Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
і разьбу асвятляліся пытанні музыкі і тэатра. Бра/іі сябры цэху чын і ў агу/іьнаўніверсітэцкім часопісе «Alma Mater Vilnensis».
30-я гады ста/ііся не самымі спрыя/іьнымі гадамі крыяння бе/іарускй нацыі (ні ва Усходняй, ні ў Заходняй Бе/іарусі). He /іепшыя часіны перажыва/іа і ка/іыска заходнебеларускай інтэлігенцыі — ВУСБ, факу/іьтэт выяў/іенчага мастацтва. Цяжкасці ве/іьмі розных узроўняў, а/іе...
Хвароба праф. Рушчыца ста/іа выпрабаваннем жыццяздо/іьнасці факу/іьтэта. 3 восені 1932 г. прафесар-рамантык пакінуў вык/іадчыцкую дзейнасць, а/іе не сыйшоў у цень, удзе/іьнічаў у жыцці свайго пестуна. Пасаду дэкана ў 1932 г. ачо/ііў праф. /Іюдамір С/іяндзінскі. Яшчэ ад 1929 г. гэты амбітны майстаржывапісец утварыў «Брацтва Мастакоў», якое па ня= доўгім канкураванні з «Цэхам» выпрацава/іа агу/іьную праграму і ў аб’яднаным выг/іядзе ўлілося ў «Кола Слухачоў».
05.01.1933 г. трагічна гіне праф. Юліуш Клос. 13.02.1935 г. памірае кіраўнік майстэрні дой/іідства Ба/іяс/іаў Ба/ізукевіч, у 1936 г. памірае архітэктар, прафесар /Іюдвіг Сака/юўскі. У1936 г. у маёнтку Багданава адыходзіць у вечнасць Фердынанд Рушчыц. Страты незваротныя, а/іе факу/іьтэт не губ/іяў сябе.
Штогод шматэтнічная (па падліках ка/ія 15 нацыяна/іьнасцяў — С.Г.) студэнцкая грамада папаўня/іася ўсё новымі студэнтамі і вольнымі слухачамі, у якой бе/іарусы бы/іі не самымі ма/іалікімі.
Калі імёны такіх мастакоў, як Сергіевіч, Сеўрук, Жынгель, Рамановіч, Чуры/іа, Кучынскі хоць і ў рознай ступені, але вядомыя ў Бе/іарусі, то іншыя так і не
выйш/іі паку/іь што са смугі часу. Зразумела, не ўсе, хто «вучыўся», напоўніцу здзейснілі сябе творча. Але атмасфера факу/іьтэта — чарадзейства прафесійнага ўме/іьства, магія ведаў і непабытовае разуменне гісторыі і сэнсу жыцця спрыя/іі фармаванню асобаў не то/іькі думных, а/іе і інтэлігентных (непазбаў/іеных «атавізму» — сумлення). ВУСБ і факультэт выяўленчага мастацтва былі адной з тых крынічак, якія спрыялі эвалюцыйнаму сталенню беларускай інтэлігенцыі. Па выкараненні і здрабненні нацыянальнай шляхты, прыдушэнні сялянска-работніцкага грунту і таксама па частковым расчараванні ў перастваральных здольнасцях змаргіналізаванага сялянства маладая нацыянальная інтэлігенцыя набывала ўсё болылую вагу. Натуральна, гэта выклікала хваравіты непакой ва ўсіх суседзяў-суродзічаў. Забяспечвала прадстаўнікам маладой беларускай інтэлігенцыі лепшыя месцы і ў Картуз-Бярозе, і ў Курапатах і інш. Змушала ўлады да скарыстання супраць інтэлектуальнага патэнцыяла беларускага народа самых радыкальных сродкаў уздзеяння.
Збіраючы «камяні» сваёй гісторыі, не маем права адпрэчыць, паводле выразу Янкі Брыля, тых «малых і маленькіх патрыётаў, намаганнямі якіх робіцца культура». I гісторыя. Нават калі гэтыя асобы, «атручаныя» гуманістычным светаадчуваннем і культурай, утваралі толькі мастацкі і калямастацкі кантэкст.
• Амельяновіч Аляксей Цімафеевіч. 1898 г.н. 3 Навагрудскага павета. Беларус па самавызначэнні, праваслаўны. У эвакуацыі ў Казані скончыў школу мастацтваў. Быў вольным слухачом факультэта выяўленчага мастацтва ВУСБ з 1921 г.
• Багдановіч /Іюбоў. 3 в. Забрэжжа Ашмянскага павета Праваслаўная, бе/іаруска. Скончыла 8 класаў гімназіі ў Маскве, там жа — тры курсы школы Вольных дзяржаўных мастацкіх майстэрняў. У1921 г. у 24 гады паступі/іа на факу/іьтэт выяўленчага мастацтва ВУСБ. У аўтабіяграфіі апекуном назва/іа святара Мікалая. Дакументы ва ВУСБ падавала са спазненнем. Паводле ўласнага тлумачэння, чака/іа іх з Расіі, бо пакінула там па прычыне спешнага і нелегальнага ад’езду.
