Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Эдвард Кучынскі, сын Пятра Кучынскага і Софіі з Паў/іоўскіх, нарадзіўся 20 кастрычніка 1905 года ў вёсцы Варонічы Навагрудскага павета. Цяжкія матэрыяльныя ўмовы прымусі/іі бацьку будучага мастака адправіцца ў Амерыку на заробкі. У 1913 годзе Эдвард пайшоў вучыцца ў рускую пачатковую школу. У час першай сусветнай вайны сям’я выеха/іа ў Расію. Пас/ія вяртання з эвакуацыі працаваў кур’ерам, электраманцёрам у электрамайстэрні. 3 1921 года працягваў вучобу ў гімназіі імя Адама Міцкевіча, якую скончыў у 1927 годзе. На факу/іьтэце выяў/іенчага мастацтва Ві/іенскага ўніверсітэта вучыўся з 1927 да 1933 года.
У час другой сусветнай вайны жыў у Вільні. У 1946 годзе выехаў у Торунь. Памёр у Гданьску. Пахаваны ў Торуні. У навукова-даведачным выданні Скарынаўскага цэнтру «Вяртанне» (№ 6, Мн., БФК, 1999) утрымліваецца пера/іік дакументаў у яго студэнцкай справе.
Hi табе пакутнага лёсу, ні дзяржаўнага ўціску, ні рэпрэсіяў. Аніякай знешняй інтрыгі. Шараговае жыццё. I творчасць. Невядомасць на бацькаўшчыне — ні табе твораў у музейных экспазіцыях, ні нават інфармацыі ў друку. Да крыўднага мала вядома пра Эдварда Кучынскага і аўтару гэтых радкоў. А/іе ж зямляк! Б/іізенькі свет — Торунь! Торунь...
На Наваградскай зям/іі, поўнай гісторыі, гераічных і фантастычных паданняў, прайш/іо дзяцінства
і ма/іадыя гады мастака. Потым бы/іа Ві/іьня — Крывіцкая Мекка. Падаецца, што «Успаміны» бе/іарускага жывапісца з Нясвіжа Міхася Сеўрука, які вучыўся на мастацкім факультэце ў Ві/іьні акурат у тыя ж часы, што і Кучынскі, ве/іьмі трапна перадаюць настрой і атмасферу на факультэце, сціс/іа, але дакладна характарызуюць выкладчыкаў.
Загадзя просім прабачэнне за шырокае цытаванне рукапісу мастака. «Ві/іьня 20-х — 30-х гадоў. Горад, поўны рамантызму, горад барока, 39-ці касцёлаў, са старым універсітэтам, са студэнтамі, якія дыскутуюць, хвалююцца і пратэстуюць. Культурны цэнтр, што раз/іёгся між гор, з якіх ва ўсе бакі адкрываецца цудоўная панарама. /Іініі барочных сйуэтаў і карнізаў выразна ўразаюцца ў неба, вулачкі то пашыраюцца, то звужаюцца. У вечаровым аксамітным небе гараць, бы каштоўныя камяні, зоры, паветра поўніцца музыкай, якая гучыць з-за дзвярэй бараў. Горад-казка. Горад, у якім ча/іавеку добра. Нішто не цісне, прапорцыі будынкаў да ча/іавека ўда/іа вытрыманыя. Таму ў гэтым горадзе ча/іавеку ўтульна... Наш факультэт быў размешчаны ў мурах старога бернардзінскага к/іяштара і мядзеў на стары парк, дзе працяка/іа гарэз/іівая рачу/іка Ві/іенка. Дэканат знаходзіўся ў га/юўным корпусе ўніверсітэта.
