Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
«сваю творчую кухню» — персанальную выставу з 50-ці твораў. У экспазіцыю ўвайш/іі эскізы фрэсак, вітражоў, графіка, асобныя станковыя рэчы выкананыя майстрам па адмысловай замове кіраўніцтва казіно. У 1932 г. паўдзельнічаў сваімі працамі ў выставе WTAP. Наўздагон за ёй атрымаў замову на стварэнне а/іегарычных кампазіцыяў і сімволікі для Віленскага Гандлёва-Прамысловага Дома. Тады ж, у 30-я., зрабіў сграфіта на адміністрацыйным будынку што на вуліцы Дамініканскай. У агу/іьную, трохколер-
ную кампазіцыю раслінна-дэкаратыўнага арнамента,
побач з нябесным апекуном Вільні, навечна пасяліў
Скарынаўскі відыярыс (захавалася да сёння).
Паланёны творчасцю (хай іншыя вызначаюць больш празаічна!), ён, відаць, толькі і жыў, што спалучэннямі колераў, іх сугуччамі, дысанаснымі выбухамі плямаў, звівамі лініяў, рытмамі, глыбінямі, святлом і ценем.
Здавалася б, усё здзяйснялася... Надзвычай запатра-
Сучасны выг/іяд
баваны мастак еўрапейскага
ўзроўню: і/іюстратар, графік-станкавіст, жывапісец, манумента/ііст шырокага абсягу (фрэскі, вітражы, сграфіта), Язэп Горыд быў на кані.
Усвядоміўшы з юнацтва, што тэма і змест мастацтва — Ча/іавек (у якім бы жанры ні працаваў!) быў схільны да партрэтнага жывапісу. I сярод яго мадэ/іяў бы/іі характары і тыпы розныя, тыя, хто меў разуменне і маж/іівасць годна дзячыць за зроб/іеную працу.*
А/іе не пакідае адчуванне, што чагось не хапа/іа мастаку д/ія поўнага трыумфу і абса/іютовай душэўнай раўнавагі. Д/ія стану шчасця. Відаць, ён і сам не могзразумець, што карце/іа ўдушы... Гэта несфармулявана-падсвядомае вычуваецца ў невя/іічкаартыстычным, «як бы выпадковым», медзярыце «Аго/іеная» з аўтарскай пазнакай 1936 г. Па сутнасці, гэтая эмацыянальна імпу/іьсіўная, спружыністая натурная кампазіцыя, створаная ў саракагоддзе мастака, больш чым захапленне, любаванне ча/іавекам.
Кампазіцыя-роздум пра не здзяйснёнае ці страчанае?
* Унутраны маналог Язэпа Горыда невыпадкова напісаны паводле недрукаванага артыкула Мсціслава Дабужынскага — «Даўно я не быў у Ратондзе» (1927Г.), «Грамадзянін свету», Дабужынскі прагна шукаў унутранае нацыянальнае апірышча, у тым ліку і ў ліцвінстве (у шырокім трансцэндэнтным сэнсе). Вядомы «руска-літоўскі» мастак быў паяднаны з Парыжам. Жыў там да 1929 г., выкладаў у Школе дэкаратыўнага мастацтва, нават меў уласную мастацкую студыю. Яшчэ больш істотным і загадкавым за супадзенне «часу і мейсца» бачацца прыклады блізкасці ва светаўспрыманні мастакоў, пэўнае падабенства іхніх жывапісна-пластычных моваў.
Ёсць партрэты мастака ў прыватных зборах/іітвы і Польшчы. Партрэты найбольш санавітых замоўцаў Вацлава Серашэўскага, Контр-адмірала Ёзэфа Унруга, Віцэ-адмірала Ержы Свірскага, былі напісаныя ў Варшаве і захоўваюцца ў Музеі Нарадовым.
«Аголеная»
’936 г.
Партрэт псіхалагічага стану?
Безумоўна. Вось толькі мадэлі ці мастака?
Век свет/іа-русявага, імпазантнага мастака, з дагледжанай фрэзурай, трохі вышэй сярэдняга росту з графічна чыстым, адкрытым і мужным тварам, з якога засяроджана глядзелі пільныя вочы быў нядоўгім. Ён, загінуў пад першымі бомбавымі ўдарамі II Сусветнай.
У верасні 1939...
АБРЫСЫ ЮНАЦТВА (МАСТАК МІХАСЬ СЕЎРУК)
Пра гэтага выдатнага мастака карцела напісаць даўно: з часоў вандровак у ві/іенскія архівы, ад распрацоўкі і /іаджання прысвечанай яму мастацкай, дакумента/іьна-пуб/ііцыстычнай экспазіцыі ў Нясвіжскім гісторыка-краязнаўчым музеі. Усё адк/іадаў — паспеецца. Нагодай ста/іася тэлефанаванне сябра. Стрым/ііваючы хва/іяванне, ён паведаміў, што «Гарадская мастацкая га/іерэя твораў /1. Шчамя/іёва» адчыняе Персана/іьную выставу Міхася Сеўрука.
