставе ў снежні 1945 года, якая адбылася ў/іюблінскім ката/ііцкім універсітэце, са 150 твораў 17 належала пэндзлю Жынгеля. Гэта былі галоўным чынам пейзажы алеем і акварэлі. Працы былі адзначаны ўвагай крытыкай у тыднёвіках «Святло», «Здрой», а сам мастак уганараваны грашовай прэміяй. Калі акрыяла ў /Іюбліне «Суполка польскіх мастакоў-пластыкаў», Жынгель быў абраны ў склад яе кіраўніцтва. Чарговая выстава суполкі адбылася на пачатку 1946 года. «Зімовая выстава пластыкаў у /Іюбліне» — пад такой назвай змясціў
рэцэнзію на яе прафесар Мар’ян Мара/юўскі. Ведаючы Жынге/ія па ўніверсітэце, дзе выкладаў курс гісторыі мастацтва, прафесар адзначаў, што гэта мастак «надзвычай індывідуа/іьны», ве/іьмі шчыра і па-мастацку перадае сваё эстэтычнае перажыванне гарманічнай ме/юдыяй фарбаў. А/іе рэцэнзенту асобныя работы майстра пада/ііся не зусім уда/іымі (краявіды «пуанты/іістычнага» характару, выкананыя пад уп/іывам парыжскай ці яшчэ якой тагачаснай моды). Па-сапраўднаму зачарава/іі дасведчанага гісторыка мастацтваў такія работы, як «Возера», «Стадола», «Узгорак у сонечных прамянях», «Крывое ко/іа» (захоўваюцца ў сваякоў мастака ў Гданьску). Жынге/іь — мастак «цудоўнай будучыні», робіць выснову крытык.
У хуткім часе з /Іюбліна сям’я пераязджае ў Гданьск. Хаця і быў Пётр «праваслаўным палякам», гарну/іа яго туды, дзе месціліся людзі з віленскага краю. У Гданьску атуліўся на ву/ііцы Снядзецкіх, дзе жы/іі яго знаёмая доктарка Надзея Бітэ/іь, сястра нябожчыка-мастака Дабржынскага з Астравеччыны, настаўнік Ян Дуноўскі, бы/іы вучань Жынге/ія па віленскай будаўнічай шко/іе, дачка сенатара з ся/іян, аднаго з кіраўнікоў Беларускага ся/іянскага саюза Васі/ія Рагу/іі Зінаіда Сурэвічова (Рагу/іянка), з сям’ёй якой мастак сябраваў на працягу жыцця. У Гданьску Жынгель вельмі хутка звёў прадуктыўныя кантакты з прадстаўнікамі віленскага мастацка-архітэктурнага асяродку, якія ўжо тады кірава/іі дзяржаўнымі праектамі. He застаўся без працы і ён. Браў удзе/і у ратаванні помнікаў па акрузе. У 1948 годзе ўзнача/ііў майстэрню рэстаўратараў пры Гданьскай супо/іцы
мастакоў. У1951 годзе, ка/іі бы/іа ўтворана Майстэрня кансерватараў помнікаў, быў прызначаны адказным за жывапіс, а ў 1959-м — га/юўным рэстаўратарам. Апрача творчай, адміністрацыйнай і вык/іадчыцкай дзейнасці ў Гданьскай палітэхніцы, Жынге/іь займаўся навуковай і метадычнай працай. Яму на/іежыць рукапіс «Жывапісныя тэхнікі ў гістарычным аспекце». У 1973 годзе ён быў уведзены ў ск/іад Рэдакцыйнай Калегіі, поруч з самымі шанаванымі дзеячамі і прадстаўнікамі мастацтва і ку/іьтуры.