Інтэр’еры дэканата і карпусоў нашых майстэрняў бы/іі ўпрыгожаны скляпеннямі. На сценах калідораў развешвалі фотакарткі помнікаў архітэктуры, якія рабіў прафесар Клос. Гэта ствара/іа пэўны настрой. Факу/іьтэт быў асаб/іівым, усе нацыянальнасці адчува/іісябероўнымі... Праграмазаняткаў... непрадугледжвала падзе/іу на спецыяльнасці. Усіх студэн-
таў абавязва/іі вучыць ма/іюнак, жывапіс, скульптуру, гравюру і ткацтва, кампазіцыю. Быў таксама шэраг тэарэтычных дысцып/іін — гісторыя мастацтва, п/іастычная археа/югія, асновы п/іастычнага фарміравання (мастацкая прапедэўтыка), мастацкая анатомія, тэхніка жывапісу, перспектыва, дыдактыка ма/іюнка, праектаванне, дэкараванне інтэр’ераў, кансервацыя помнікаў. Заняткі адбыва/ііся з 9 гадзін раніцы да 8 вечара з перапынкам ад 2-й да 4 гадзіны».
Малюнак і жывапіс Кучынскі вывучаў пад кіраўніцтвам прафесараў Бенядзікта Кубіцкага, Фердынанда Рушчыца і /Іюдаміра С/іяндзінскага. «Рушчыц не вучыў рамяству. 1м ужо трэба бы/іо ва/юдаць. Робячы афарыстычна-трапныя заўвагі, ён вучыў мастакоў ку/іьтуры. Рушчыц патрабаваў поўнай самааддачы ў творчасці» («Успаміны»). Графікай Кучынскі ава/іодваў пад кіраўніцтвам Гапена. «Прафесар Ержы Гапен займаўся мастацтвам дрэварыту, рабіў афорты, медзярыты. He карыстаўся ён хіба што /ііно/іеу-
Перад бурай
Канец 30-х гадоў. Афорт, сухая іголка
мам. Студэнты паважа/іі яго бязмежна. Заўжды вет/іівы, з добрым пачуццём гумару, ён спраўна вёў графічную майстэрню. Яна бы/іа заўсёды адчынена д/ія студэнтаў, якія маг/іі друкаваць свае творы або проста практыкавацца» («Успаміны»),
У Эдварда Кучынскага /іітарніцтва і асновы кампазіцыі вык/іадаў Банавентур /Іенарт. Разам з абавязковымі ўніверсітэцкімі курсамі Эдвард вывучаў пры Ві/іенскім таварыстве аматараў кнігі адмыс/ювы курс, прысвечаны «ку/іьтуры кнігі». Дарэчы, у студэнцкія часы, у 1932 годзе, адбыўся выставачны дэбют мастака. Гэтую падзею не абмінуў сваёй увагай «Кур’ер Ві/іенскі» ад 29 мая 1932 года. Эдвард Кучынскі закончыў універсітэт, здаў іспыты і атрымаў права вык/іадаць ма/іюнак у шко/іах і настаўніцкіх семінарыях, чым і займаўся (1935-1936) у Школе мастацкіх рамёстваў, якая бы/іа заснаваная пры Ві/іенскім таварыстве мастакоў-п/іастыкаў (WTAP). Да/іей бы/іа праца пры гімназіі імя Жыгімонта Аўгуста, у /ііцэі Снядзецкіх пры Універсітэце Стэфана Баторыя ў Пуб/іічнай біб/ііятэцы (1940).
