Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Згадвае /Іеў Гумі/іеўскі: «Я прыехаў у Нясвіж адпачываць, зайшоў да настаўніка. Ён хварэў і працаваў над заказной кампазіцыяй «Вяртанне з поля» (1978). Ён паказаў стос выдатных эскізаў 30-х. Памядзелі. Выдатна. Так і рабіце!» /Іёгка сказаць, так і рабіце. А пачуцце? Як тады... Тады бы/іа і Вера і Надзея.
Азараз?
1979 год. У Доме ку/іьтуры Нясвіжа — грамадская паніхіда па мастаку Міхасю Сеўруку. Тут ён пражыў 40 гадоў ама/іь бязвыездна... У апошні ш/іях праводзі/іі сціп/іа, па-хрысціянску, хоць і без святара.
Адбылі с/іужбу рахманыя прадстаўнікі ідэалагічных службаў і ўладаў. Развіта/ііся суседзі, знаёмыя і тыя, хто бачыў у ім асобу неардынарную. Самотна схілілі галовы, хто добра ведаў і ўсведамляў яго мастацкую і ча/іавечую значнасць. Калегі — П. Дурчын, М. Назарчук, актрыса /1. Давідовіч, дырыжор Г. Цітовіч. Пад жа/іобныя стогны і ўсх/ііпы трубаў, уздыхі барабана купка людзей рушы/іа за бартавым ЗІ/1ам з труной. Закончыўся зямны ш/іях мастака.
1980 год. За мемарыя/іізацыю бяруцца падзвіжнікі духа. Дзяржава да гэтага абыякавая... у лепшым выпадку. З’яўляецца некалькі публікацыяў, рыхтуецца пасмяротная выстава. Гучаць на адкрыцці прамовы. Працуе група па стварэнні музея-майстэрні. Па замове CM выходзіць брашурка «Міхась Сеўрук», недакладнасці з якой тыражуюцца і сёння.
Гарэзлівае сакавіцкае сонейка. Скрануўся лёд. Але нехта з вышэйшых начальнікаў мовіў: «Не!» Чыноўнікі ніжэйшых узроўняў — ад міністраў да «местачковых» — пачалі хаваць скошаныя ад брахні вочы і тэрмінова падшукваць абгрунтаванні гэтаму «не». Паенчы/іі-пак/іенчы/іі адраджэнцы ў безнадзейнасці д/ія пры/ііку яшчэ які час, пабіліся ілбамі аб нябачную сцяну ды мусілі саступіць. Надта ўжо сілы няроўныя...
Высахла ручаіна публікацыяў. Мінуў час. I даўно прыйшоў час. Для прызнання, ушанавання, вяртання несправядліва забытага майстра.
«МАЛЕНЬКІ АСТРАВОК МАЁЙ ЗЯМЛІ» (МАСТАК ЛЕЎ ДАБРЖЫНСКІ)
— Хата наша стая/іа на самым ускрайку, — нетаропка, з пачуццём годнасці працягвае дзядок,— перад самым лужком. Бачу, ідуць. 3 боку Цюнішкаў ідуць! Касцёл там быў. Усе такія дужыя, ма/іадыя!
— Ну! Няўжо немцы? — падкусвае мінскі мастак Алесь Суша.
— Якія немцы? Г/іуздамі варушы, гэта яшчэ да другой вайны бы/іо. Такія ж, як вы, мастакі — сябры /Іёвіка. А тут, раптам, з яснага, сонечнага неба як
сыпане дождж. Спорны такі! Сапраўдная залева,— працягвае дзядуля. — To мой бацька і гукае — хавайцеся пад дах. А яны — не. Штурхаюцца, смяюц-
ца, гамоняць і ціснуцца пад старой бярозай. Як дзеці. Ці птушаняты...
— Колькі іх было? Двое, трое? Як гаварылі яны? — дапытвае Алесь.
— Ды не. Ча/іавек з пяць, a то і сем.
Гаманілі па-людску, па-тутэйшаму. Як мы...
/Іёвікам звалі маладога паніча, уладальніка невялічкага радавога маёнтка /Іоша, што на Астравеччыне. надзвычай маладым веку пайшоў з жыцця. Неспадзявана, раптоў-
на, 26 лістапада 1937 года. Мясцо-
выя жыхары не веры/іі ў афіцыйную версію самагубства. Упарта цвердзілі, што ў трагедыі вінаваты пан Раса/іьскі, які жыў бліз сядзібы Дабржынскіх, дапамагаў не старой яшчэ і адзінокай пані Марыі, за/іяцаўся да яе.