• Вайдзінская /Іідзія, дачка Вайдзінскага і /Іюдмілы Сімкевіч. 1906 г.н., Варшава. Правас/іаўная, беларуска. Яе сям’я падчас I Сусветнай бы/іа ў эвакуацыі ў Разані. На гады бежанства прыпадае яе знаёмства з жывапісам і навучанне ў першых класах гімназіі. У 1922 г. Вайдзінская вярну/іася ў Гродна, дзе працягнула вучобу ў гімназіі імя Эміліі Плятэр. Па заканчэнні яе, у 1926 г., пада/іа дакументы на мастацкі факу/іьтэт ВУСБ.
• Гагалушка Аляксандр. Нар. 13.03.1909 г. у в./1ісіца Пастаўскага пав. Праваслаўны, бе/іарус. Неўзабаве сям’я разам з кволым ад нараджэння А/іесем эвакуіравалася ў Сібір (Томская губ., пас. Дальні). Там быў закатаваны ба/іьшавікамі яго бацька. Разам з маці ў 1920 г., не маючы сродкаў для існавання, трое братоў Гагалушкаў дабраліся да Вільні, да Святадухава манастыра, у якім старэйшы брат атрымаў пасаду псаломшчыка. У 1921 г. Аляксандр паступіў у першы клас праваслаўнай духоўнай семінарыі, навучанне ў якой пасля чатырох класаў ён мусіў перапыніць з-за хваробы. Пазней, атрымаўшы пасаду псаломшчыка, ён да 1931 г. працаваў на /Іідчыне і ў в. Пераброддзе Браслаўскага пав. У аўтабіяграфіі
адзначаў: «Адчуваю ў сабе здо/іьнасці да ма/іярства і ўвесь во/іьны час займаюся ў/іюб/іёнай працай». На факу/іьтэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ паступіў
3.09.1931 г.
• Касяк Ян нарадзіўся ў 1909 г. у фа/іьварку Гіры Ашмянскага павета у сям’і бе/іарускага зем/іяроба. 3 1916 г. у эвакуацыі ў Петраградзе. Пачатковую адукацыю атрымаў па вяртанні на Радзіму. У1920 г. паступіў у Ві/іенскую гімназію. Па заканчэнні яе адбыў тэрміновую службу ў по/іьскім войску. У1928 г. паступіў на факу/іьтэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ. Правучыўшыся год, па невядомых прычынах пакінуў вучобу, а/іе аднавіў яе ў 1931 г. Адразу ж ук/іючыўся ў грамадскае жыццё. Браў ўдзе/і у працы БСС. Памёр у сярэдзіне 90-х гг. у ЗША.
• /Іецка Раман. Нар. 9.10.1909 г. у в. Вярбіцы Навагрудскага павета Правас/іаўны, бе/іарус. У 1921 г.
паступіў у Нясвіжскую сямік/іасную гімназію. Скончыў Бе/іарускую гімназію ў Навагрудку. Быў вучнем студыі-майстэрні Я. Драздовіча. 25.09.1931 г. падаў заяву на факу/іьтэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ, дзе правучыўся год. Пазней пэўны час вучыўся ў варшаўскай мастацкай шко/іе. Па вайне займаўся краязнаўствам на роднай Навагрудчыне. Памёр у сярэдзіне
90-х гг.
• П/іісава (Катовіч) Га/ііна Міхай/іаўна. Нар. ў 1896 г. у Ва/южыне. Дачка бе/іарускага правас/іаўнага святара — настаяце/ія М. П/ііса, які быў вык/іадчыкам Закону Божага ў ВБГ. Пада/іа прашэнне аб за/іічэнні на факу/іьтэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ
23-01.1921 г. На трэцім курсе выйшла замуж за выкладчыка прыроды ВБГ Яна Катовіча.
• Радзевіч Багдан. Нар. 13.08.1906 г. у маёнтку Ма/ічанава Свянцянскага павета У 1915 г. разам з бацькамі пераехаў у Ві/іьню. У1919 г. сям’я вярну/іася ў вёску. Вучыўся з перапынкамі з-за стану здароўя ў Свянцянскай гімназіі. Скончыў яе 11.06.1929 г. Працаваў паштовым служачым у мяст. Дзярэчын Слонімскага павета, паступіў на факультэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ 15.09.1931 г. (Ёсць меркаванне, што Радзевіча згадвае ў сваіх успамінах «Стагодзьдзе ў рэтраспэкце». Гейнсвіл, 1991. Кн.2. с.21) пастар метадысцкай царквы Ян Пятроўскі, які да 1936 г. працаваў у Дзярэчыне.