Паваенныя часы не бы/іі самымі спрыя/іьнымі д/ія развіцця мастацтва. Хлеб надзённы для сям’і мастак мусіў здабываць, выконваючы дзяржаўныя і касцельныя замовы на рэстаўрацыю. За іх яму не бы/ю сорамна. Асабліва ж ганарыўся працай д/ія гарадской ратушы на Старуўцы ды прафесійнай чыннасцю на Бе/іасточчыне. Рупнасць на ніве рэстаўрацыі твораў сакральнага мастацтва значы/іа д/ія яго невымерна больш, была справаю д/ія душы. Несупынна, невынішча/іьна пу/іьсаваў у ім дух гуманізму, жыццядайны дух мара/іьна-этычных запаветаў негвалтоўнага, эвалюцыйнага ўдасканалення асобы і грамадства, пак/іанення Храму. Адзначым то/іькі асобныя з рэстаўраваных ім абразоў: «Маці Божая з дзіцем» — цудадзейны абраз у касцё/іе ў Астражанах, «Святы Мікалай» — абраз (1875) пэндз/ія выдатнага майстра гістарычнай і рэ/іігійнай тэматыкі Войцэха Герсона, «Звеставанне» — маньерыстычны абраз пачатку XVII стагоддзя. Рэстаўрацыйны плён майстра грунтоўна апісаны ў артыкуле А. КазлоўскайГлагоўскай. Напрыканцы жыцця Пётр Жынгель, свецкі мастак, які шмат зведаў і перажыў, у сваёй
творчасці звяртаецца да рэ/іігійнага жывапісу. Піша абраз «Маці Божая Нястомнай Помачы» д/ія касцё/іа «Зорка Мора» ў Сопаце, выконвае абразы для сваёй парафіі.
Памёр Пётр Жынге/іь 27 студзеня 1983 года. Творы майстра набыва/іі Міністэрства культуры По/іьшчы, дзяржаўныя музеі і прыватныя ка/іекцыянеры. Зас/іужана ўганараваны за сваю шчырую шматгадовую с/іужбу мастацтву рознага кшта/іту граматамі, Залатым Крыжам Зас/іугі, Крыжам Кава/іера Ордэна Адраджэння По/іьшчы. У супо/іьным /іітоўска-по/іьскім праекце «Студыі мастацкія ў Вільні і іх традыцыі», арганізаваным у Торуні з 15 сакавіка па 5 мая, і ў Вільні — 37 чэрвеня па 7 /ііпеня 1996 года, творчасць Пятра Жынге/ія бы/іа прадстаў/іена адной ма/іенькай карцінай — а/іейным краявідам «Антака/іьня», які на/іежыць сям’і мастака.
МАСТАК I ЯГО МАДЭЛЬ (ПЁТР СЕРГІЕВІЧ)
Пра жыццё і творчасць Пятра Сергіевіча — знакавую постаць Заходнебеларускага мастацтва і нацыяна/іьнай ку/іьтуры — напісана няма/іа.
«Мастак народнага жыцця», — так трапна і ёміста вызначыў яго ролю і месца ў беларускім космасе даследчык ку/іьтуры У/іадзімір Г/іыбінны ў артыку/іе, напісаным да шасцідзесяцігоддзя творцы.
У папу/іярнай і навуковай /іітаратуры падрабязна разг/іеджаны ш/іях Пятра Сергіевіча ў мастацтва. Ад берагоў Богінаўскага возера, з невялічкай вёскі на Браслаўшчыне, праз ахоп/іены по/іымем Кастрычніцкага перавароту Пецярбург, да ўніверсітэта імя Стэфана Баторыя (1919) у Ві/іьні і Кракаўскай акадэміі мастацтваў (1926). Першая персанальная выстава ў Ві/іьні прынесла яму прызнанне. У1938 годзе Сергіевіч знаёміцца з /іепшымі ўзорамі антычнага і к/іасічнага мастацтва ў Рыме. Потым бы/іі праца, грамадская чыннасць — ск/іаднікі яго жыцця. У Ві/іьні, Варшаве, Гданьску адбыліся выставы. Прайш/іо дзве яго персана/іьныя выставы і ў Бе/іарусі. Увогу/іе, Сергіевіч быў ушанаваны і ўганараваны. А/іе не на Радзіме, а ў краіне, з якой быў паяднаны на працягу ўсяго жыцця.