«Міхась Сеўрук нарадзіўся ў 1906 годзе ў Варшаве. У1914 годзе сям’я знаходзі/іася ў эвакуацыі ў Маскве, у 1926 годзе вытрымаў выпускныя экзамены ў Нясвіжскай гімназіі, у 1927 годзе паступіў у Віленскі універсітэт, які закончыў у 1933. Займаўся прыкладной і станковай графікай. У Віл ьні з канца 30-х гадоў быў вядомы і папу/іярны як партрэтыст («Вяртанне», № 6. Мн., БФК, с. 106).
3 хва/іяваннем рушыў на імпрэзу, каб пабачыць невядомыя творы дарагога мне мастака, удыхнуць водар часу, «убачыць абрысы» і «пачуць га/іасы» людзей двух міжваенных дзесяцігоддзяў.
Бацька будучага мастака Канстанцін Сеўрук (1867-1927), павод/іе сямейнай легенды з роду Гейштар-Курцевіч-Сеўрукоў, вёў радавод з Пінскіх ваколіцаў, меў герб «Сляпы воран». Старэйшымі за Кан-
станціна бы/іі браты Міка/іай ды Іван. Ма/юдшымі — Пётр і сястра Марыя.
3 бе/іарускамоўнай сям’і паходзіла і маці мастака — Аляксандра Арэнь (нарадзі/іася пад /Іяхавічамі ў 1872 годзе). Напрыканцы XIX стагоддзя дзеда будучага мастака перавя/іі на Нясвіжшчыну.
Гасцінны дом протаіерэя Сноўскага святара і матушкі Савіч Марыі заўжды быў адчынены д/ія прыхаджан. /Іюд паспа/ііты ўважаў айца Стэфанія за свайго, бо ён быў просты ў побыце, адукаваны і добразыч/іівы, а/іе характар меў у/іадарны. У свецкім жыцці не адыходзіў ад хрысціянскай мара/іі. На пажоўк/іых фотакартках мяжы стагоддзяў разам з сям’ёй Арэняў мы часта сустракаем твары суседзяў, прыхаджан са Снова. Атмасфера шчырасці і адкрытасці ў доме ў спа/іучэнні з сум/іеннасцю і патрабава/іьнасцю да/іі свой п/іён у выхаванні дзяцей. Іх бы/іо чацвёра: дачка і тры сыны.
/Іёсы іх ск/іа/ііся па-рознаму.
Пётр у 1928 годзе збег у БССР і быў расстра/іяны ў 1937-м. Вячас/іаў вык/іадаў хімію ў к/іецкай бе/іарускай гімназіі. Па закрыцці яе апынуўся ў Савецкім Саюзе. Барыс у 1933 годзе закончыў фізічны факу/іьтэт УСБ — бы/іы кіраўнік бе/іарускіх студэнтаў у По/іьшчы. Ён дажыў у Варшаве ама/іь да ста гадоў. Дачка Марыя са сваім нарачоным да ш/іюбу бы/іа знаёмая працяг/іы час. Кава/іер не раз рабіў захады, а/іе стары Арэнь не дазва/іяў. Абгрунтоўваў тым, што х/іопцу неабходна стаць на ў/іасныя ногі, быць здо/іьным забяспечыць сям’ю. У 1899 годзе ў сноўскай царкве ма/іадых павянча/іі. Праз пэўны час у Сеўрукаў нарадзі/іася дачка Ксенія. Неўзабаве г/іа-
Фотакарткі з сямейнага альбома М. Сеўрука
ва сямейства атрымаў павышэнне па с/іужбе і накіраванне ў Варшаву. Там і нарадзіўся сын Міхась.
Меркаванне, што мастак нібыта «нарадзіўся ў сям’і чыгуначніка», не зусім карэктнае: бацька быў рэвізорам-эканамістам, с/іужачым. Займаў розныя адказныя пасады на надвіс/іенскай Брэст-/1ітоўскай чыгунцы. Вандроўны лёс перакідвае сям’ю напачатку ў Брэст, потым — у Мінск і Маскву (1914). Пад/іетак знаёміцца з к/іасічнымі творамі мастацтва, наведвае ўрокі ма/іявання, паступае ў гімназію. Далейшае навучанне працягвае ў Нясвіжы, потым (1921-1922) — Дзісенская гімназія (там жы/іа сям’я старэйшай сястры), і зноў Нясвіж.
Стаптаўшы ў 1926-1927ГГ. са/ідацкія боты, рушыў да Ві/іьні, ва ўніверсітэт (1927). Збыва/іася мара. У Ві/іьні 30-х гадоў мастак Міхась Сеўрук перажыў свой зорны час.