• Сасноўская Ніна. Нар. у 1892 г. у в. Дабраво/ія Ваўкавыскага пав. Вучы/іася ў Ві/іенскай рысавальнай шко/іе. У ВУСБ займалася два гады. Выкладала ма/іюнак у ВБГ. Беларускі этнограф, бы/іы гімназіст Мар’ян Пецюкевіч пазней дасць ёй наступную характарыстыку: «...вельмі мілая, з вялікай ку/іьтурай і педагагічнай ведай». Усё жыццё выкладала ў школе і працягвала займацца графікай. Алоўкавы партрэт Янкі Купа/іы, які яна намалявала ў 1923 г., быў пераведзены на /іітаграфскі камень мастаком Язэпам Горыдам і стаў ама/іь у кожнай заходнябе/іарускай хаце своеасаблівым сімвалам Адраджэння. Памерла ў Вільні ў 1979 г.
• Сеўба А/іяксей Сымонавіч. Нар. у 1906 г. у мяст. Беразіно Мінскай губ. у сям’і земляроба. Праваслаўны, беларус. У1911 г. сям’я пераехала ў мяст. Ракаў, a ў 1916 г. эвакуіравалася ў Крым, дзе Аляксей пайшоў у першы клас рускай гімназіі. Пасля вяртання ў Ракаў
(1918) працягваў вучобу ў другім к/іасе рэа/іьнай школы. У 1922 г. паступіў у пяты к/іас правас/іаўнай духоўнай семінарыі. А/іе з-за матэрыяльнага становішча перайшоўу Радашковіцкую беларускую гімназію. Па заканчэнні 8 класа падаў прашэнне аб за/іічэнні яго на факу/іьтэт выяўленчага мастацтва ВУСБ 15.09.1926. На прашэнні — рэзалюцыя ад 20.09.1928 г. аб яго пераводзе на факультэт права.
• Чарвякова Зоя А/іяксандраўна. Нар. 12.10.1908 г. Ахрышчана 9. 11.1908 г. у Пакроўскай царкве с. Грэнадзёрскае Карскай губ. У1921 г. сям’я вярну/іася ў Гродна. Там Зоя ў 1929 г. скончыла настаўніцкую семінарыю. У тым жа годзе паступі/іа на факультэт выяў/іенчага мастацтва ВУСБ. Скончы/іа чатыры курсы. Удзе/іьніча/іа ў рабоце БСС.
Р. S.: Падаючы гэтыя біяграмкі, аўтар мяркуе, што вык/іічуць яны цікаўнасць у рупліўцаў бе/іарушчыны, краязнаўцаў, а таксама дзесь «у мыбіні душы» мае ма/іы спадзеў, што раптам хто знойдзе нейкае не атрыбутаванае, амаль са страчаным жывапісам па/іатно ці графічны аркуш, ці згадае сямейнае паданне пра «дзеда (ці стрыечную бабу/ію), што ... і г.д.»
СЫН ЗА БАЦЬКУ...
(пытанні без адказу):
МАСТАК СЯРГЕЙ ВІШНЕЎСКІ
Дарогай да Докшыцаў наза/ія/іа формула «нясмертнага горца», класіка таталітарызму — «сын за отца нэ в ответе». Халадзіла душу, пабо/іьшва/іа няўпэўненасць і трывогу... а як і сапраўды, сын за бацку, а бацька за сына і г.д. і ва ўсім свеце ніхто ні за каго (і ні за што) не «адказвае?»
Праз працу«на ко/іах» па другім годзе I Сусветнай чыгуначнік Антон хатніх сваіх бачыў нячаста. Дзіцячы плач сярод ночы не збянтэжыў яго... У бакоўцы засяроджана соп старэйшы Віктар, пасьміхаўся меньшы Паўлік, несуцешна рыдаў скрозь сон Сяржук.
«Ну... супакойся. Мы разам, далібог, усё добра. Прымроілася што?... He маўчы», — прасіў ён.
Малы ачомаўся. Оіёзкі высахлі на ягоным тварыку. Бы пасьміхнуўся ў адказ... — хіба гэта перакажаш?
...У Бажніцы бы/ю ўрачыста-суцішна, пакойна. Суладныя, святочныя фарбы абразоў утваралі казачны свет. /Іікі, уважліва-думныя, суровыя, патрабавальныя, спагадныя і літасцівыя, бы імкну/ііся нешта прамовіць, папытаць, параіць... Дзесь пад сто/і/ію /іуна/іі і гучалі чароўнай музыкай дзіўныя істоты з кры/іамі... Свет гэты захапляў, падштурхоўваў да па/іёту. У сне ён пачаў маляваць... Але ж выходзі/іа
не тое, як ні стараўся: хтось нябачны бы падмешваў у фарбы кропе/іьку бруду. Твары атрымоўва/ііся не гідкімі, а/іе і не прыгожымі. Звычайна роспачнымі, прыгнечанымі, зняверанымі, нібы адчужанымі. Адбіва/іася ў іх усё, што незнарок чап/іяў дзіцячы позірк на неасветленых ву/іках шараговага мястэчка імперыі, перапоўненага бежанцамі. Як ні пнуўся ён, не выходзі/іа... зняможаны працай маленькага сэрца і душы, ён абрынуўся ў роспач бездапаможнасці і зап/іакаў...
КНІГІ ОНЛАЙН
