КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пачуваўся тутэйшым. Раз-пораз, узяўшы кіёк у руку ды прыхапіўшы эцюднік, выпраў/іяўся маляваць на ўскрайкі горада ў Новую Вілейку ці на ўзгоркі «польскай Швейцарыі»— ваколіцы Нова-Ві/іьні. Апынуўшыся сам-насам з нерукатворнай прыгажосцю натуры, усё бо/іей і болей прагнуў увасобіць на палатне ўвесь неразменны на медзякі мітусні і «значных лёсавызначальных падзеяў» свет. Істотнымі былі «гімназіяльныя» часы ў жыцці мастака і настаўніка, струменілі яны паво/іьна, а/іе не без шурпатасцяў. Непасрэднасць і натуральнасць падлеткаў, іх прага да ведаў цешылі і бадзёры/іі. А/іе іх «юнацкі максімалізм», а яшчэ больш зачараваны позірк у бок камуністычнага Усходу, які ён пабачыў на ў/іасныя вочы, а мо і «абпёкся», змуша/іі трымацца трошачкі ў баку. He ў хаўрусе, але засяроджана і самастойна рабіў ён што мог. Рэа/іьна. Ніколі не адмаў/іяў аднавяскоўцам у дапамозе па кантактах з адвакатамі, дапамагаў рыхтаваць судовыя скаргі па спрэчных пытаннях. Вяскоўцы ж ставіліся да «Тамашавіча» адпаведна. 3 павагай, хоць і не ўлягаў ён, што дзівіла суседзяў-ся/іянаў, у гаспадарчыя клопаты, усё болей маляваў і настаўнічаў. Ва ўсіх ягоных жыццёвых захадах чу/іася, што хоць і не атаясамліваў, то ставіў побач і ўпоравень такія паняцці, як асвета і свядомасць. Кім, як не «тутэйшым», быў яго бацька, селянін-садоўнік, які назву кожнай травінкі-былінкі, кожнай кветачкі ведаў, як гучыць яна на лаціне? Ды хіба толькі назоў ведаў? Павел Южык ішоў далей. Адчуванне знітаванасці асветы з нацыянальнай свядомасцю не пакідалі, відаць, яго не толькі ў ВБГ, а і пазней, падчас настаўніцтва ў Ві/іенскай духоўнай семінарыі, да 27 кастрычніка 1930 года. Неўзабаве 13 лістапада Taro ж года Южык атрымаў ліст з Варшавы, з міністэрства асветы «ў сувязі з атрыманнем пенсіі». Відаць, тады, на пачатку 1931 года, і перабраўся разам з маладой «гарадской» жонкай Марыяй Аляксееўнай на ста/іае жыццё ў Вётхаў. Пабудаваў прасторны дом на моцным падмурку з пакоем-майстэрняй і вялікімі вокнамі, што глядзелі на таямніча зменлівы лес. Пасадзіў «англійскую» (блакітную) е/іку перад домам, а/іе да працы на спадчынным лапіку зям/іі так і не прыгарнуўся. Аддаў у арэнду аднавяскоўцу, а сам жыў на сціплы пенсіён і працягваў маляваць, ішоў да свайго небакраю, не пакутуючы ад «адсутнасці творчай атмасферы». Партрэты аднавяскоўцаў і сваякоў, бы/іых вучняў, а асаб/ііва краявіды разыходзіліся па акрузе. Краявіды някідкія, абагульненыя, выразна лаканічныя ў кампазіцыйнай будове і колеравым рашэнні, нават аскетычныя. Іншыя з іх з добрым адчуваннем перспектывы, насычаныя паветрам, дэталёва-падрабязныя, са складаным ко/іеравым гучаннем, багатыя на разнастайныя цені і рэф/іексы. «Родныя вобразы роднага краю» — ваколіцы Вётхава і Залесся бы/іі часткай яго існасці, а ён, у сваю чаргу, мусіць, адчуваў сябе неад’емнай часцінкай гэтай натуры. Шчасцем гэтай еднасці ён дзяліўся з усімі. Бачыў прыгажосць натуры, вычуваў яе ў сваёй душы, пісаў усё новыя і новыя творы. Пісаўусё. Ад мройлівага ранішняга золку (дзяцінства — прадвесня) да згасаючых прамянёў (ці водбліскаў) самотнай восені. Да сталасці, да надыходзячай неспазнанасці казачнага пераўвасаблення краявіду ў зіму. У цнатліва чысты подых белага колеру, якім быў захоплены ўсё жыццё. «Карткі» (краявіды), як іх і зараз называюць мясцовыя жыхары, нетолькі хораша і настраёва перада- ва/іі партрэтнае падабенства «роднага кута» ці якога яго аскепіка. Бязмежная, як сама натура, нізка яго не атрыбутаваных і не датаваных краявідаў перадавала розныя поры году, станы, настроі і нюансы прыроды і ўвасабляла замкнёнае ка/іяндарнае ко/іа. Зразумела, што «карткі» гэтыя, б/іізкія