Марыя Дабржынская (у дзявоцтве Юрасава) у свой час скончы/іа Пецярбургскую кансерваторыю, спява/іа ў оперы, бы/іа ў сваяцтве з /Іьвом Та/істым, у гонар якога і да/іа імя свайму першынцу. На той час /Іёвік навучаўся ў Віленскім універсітэце і быў не ў захапленні ад пана Раса/іьскага. He без падставаў. Узгадва/іа ма/іодшая сястра мастака, доктар эндакрыналогіі і аўтар аўтабіяграфічнай кнігі «Як ведзьма Агрыпіха знахарству мяне вучыла» Надзея Бітэ/іьДабржынская з Гданьска:
«У /іістападзе, за тыдзень да выезду ў Францыю, у /Іошы здары/іася трагедыя. Да гэтага часу вако/і ама/іь 70-гадовай даўнасці стрэ/іа, які спыніў жыццё таленавітага мастака, вядуцца спрэчкі. Адны гавораць, што гэта самагубства: маці не да/іа грошай
Віленскія афорты Дзяржаўны ліастацкі ліузей Літоўскай | Рэспублікі
на дарогу ў Парыж, і сын не вытрымаў, не змог перажыць краху мары свайго жыцця. Іншыя (а іх бо/іьшасць) у гэта не вераць: не мог х/юпец, які з юнацтва прывык п/іаціць за сябе сам, з/іамацца ад грашовых перыпетый. (За сваю вучобу, дарэчы, /1 еў п/іаціў сам, зараб/іяў грошы прыватнымі ўрокамі, а таксама продажам уласных карцін)».
I вып/іывае на сцэну /іашанскай трагедыі новая з/іавесная асоба. Пан Раса/іьскі — ігрок, які прасаджваў грошы за картачным ста/іом. Прычым не то/іькі свае, а/іе і сваёй па/іюбоўніцы. Ка/іі грошы скончыліся, ён стаў прадаваць /іес Дабржынскіх. Пра гэта даведаўся паніч. Як кажуць, у тую ноч, высвят/іяючы адносіны з Раса/іьскім, ён паабяцаў перадаць справу ў суд. Ад пуб/іічнай ганьбы іграка мог выратаваць то/іькі трапны стрэ/і...
На працягу пяці дзён па/ііцыя не дава/іа дазво/іу на пахаванне /Іьва Дабржынскага — некаторыя дэта/іі на месцы здарэння не адпавяда/іі карціне самагубства. А/іе пані Дабржынская маўча/іа, сястра Надзея не маг/іа заступіцца за гонар нябожчыкабрата з-за ма/іа/іецтва. Усе пяць дзён /ія труны паніча сядзе/іі вяскоўцы— ма/ііліся і спява/іі жа/юбныя песні. Ад маёнтка да кап/ііцы труну нес/іі на руках.
Неўзабаве пас/ія трагедыі, якая адбы/іася ў доме, пан Раса/іьскі, жыцця/іюб і ненато/іьны гу/іец у карты, здзейсніў самагубства.
Неаспрэчна, апрача нешмат/іікіх успамінаў сучаснікаў і блізкіх, найдак/іаднейшая інфармацыйная крыніца — дакументы. Вось радкі з у/іаснаручнай біяграфіі мастака, пададзенай ў Ві/іенскі універсітэт падчас паступ/іення.
«Веравызнання правас/іаўнага. Матчына мова — руская. Нарадзіўся 24 снежня (па новым сты/іі) 1907 года ў Пецярбургу (Расія), адкуль амаль адразу разам з бацькамі пераехаў у мястэчка /Іоша ў Ашмянскім павеце, у якім пражываў да 1915 года. У 1915 годзе мы пераеха/іі ў Расію. Пачатковыя навукі спасцігаў дома. У1917 годзе паступіў ва ўступны к/іас гімназіі ў Пераяс/іаўлі, дзе вучыўся да другога к/іаса. Потым разам з арміяй Дзянікіна наша сям’я пераеха/іа на Каўказ, адту/іь мы перабра/ііся ў Феадосію (Крым). У Феадосіі вучыўся ў другім к/іасе гімназіі, які, аднак, не скончыў, таму што Крым заня/і і бальшавікі. У1923 годзе быў за/іічаны ў трэці клас гімназіі імя /Іялевеля ў Вільні, якую закончыў у маі 1929 года».
3-за сціслых радкоў скорапісу глядзяць на свет шырока расчыненыя вочы падлетка, якія бачылі так многа суровага і трагічнага. Вайна. Бежанства. Блуканне сям’і па дзянікінскіх абозах. Кароткія імгненні спакойнага жыцця ў маёнтку Раёк (/ія Адэсы), дзе якраз 6 /іістапада 1919 года і нарадзілася Надзея, сястрычка /Іёвы. I зноў бег. 3/іачыннасць, разруха, галеча, спекуляцыя, антысанітарыя. Агонія бе/іага руху, расстрэ/іы падпольшчыкаў. Шапятоўка, дзе героі пісьменніка-камсамольца не толькі вузкака/іейку пракладвалі. /Іютава/іа «надзвычайка». У 1922 годзе бальшавікі арыштава/іі і расстралялі бацьку Віктара Антонавіча Дабржынскага, бы/іога афіцэра дзянікенскага войска. He варта казаць, якой незагойнай на ўсё жыццё ранай сталася гэтая трагедыя для пятнаццацігадовага падлетка. Віктар Антонавіч быў юрыстам па адукацыі, і, як запэўнівае Надзея Бітэль-Дабржынская, сам добра і ахвотна маляваў. He будзе
надта вялікім дапушчэннем меркаваць, што першым настаўнікам ма/іявання /Іёвы (які з дзяцінства «пісаў а/іеем, акварэллю, алоўкам») быў бацька. Сям’я Дабржынскіх вяртаецца да роднага краю. На Астравеччыну, у /Іошу, дзе родныя магілы, дзе ля родавой мураванай каплічкі пахаваны дзед, Антон Дабржынскі, сенатар і царскі саветнік, які пад добры настрой любіў спяваць «яшчэ Польска не згінела...»