Застаючыся беларусам Сергіевічам, мастак у сваёй творчасці рэпрэзентаваў мастацтва /Іітвы. Сустракаюцца ў яго творчасці працы, выкананыя ў прынцы-
пах «самага перадавога метаду» — сацыялістычнага рэалізму.
Жыццёвы і творчы лёс мастака — асабістая драма і трагедыя. Як згадвала пазней жонка пані Стася, напрыканцы свайго зямнога шляху мастак уставаў па начах, размаўляў са сваімі героямі, шчыра і горача маліўся...
Пётр Сергіевіч — мастак універса/іьнага та/іенту. Ён працаваў літаральна ва ўсіх жанрах: пісаў сюжэтна-
тэматычныя карціны і жанравыя сцэны, гістарычныя палотны, партрэты сучаснікаў, краявіды. Але менавіта партрэт быў яго любімым жанрам. За творчае жыццё цягам у 65 гадоў мастак без перабольшвання стварыў сапраўдную галерэю сацыяльных тыпаў і характараў беларусаў XX стагоддзя. Сотні надзвычай індывідуальных партрэтаў сялян, работнікаў, студэнтаў, творцаў, інтэлігенцыі, духоўных асоб. На думку многіх даследчыкаў, партрэты Сергіевіча ўяўляюць сабой найбольш каштоўную частку яго творчай спад-
Іван Луцкевіч
Алоўкавы партрэт
чыны. Паводле прызнання самога Пятра Сергіевіча (у аўтабіяграфіі, напісанай у 1960 годзе па просьбе фалькларыста і даследчыка гісторыі культуры доктара філалогіі Арсеня /Ііса), зацікаўленасць гэтым жанрам здолеў абудзіць у яго яшчэ ў студэнцкія гады прафесар Бенедыкт Кубіцкі. Пабольшаная ўвага да партрэтнага жанру — да чалавека, яго індывідуальнасці і непаўторнас-
ці, усведамленне яго самакаштоўнасці — адна з характэрных рысаў, уласцівых не то/іькі Сергіевічу, але і традыцыйнай гуманістычнай скіраванасці ўніверсітэта імя Стэфана Баторыя, Віленскай мастацкай школе.
Паказальным будзе параўнанне жанравага складу пампезна-афіцыйных выставаў, якія адбываліся ў 1940 г. ў Менску, Бе/іастоку, з нагоды «далучэння» Заходняй Беларусі, Украіны. У Менску, натоленаму сацыялістычным рэалізмам, жанравая перавага была на баку сюжэтна-тэматычнай карціны. (Мяркуючы па ката/іогу выставы, «сюжеты» займа/іі да 70% ад усіх твораў). На другім месцы быў партрэт у сваёй спецыфічнай разнавіднасці, вызначанай беларускімі даследчыкамі, як «службовы» (В. Вайцэхоўская, В. Каваленка ды інш.). Блізка да таго выглядала сітуацыя і ў Бе/іастоку (нягледзячы на адсутнасць 2О-гадовай ідэалагічнай традыцыі). Віленская выстава 1940-га года, што адбы/іася з той жа непазбежнай нагоды, прадэманстрава/іа параўнальную ідэалагічную нейтральнасць творцаў. У жанравым ск/іадзе — амаль у роўнай ступені былі прапанаваны гледачу краявіды ды партрэты. Толькі 15% твораў (з чатырохсот) услаўлялі працоўныя ды баявыя подзвігі правадыра Сталіна разам з Савецкім народам на другім плане. Алейнымі партрэтамі, зразумела, удзельнічалі ў гэтай выставе Пётар Сергіевіч і Пётар Жынгель, Міхась Сеўрук, Валянцін Рамановіч, Кузьма Чурыла (адданым графіцы застаўся, хіба што Эдвард Кучынскі).
КНІГІ ОНЛАЙН