Праз год па заканчэнні ўніверсітэта (у 1935 г.), ён, поўны сі/іаў і прагі жыцця, разам з сябрамі: аднакашнікі К. Чуры/іа, В. Рамановіч, /1. Дабржынскі, У/і. Дрэмам, а таксама шмат хлопцаў з по/іьскай грамады — з радасцю адгукнуўся на прапанову рэдактара «Спова» Цата Мацкевіча на/іадзіць паказ-продаж сваіх твораў. Удзе/і у публічнай выставе! А/іе д/ія Сеўрука не першай: яшчэ ў 1929 годзе ва ўніверсітэце, ён, студэнт, насмеліўся на/іадзіць персана/іьную выставу.
У 70-х на ву/ііцах старажытнай Вільні можна было сустрэць невысокага шляхетнага вымяду мужчыну шаноўнага ўзросту. Знешне яго цяжка бы/ю вы/іучыць з гарадской плыні. Тыповы ві/іенчук. Свет/іы
плашч, крыху ссуту/іеныя пакатыя плечы, дакладныя мяккія рысы твару, г/іыбока пасаджаныя шэра-блакітныя, крыху стомленыя вочы. На збеленай сівізной га/іаве чорны берэт. Нетаропка і годна крочыць ён па адшліфаваным бруку добра знаёмых ву/іак.
Студэнту Сеўруку давя/іося добра засвоіць геаграфію ваколіц двухсотысячнага тады гарадка.
Спачатку спыніўся ў бацькавай сястры Марыі Рагожынай, якая мела дамок на Ма/іой Радунскай. Пасля здымаў кватэру на вуліцы Славянскай, куток на Снегу. Жыў на Папоўскай. Папоўская — «вуліца, сціснутая з усіх бакоў пагоркамі, выглядае закінутай, забытай рамізнікамі і паліцыяй. Мо таму магістрацкія чыноўнікі і не перахрысцілі яе... Яна ўся патанае ў садах. Ёсць мясціны, адку/іь адкрываецца прыгожы від на Віленку, на Бернардзінскі парк», як пісаў Максім Танк. Гэтыя мясціны прайш/іі праз сэрца мастака, знайшлі сваё ўвасабленне ў шматлікіх алоўкавых накідах, у лінарытах і афортах таго часу.
Было дзе прытуліцца беларусу ў Вільні. Беларускі нацыянальны Камітэт ды навуковаё Таварыства на Вострабрамскай. У Свята-Троіцкіх мурах знаходзілася Беларуская гімназія. Адчынены былі дзверы і на Біскупскай 12, і ў грамадзянскім клубе, і ў музычнадраматычным гуртку. Галоўным жа быў універсітэт. Бернардзінскія муры, дзе ён навучаўся бачыць і адчуваць гармонію архітэктурных формаў у адзінстве з натуральным краявідам. Захапляўся класіцызмам, познімі перасоўнікамі. Каб ісці далей, сваім творчым шляхам Сеўрук вывучае натуру, робіць шмат замалёвак, але ў сюжэтных кампазіцыях імкнецца перадаць яе ўнутраны характар, эмацыйны лад.
Згадваюцца /іюбімыя педагогі — «А/іяксандр Штурман, асістэнт прафесара Фердынанда Рушчыца. Высокі, сутулаваты, з дзіўнымі аксамітна-зя/іёнымі вачыма. Гаварыў нягучна, трошкі заікаўся. Быў сябрам для мо/іадзі. Вёў майстэрню пейзажа і нацюрморта. Прыяце/іь Рушчыца яшчэ з часоў Пецярбургскай акадэміі. Вучыўся ў Куінджы».
Паэт, юнацкі прыяце/іь Сеўрука, з якім ён падтрым/ііваў стасункі на працягу жыцця, прафесійны рэва/іюцыянер, што жыў са сродкаў партыйнай касы, жахаўся: «У гарадской за/іе сёння выступае Ф. Ша/іяпін! Бі/іет каштуе 2 златоўкі». Безумоўна, х/іопцы, як бы ні хаце/іі, не мамі дазволіць сабе такой раскошы. М. Сеўрук узгадваў: «Штурман прынёс мне дамоў бі/іет на Ша/іяпіна, і мы разам пайш/іі з ім». «Та/іенавіты мастак і цудоўны ка/іарыст захап/іяўся імпрэсіяністамі і яго (Штурмана) творы нясуць пэўную часцінку іх духу. Багата працы ўк/іадаў ён у майстэрню. Шмат сі/іаў аддаваў ён сваім вучням, цікавіўся іх становішчам, іншым часам дапамагаў ім. Пісаў вершы, па бо/іьшасці жартаў/іівыя, ус/іед за вык/іадчыкам пачына/іі рыфмаваць і студэнты. Ве/іьмі сціп/іы, ма/іа патрабава/іьны да адзення, жыў у маленькай майстэрні з выхадам на дах, адку/іь у тэ/іескоп назіраў за зорамі. He абмінаў ён ніводнай /іітаратурнай навінкі». Такім Штурман помніўся Міхасю Сеўруку.
КНІГІ ОНЛАЙН