Цягнікі грамадзянскай вайны даімчалі іх да Гудагая. Потым фурманкамі дацягнуліся яны да разбуранага кот/іішча — маёнтку ў /Іошы, адку/іь Дабржынскія рушылі ў Пярловую Горку ля Крэва — валоданне бацькі. На сталы ж побыт у /Іошу пераехалі дзесьці ў 1932 годзе, калі /Іеў ужо быў студэнтам.
Віленскі ўніверсітэт Стэфана Баторыя, Бернардзінскія муры — былі марай юнака якая ўвасобілася ў жыццё.. Ад першых студэнцкіх крокаў ён, як сведчыў пазней прафесар Гапен, «ад самага пачатку (яшчэ на лекцыях) вылучаўся глыбокім адчуваннем
Віленскія афорты
Дзяржаўны мастацкі музей Літоўскай Рэспублікі
і разуменнем ко/іеру і формы, малюнак яго быў даскана/іы. У яго творчасці шчас/ііва спа/іучы/іася ў адно цэлае высокая тэхніка і та/іент».
Звернемся да аўтапартрэта, напісанага, хутчэй за ўсё, у другой па/іове 30-х (арыгінал захоўваецца ў сваякоў у Гданьску). Зграбная, к/іасічная цёмнарусявая фрызура абма/іёўвае годна пастаў/іеную га/іаву. Выразныя і сабраныя рысы арыстакратычнага твару выказваюць натуру адкрытую, чыстую, а/іе і ва/іявую. /Іедзь заўважная ўсмешка ці намёк на яе выкрывае пэўную рамантычнасць асобы. Гэта ўсмешка, па выразу С. Макоўскага, трошачкі з таго свету, міжво/іьна, але не выпадкова, вык/іікае ў памяці аўтапартрэт другога выдатнага мастака, у светаадчуванні якога былі прысутныя элементы «краёвай» свядомасці — Мсціслава Дабужынскага. Безумоўна, дамінантай у выяве з’яўляюцца вочы. Засяроджанадумны позірк карых вачэй з-пад паўмесяцаў дакладна акрэс/іеных броваў з г/іыбокай зморшчынай між імі. Партрэт напісаны нязмушана і сакавіта.
У 1930-я гады ў Вільні ішоў працэс адраджэнне графікі (а мо і «адраджэнне традыцыі»), што з непрыкметнай, другараднай і шараговай навуча/іьнай дысцыпліны ўзвышаецца да самастойнага віду мастацтва, які шануюць гледачы. Гэтаму паспрыяў і прыход ва універсітэт са школы рамёстваў ма/іадога педагога Ежы Гапена (1931-1939), фактычнага рэфарматара кафедры і навучальнага працэсу ўвогу/іе. Газета «Слова» адзнача/іа, што ва ўніверсітэце шмат цікавай і перспектыўнай моладзі, якой трэба дапамагаць: Ідчак, Дабржынскі, Рамановіч, Пап/іаўскі і іншыя. У Ві-
/іенскай карціннай га/іерэі зберагаюцца афорты /Іьва Дабржынскага 1933~1934 гадоў.
На пачатку восені 1934 года мастак разам з сябрамі-калегамі бярэ ўдзе/і у буйной выставе на ву/ііцы Каралеўская ў Ві/іьні. Па вядомых парэштках спадчыны мастака бачна, што яго працы ве/іьмі пазнавальныя сярод мастакоў Заходняй Бе/іарусі. /Іеў Дабржынскі — прыхі/іьнік традыцыйнага рэа/іістычнага жывапісу. Няма сумневу, што ён быў добра праінфармаваны пра сты/іістычныя п/іыні свайго часу, знаёмы з найноўшымі накірункамі (мажліва, і сам эксперыментаваў), але заставаўся прыхі/іьнікам класічнай манеры.Тым не менш, яго творы не зб/іытаеш з па/іотнамі Сеўрука, Сергіевіча, Чуры/іы, Жынге/ія. Індывідуа/іьнае бачанне натуры ўвасаб/ія/іася ім адметнымі п/іастычнымі сродкамі. Жывапісны мазок тэмпераментны і п/іотны, каларыстычная гама насычаных фарбаў, моцных і гучных, добра гарманізавана. Як вынік, жывапіс яго ве/іьмі свежы і настраёвы.
КНІГІ ОНЛАЙН
