Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
He так жа/іь мне замак
Як шкада ваякаў Што агонь паг/іынуў Па/іены крыжакамі
Парэшткі гераічнай даўніны шчы/іьна ўп/іятаюцца ў побытавую сімфонію, якую ўтвараюць камяніцы месцічаў ды драў/іяныя ся/іянскія хацінкі-сірацінкі. Па праўдзе кажучы, гэтаму складанаму і густа засе/іенаму графічнаму краявіду бракуе кампазіцыйнага цэнтра. Рашэнне прыходзіць імгненна. На першым п/іане, у цэнтры кампазіцыі, ён размесціць картуш з тэкстам. He. /Іепей контур сты/іізаванай выявы гера/іьдычнага шчыта. А/іе... Якія сімва/іы і знакі яго Краю і яго радаводу будуць ад/іюстраваныя на яго по/іі? Які герб? Мой Радавод... радавод Ва/іянціна Сцяпанавіча Рамановіча...
Дзяды-прадзеды былі сялянамі. У маці ў родзе (Зотава ад нараджэння) бы/іі іканапісцы. Бацька з вёскі Падкасоў’е, што пад Наваградкам. Па заканчэнні Ві/іенскага ўніверсітэта бацька настаўнічаў
у Карэлічах, дзе ў 1911 годзе ў яго нарадзілася другое дзіця — сын, запісаны Ва/іянцінам і хрышчоны ў праваслаўнай царкве. Ва/іянцін пас/ія заканчэння гімназіі імя Адама Міцкевіча ў 1930 годзе ў Наваградку, дзе ста/іа атабары/іася сям’я, ужо пры паступ/іенні на факу/іьтэт прыгожых мастацтваў Універсітэта імя Ст. Баторыя (193°~і934)і запісаўся рускім. Зрэшты... Ці так гэта істотна? Вядома, гэта беларускасць ск/іадае сэнс жыцця ягоных будучых родных — Бацюшкі і Сенатара айца Вечас/іава Багдановіча ды яго старэйшага сына, медыка Г/іеба Багдановіча, гадаванца Ві/іенскай бе/іарускай гімназіі. Пэўна ж, пабярэцца яго старэйшая сястра А/іена ш/іюбам з ма/юдшым Багдановічам — А/іегам, які таксама закончыў гімназію, але, праўда, рускую. Зрэшты, га/юўнае, які ты чалавек.
БАГДАНОВІЧ ВЯЧАС/ІАЎ. Нарадзіўся ў 1878 годзе на /Іепе/іьшчыне ў Віцебскай губерні. Паходзіў з сям’і праваслаўнага святара. Пас/ія заканчэння Віцебскай духоўнай семінарыі працягнуў вучобу ў Кіеве. У 1903 годзе скончыў духоўную акадэмію. Кандыдат багас/іоўя. 1903-1913 гадах — выкладчык, інспектар у семінарыях Віцебска, Мінска, Ві/іьні. Дэлегат Вя/іікага царкоўнага сабора ў Маскве (19171918). У 20-х гадах — рэктар духоўнай правас/іаўнай семінарыі. Сакратар /Іітоўскага епархія/іьнага савета (1921). 31921 года — сябра ТБШ. У1922 годзе абраны ў сенат Польскай Рэспуб/іікі. Сябра Беларускага пасольскага клуба. У 20-30-я гады — сябра Беларускага нацыяна/іьнага камітэту (БНК) у Вільні, да 28.11.1933 — старшыня царкоўнай Праваслаўнай камісіі пры БНК. Сябра Духоўнай правас/іаўнай кансісторыі і enap-
хія/іьнага савета. Адзін з заснава/іьнікаў і кіраўнікоў царкоўна-рэлігійнай супо/ікі «Бе/іарускае дэмакратычнае правас/іаўнае аб’яднанне» ў Ві/іьні. Да сярэдзіны 30-х гадоў звязаны з Бе/іарускай хрысціянскай дэмакратыяй. Падтрымліваў кантакты з бе/іарускімі каталіцкімі дзеячамі і з супо/ікай ві/іенскіх марыявітаў. Ёсць звесткі, што Вячас/іаў Багдановіч быў расстраляны органамі НКУС у 1940 годзе ў Вілейцы.