Як мастак-прафесіяна/і Эдвард Кучынскі даскана/іа ва/іодаў усімі відамі і тэхнікамі друкаванай графікі. Рабіў станковыя творы, займаўся ўжытковай графікай, не цураючыся самых розных тэм. Даводзі/іася рабіць усё — п/іакаты, паштоўкі, этыкеткі. А/іе сапраўдным яго захап/іеннем і пакутным крыжам бы/іі ку/іьтавая архітэктура і кніга, яе аздаб/іенне, і/іюстраванне, а таксама кніжны знак. А ко/іькі разоў ён рабіў экс/іібрысы свайму сябру, выдаўцу і ча/іавеку вя/іікай кніжнай ку/іьтуры Ба/іяс/іаву Жындзе! Экс/іібрысы ён рабіў сябрам і знаёмым, прыватным за-
моўцам, а таксама рознага кшта/іту ўстановам. Натура/іьна, што для Кнігазбору III Закону Францысканскага ў Ві/іьні пасава/іа выява Св, Фрацыска (Ч937)л для збору Канвента Францысканскага — выява барочнага фасаду касцёла (1938), у розныя часы зроб/іена нека/іькі экс/іібрысаў для біб/ііятэкі Тэа/іагічных семінараў УСБ. На сваім у/іасным экс/іібрысе ужо ў паваенныя часы як успамін ён зрабіў выяву Навагрудскага замка Міндоўга. Бы/іі яшчэ нека/іькі /іірычных, настраёвых аўтаэкс/іібрысаў, на якіх MacTan у задуменні сядзеў пад дрэвам. Эдвард Кучынскі працаваў над кнігай Яна Бу/ігака «Два дзесяцігоддзі з Рушчыцам». Вось суквецце аўтараў, чые кнігі ён аздаб/іяў, — Дэфо, Кіп/іінг, Метэр/іінк, Томас Ман, Міцкевіч, Ра/іан, без/ііч по/іьскіх аўтараў. Паказальна, што, павод/іе сведчання сучаснікаў, Кучынскі рабіў па/ііграфічныя заказы «то/іькі д/ія добрых выдавецтваў». Апошняя яго праца з Кнігай — гэта вок/іадка і графіка да Еванге/і/ія і Дзеяў Апоста/іаў. Бясспрэчным поспехам ма/іадога мастака, які закончыў універсітэт і ўжо сам вык/іадаў, а/іе яшчэ не абараніў дып/юмную працу, быў удзе/і яго твораў у Сусветнай выставе кнігі ў Нью-Йорку.
У тым жа 1938 годзе ён стварае нізку /іінарытаў, прысвечаную архітэктурным помнікам Ві/іьні (аўтарскія адбіткі якіх захоўваюцца ў за/іе графікі біб/ііятэкі Торуньскага ўніверсітэта). Міжваенная Ві/іьня з барочнай мудраге/іістасцю яе сабораў ды стромкімі ўз/іётамі гатычных шпі/іяў назаўжды зачарава/іа яго сэрца. Цяжка меркаваць, як гэта адбы/юся, ды і ці варта? Мо, пад непасрэдным уп/іывам кагосьці з вык/іадчыкаў універсітэта? Да прык/іаду, Ю/іьяна
К/юса, які адзін час быў дэканам факу/іьтэта, а калі вучыўся Эдвард, прафесар вык/іадаў гісторыю драў/іянай і ўсеагу/іьнай архітэктуры. Апрача гэтага курса, «архітэктар-паэт» вык/іадаў асновы п/іастычнага фармавання і перспектыву. Вя/іікі энтузіяст Ві/іьні, ён быў руп/іівым і нястомным дас/іедчыкам гэтага горада і выдаў павадыр па Ві/іьні. Сваіх студэнтаў ён навучаў бачыць прыгажосць, «звяртаць увагу на прыгажосць архітэктурных формаў, знітаваную з краявідам». Таксама, як згадваў Міхась Сеўрук, прафесар ве/іьмі любіў паразважаць пра прыгажосць дахаў, асаб/ііва са/іамяных, якія надта гарманічна спа/іуча/ііся са срэбна-шэрымі сценамі бе/іарускіх хат і камернай прыгажосцю навако/іьнага пейзажа. Эдвард добра засвоіў урокі настаўніка і адчуваў захап/іенне кожным паасобным помнікам. Нават каб нізка прац з выявамі віленскіх архітэктурных помнікаў бы/іа адзіным, што мастак зрабіў за жыццё, можна бы/іо б сме/іа казаць, што яно прайш/ю недарэмна.
«Ві/іьня — Касцёл св. Ганны» — вытанчаная, ама/іь бязважкая готыка карункаў /іёгкага, бы абрыс, воб/іака, якое працінаюць шпі/іі касцё/іа на чорным т/іе, пацвярджае ўстой/іівае (калі не сказаць, хрэстаматыйнае) меркаванне, што Касцё/і св. Ганны не то/іькі найпрыгажэйшы ў Ві/іьні, а/іе і ва ўсёй Еўропе.