He імпануе Ва/іянціну ні польскае, ні /іетувіскае перабо/іьшванне самакаштоўнасці ды вартасці ў/іаснай нацыі. Ш/іяхетная Ві/іьня — гэта не то/іькі горад сарака касцё/іаў. Гэта горад Сарака моваў! Узяць хоць бы мастацкі факу/іьтэт універсітэта. Студэнты і выпускнікі — габрэі, па/іякі, украінцы. Ёсць рускія, /іітвіны — Кузьма Чуры/іа са Снова з-пад Навагрудка, Эдвард Кучынскі з в. Варонічы, Крачкоўскі Зміцер з Чаркасаў Ашмянскіх, Жынге/іь Пётр з Докшыцаў, Міхась Сеўрук і яшчэ... I гэта то/іькі тыя, з кім ён вучыўся разам! А тыя бе/іарусы, што вучы/ііся перад ім? Да прык/іаду, Пётра Сергіевіч, ці тыя, хто то/іькі зараз пераступіў парог універсітэта? 3 гэтага краю паходзіць і бы/іы дэкан факу/іьтэта, выдатны мастак, та/іенавіты педагог і найда/іікатнейшы ча/іавек Фердынанд Рушчыц. Як бачна з матэрыя/іаў Цэнтра/іьнага дзяржаўнага архіва /Іітвы (справы студэнцкіх арганізацыяў універсітэта, віленскага Таварыства неза/іежных мастакоў ды інш.), з 1919 па 1939 гады на факу/іьтэце пераважа/іі прадстаўнікі тыту/іьнай нацыі — по/іьскай. У агу/іьнай паліфаніі га/іасоў факу/іьтэта ў/ііва/іася 36 бе/іарускіх і тры /іітоўскіх га/іасы.
Яму,відаць, падабаўся Г/іеб — дынамічны, адкрыты, цікава гаворыць пра гісторыю, добра ведае /ііта-
ратуру, не цураецца грамадскіх спраў. У тым, што ён, спе/іы ча/іавек і ўжо прызнаны мастак, ізноў памкнуўся на студэнцкую /іаву медычнага факу/іьтэта Універсітэта імя Ст. Баторыя, ёсць ка/ііва ўп/іыву Г/іеба.
БАГДАНОВІЧ Г/ІЕБ (1913-1960-я), бе/іарускі па/іітычны і вайсковы дзеяч, доктар медыцыны. Скончыў Ві/іенскую бе/іарускую гімназію, медыцынскі факу/іьтэт Ві/іенскага ўніверсітэта. Сябра Беларускай студэнцкай карпарацыі «Скарынія». Падчас вайны працаваў доктарам у Івянцы. Сябра БНП. 3 мая 1944 rofla — афіцэр БКА. 3 /ііпеня 1944 знаходзіўся ў бе/іарускім д,эсантным батальёне «Да/іьвіц». У чэрвені 1945 rofla з акаўскай групай «/Іялюся» з боем прарваўся ў По/іьшчу. Жыў і працаваў урачом на Беласточчыне, удзельнічаў у падпольным руху. Быў прызваны ў по/іьскае войска, у рангу паручніка с/іужыў старэйшым па/ікавым урачом. 14 красавіка 1949 года арыштаваны по/іьскай СБ і дэпартаваны ў СССР. Зняво/іенне адбываў у Варкуце. Пас/ія вяртання ў Беларусь працаваў урачом. Пахаваны ў Рудзенску.
Працуючы па вечарах на кафедры анатоміі асістэнтам, Валянцін канчаткова вырашыў — ён падрыхтуе а/іьбом па мастацкай анатоміі. Разам з /іюбым яму ча/іавекам, прыгажуняй А/ідонай пабачыць усе помнікі свайго Краю! Яны наведаюць усе мясціны, што складалі с/іавуты абарончы пас — у Ваўкавыску, Гродна, Наваградку, С/юніме, /Іідзе, Крэва, Медніках, Ві/іьні, Троках, Коўна і яшчэ, і яшчэ! Яму 23. Толькі 23, ці ўжо 23? У /іюбым выпадку, шмат яшчэ можна зрабіць! Усё жыццё наперадзе.
3 ацалелай спадчыны мастака вядомы творы пачатку 30-х гадоў: «Звозяць /іёд», «Зіма», «Сосны»,
«Жоўтая рака». Вандруючы па По/іьшчы, /Іетуве, Заходняй Бе/іарусі з сярэдзіны 30-х гадоў, прывозіў у Ві/іьню па нека/іькі а/іьбомаў, у якіх бы/іі занатаваны архітэктурныя ўражанні ад кожнага падарожжа. На
падставе гэтага матэрыя/іу напрыканцы 30-х — пачатку 40-х будуць створаны наступныя ўзоры друкаванага архітэктурнага краявіду: «Вежа замка ў Троках», «Рыцарская за/іа», «Фрагмент нясвіжскіх пакояў», «Ві/іенская сінагога», «Св. Ян Хрысціцель», «Касцё/і св. Пятра і Паў/іа на Антокалі», «Дрэвы» (6 кампазіцый, гравіраваных на розных матэрыя/іах). Нізка медзярытаў «Трокі» (аўтарскія адбіткі 32 медзярытаў гэтай серыі 1938-1944) і «Касцё/і св. Мікалая ў Ві/іьні» (1934) эахоўваюцца зараз у фондах графікі /Іітоўскага нацыяна/іьнага музея. Пазней ён створыць графічныя аркушы «Руіны замка ў Троках» (1939), «Вежа Ковенскага замка» (1940), «Па бернардынскія муры» (1942),«Казіміраўскі заву/іак пасля бам-
бардзіроўкі» (1944), медзярыт «Стэфан Баторы» (1942), аквацінта «Саркафаг /Іьва Сапегі». Разам са шмат/іікімі кніжнымі знакамі (экслібрысамі) матэрыялу за жыццё будзе напрацавана на паўнавартасную выставу.
Істотную ро/ію ў прапагандзе і папу/іярызацыі абшараў віленскай графікі адыгра/іі з/іаджаныя ў 1934-1939 гадах пры рэ-
В. Рамановіч. Афорт. У/іаснасць спадчыннікаў мастака з Ві/іьні
дакцыі газеты «С/юва» субскрыпцыі работ ма/іадых і та/іенавітых творцаў. Рэдакцыя вырашы/іа і дэк/іарава/іа (1934, № 263, ст. 3), што графіка ві/іенскіх мастакоў добра вядомая аматарам мастацтва, а/іе ма/іадым і перспектыўным студэнтам факу/іьтэта выяў/іенчага мастацтва (Ідчак, Дабржынскі, Рамановіч, Пап/іаўскі і інш.), безумоўна, не пашкодзі/іа б рэк/іама ды матэрыя/іьная дапамога. (Варта адзначыць, што ў наступныя гады ідэю субскрыпцыяў падхапіў «Кур’ер Ві/іенскі» ды іншыя выданні). Згодна з задумай рэдакцыі «С/юва», «мэтай субскрыпцыі бы/ю распаўсюджванне прац ма/іадзейшых мастакоў у ко/іах ві/іенскага грамадства, адначасова гэта бы/іа б і матэрыя/іьная дапамога мастакам, выпускнікам Універсітэта імя Ст. Баторыя, гэта б да/іо б мастакам маж/іівасць зрабіць першыя крокі на абраным імі прафесійным шляху». Адказ на гэтую важную карысную ініцыятыву ма/іадых ві/іенскіх п/іастыкаў быў ве/іьмі аператыўны — хуткім часам у «С/юве» з’явіліся рэпрадукцыі графічных твораў, а арыгіна/іы іх бы/іі выстаў/іены ў памяшканні на ву/ііцы Замкавай, 2, дзе месці/іася рэдакцыя. Удзе/і у выставе разам з Рамановічам браў Кузьма Чуры/іа. Усяго да ўвагі пуб/іікі бы/іо прадстаў/іена ка/ія боо твораў. Найбо/іьшай увагай пуб/іікі, а таксама камерцыйным поспехам карыстаўся ка/іяровы дрэварыт Фенскага «Вострая Брама». Дзякуючы намаганням групы ма/іадых п/іастыкаў, бы/іа арганізавана ў 1934 годзе ў за/іі на ву/і. Кара/іеўскай у Ві/іьні выстава разьбярскіх прац Станіс/іава Горна-Пап/іаўскага і графікі студэнтаў факультэта прыгожых мастацтваў Універсітэта імя Ст. Баторыя. Сярод прац графікі зас/іужаную
ўвагу да сябе прыцягва/іі афорты Валянціна Рамановіча. Паку/іь ён выстаўляецца разам са сваімі калегамі-аднагодкамі, але гэта яшчэ пачатак. Будуць яшчэ і персана/іьныя выставы. Усё гэта здзейсніцца. Творы Ва/іянціна Рамановіча будуць экспанавацца ў складзе розных супо/іьных мастацкіх выстаў. У Ві/іьні, Варшаве, Чыкага. У II Міжнароднай выставе дрэварытаў у Варшаве ў 1936 годзе, выставе пластыкаў Ві/іенскіх у 1940 годзе, выставе графікі ў Ві/іенскім мастацкім музеі і інш. У1945 і 1946 гадах яго творы будуць экспанавацца на дзвюх персана/іьных выставах у Торуню (По/іьшча), а таксама ў 1958 годзе ў Торуньскім музеі. Мяркуем, што гэтыя выставы адбыліся дзякуючы намаганням выдатнага графіка, рэстаўратара, та/іенавітага педагога і спрактыкаванага ў адміністрацыйных справах дзеяча Ержы Гапена.
ЕРЖЫ ГАПЕН (Коўна 1891 —Торунь 1969). Мастацкую адукацыю атрымаў у Кракаве (1913 год) у майстэрні праф. С. Дзенбіцкага. Пара/іе/іьна з гэтым навучаўся на факультэце гуманістыкі. У1919 годзе быў сябрам «Камуны мастакоў» у Краснаярску. У 19211922 вык/іадаў ма/іюнак у Мастацкай школе ў Вільні, у 1924-1925 працягваў мастацкую адукацыю ў Парыжы. У1927 годзе ачо/ііў Шко/іу мастацкіх рамёстваў, а ў 1934 годзе — аддзя/іенне графікі мастацкага факу/іьтэта Універсітэта імя Стэфана Баторыя. 31937 па 1939 гады — габі/іітаваны прафесар аддзя/іення графікі ВУСБ.
Гэта ён сабраў з усёй паваеннай По/іьшчы мастакоў — гадаванцаў Ві/іенскага ўніверсітэта ў старажытным горадзе-крэпасці Торунь (Торн), дапамог ім замацавацца на кафедры графікі Універсітэта імя
КНІГІ ОНЛАЙН