«Ві/іьня — Катэдра» — надзвычай графічна выразная і /іаканічная кампазіцыя. Яна мае п/юскаснае вырашэнне і імкнецца (у параўнанні з іншымі творамі нізкі) да мініма/іізму.
«Ві/іьня — Вострая Брама»— га/іоўныя вароты Горада. Яго сімва/і — сімва/і Бе/іарушчыны. Як тут не згадаць несмяротныя радкі:
То/іькі ў сэрцы трывожным пачую За краіну радзімую жах, — Ўспомню Вострую Браму святую I ваякаў на грозных канях.
Ў бе/іай пене праносяцца коні, —
Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць... Старадаўняй /Іітоўскай Пагоні He разбіць, не спыніць, не стрымаць.
Мо невыпадкова там захоўваецца цудадзейны абраз «Маці Божая Вострабрамская», які адно/іькава шануюць і правас/іаўныя, і като/іікі.
«Вільня — Касцё/і св. Яна (Вежа)» — стромкая і адначасова манумента/іьная званіца касцё/іа ўспрымаецца як своеасаб/іівы сімва/і Герцагскай годнасці Горада.
«Ві/іьня — Касцё/і бернардзінаў» (1938) — магутныя абарончыя муры касцёла, якія бы/іі зак/іадзеныя яшчэ ў сярэднявеччы. Кампазіцыя гэтая, пры ўсёй сваёй фундамента/іьнай статычнасці пабудовы, ве/іьмі дынамічная.
«Ві/іьня — Касцё/і св. Міхаі/іа», (1938) — Фрацішканскі касцё/і, ініцыятарам зак/іадання і га/іоўным фундатарам якога быў канц/іер Вялікага княства /1ітоўскага /Іеў Сапега. Пэўны час у гэтым касцё/іе с/іужыў пробашчам і вёў імшу па бе/іаруску ксёндз Адам Станкевіч. Падчас фашыстоўскай акупацыі нейкі час там перахоўва/ііся асобныя экспанаты са збору с/іавутага Бе/іарускага музея. Безумоўна, не менш значныя, цікавыя і прыгожыя творы:
«Ві/іьня — Касцё/і св. Якуба»,
«Ві/іьня — Касцё/і св. Пятра і Паў/іа»,
«Ві/іьня — Заву/іак Бернардзінскі» ды іншыя.
Фармат нарыса не прадуг/іеджвае неабходнасці апісання кожнага з твораў мастака. Увогу/іе, графіку трэба не апісваць, яе трэба г/іядзець і адчуваць. На адной з апошніх персана/іьных выстаў Э. Кучынскага ў За/іе графікі біб/ііятэкі Універсітэта імя М. Каперніка фігурава/іа бо/іьш за 300 твораў. Серыя /іінарытаў ск/іадаецца з 12 станковых твораў невя/іікага памеру — 7 х ю, або ю х 7. Камернасць ніякім чынам не замінае ўспрыманню ве/іічнай фундамента/іычасці паасобных з помнікаў. Тэхнічная разнастайнасць выканання аркушаў (якія хочацца параўнаць са сма/іьтавымі каменьчыкамі) не парушае цэ/іаснае ўспрыманне нізкі, а/іе, наадварот, робіць архітэктурны «партрэт» Ві/іьні надзвычай яскравым, выразным і жывым. На карысцьтаго, што Кучынскі быў апантаны тэмай ку/іьтавай Ві/іьні, кажа тое, што ў 1939 годзе мастак выканаў нізку ксі/іаграфіяў, прысвечаных яе архітэктурным помнікам (захоўваюцца ў біб/ііятэцы Акадэміі навук /Іетувы, інв. № А8115 ). Яны трошкі бо/іьшага за /іінарыты памеру і з’яў/іяюцца не паўторамі ранейшых гравюр, а іх тэматычнымі і кампазіцыйнымі варыянтамі. 3 гэткімі набыткамі Эдвард Кучынскі падаў у
КНІГІ ОНЛАЙН