душы і зразуме/іыя ча/іавеку зям/іі, знаходзі/іі ў іх непасрэдна шчыры эмацыйны водгук. Старажы/іы і суродзічы Паўла Тамашавіча згадваюць і доўгачаканыя, а/іе заўжды раптоўныя святы вынасу іконы з яго дома-майстэрні (у перадваенныя гады Южык шмат пісаў абразоў д/ія навако/іьных цэркваў). Асаб/ііва ж дбаў пра старажытную, ад XVI стагоддзя, Залескую царкву, якую спалілі ў сярэдзіне бо-х XX стагоддзя, дзе ягоныя абразы суседзі/іі з іканапіснымі дарункамі князёў Агінскіх. Ад верасня 1939 года жыццё душы зніякавела. Наўрад ці Южык зразумеў гэта, хутчэй адчуў усёй сваёй істотай. Вако/і загуча/іі новыя песні і лозунгі, паўсюдна адбыва/ііся народна-віта/іьныя сходы, утвараліся се/іьсаветы, фармірава/ііся атрады «Рабочай гвардыі». Дзялйі зямлю. Пачына/іі карчаваць эксп/іуататарскі элемент. Ба/іюча, відаць, адгукаўся вадаспад падзеяў у чуллівай душы не ма/іадога ўжо мастака. He вык/іючана, што і самому прыйш/юся «паспавядацца» ў другой па/юве сакавіка 1940 года перад кампетэнтнымі органамі. /Іозунг новай у/іады: «Кто не работает, тот не ест». I мусіў пенсіянер Южык вык/іадаць ма/іяванне ў Залескай шко/іе. 3 1 кастрычніка 1941 года Павел Южык настаўнічае не то/іькі ў За/іескай, а/іе і ў народнай школе ў Сіньках, а/іе ўжо з іншай прычыны, пра што сведчыць даведка, выдадзеная Ма/іадзечанскім раённым аддзе/іам народнай асветы 5 красавіка 1943 года. «Не дзе/ія бо/іьшага кава/іка х/іеба ...заробак настаўніцкі быў сціп/іы, /іедзь не сімва/іічны... быў клопат, каб дзеці ў час ваеннага ліха/іецця не заставаліся без школы, не дзічэ/іі» (A. /Ііс). Усё мацней і мацней грукатала на Усходзе. А/іе аперацыі «Багратыён» Паве/і Южык не дачакаўся, 16 сакавіка 1944 года завяршыў свае зямныя справы і пайшоў да/іей. 3 гэтага жыцця да свайго небакраю. Крый Божа каму нават уявіць крык бо/ію і адчаю Марыі А/іяксееўны, «гарадской паненкі», над неспрактыкаванасцю якой вяскоўцы незлас/ііва кпілі... Хава/іі мастака, настаўніка, сапраўднага вясковага інтэ/іігента, свайго «Тамашавіча» ўсім Вётхавам. 3 непакрытымі га/іовамі іш/іі ся/іяне, вучні — бы/іыя і тагачасныя. Больш чым з паўстагоддзя таму распачалося вяртанне да нас спадчыны мастака. He надта шпаркае і да/іёка яшчэ не завершанае. КРЭСКІ ДА ПАРТРЭТА МАСТАЧКІ СА СЛОНІМА КЛАЎДЗІІ ХРУЦКАЙ Наведаўшы Мінск 17. об. 2009 г., дырэктар /Іуўра месье Анрэ /Іуарэт у ліку перспектыўных накірункаў супрацоўніцтва з Нацыянальным Мастацкім Музеем РБ выказаў цікаўнасць да творчасці бе/іарускага мастака XIX ст. Івана Хруцкага (27.01.1810-13.01.1885), двухсотгадовы юбі/іей з дня нараджэння якога будзе адзначацца ў 2010 г. як памятная дата ЮНЕСКА. У святочна-прэзентабе/іьную экспазіцыію, што будзе на/іаджана супо/іьна з /іітоўскімі ка/іегамі, наўрад ці ўвойдуць творы мастака з музеяў Кракава і Варшавы, з Акруговага Музея ў Бе/іастоку. Адку/іь яны там? — пытанне с/іушнае. Як работы Хруцкага апыну/ііся ў По/іьшчы і якое дачыненне гэта мае да заходнебе/іарускага мастацтва? Звернемся па даведку да бы/іога намесніка дырэктара па навуцы НММ сп. Ірыны Паньшынай. Яна /іістава/іася з Торуньскай праўнучкай мастака. Пані Ганна Д/іуга/іенцка паведамі/іа, што ад 1927 г., часу, ка/іі балылавіцкімі ў/іадамі быў нацыяналізаваны радавы дом, спраектаваны і пабудаваны мастакомакадэмікам (1839 г.) у маёнтку Захарнічы (на По/іаччыне), бацькі перабра/іася ў Слонім. У 1944 г. сям’ю Хруцкіх немцы адправілі на прымусовую працу ў Судэты. Бацькі пані Ганны ўзялі з сабой толькі карціны дзеда. («Мастацтва» 2000, № 3, с. 20-22). Інфармацыя сціплая, але інтрыгуючая. Мяне даўно цікавіла слонімская мастачка міжваеннага двудзесяцігоддзя Клаўдзія Хруцкая. Даючы веры даследчыцы з Бе/іарусі, сп. Ганна ў раптоўна перапыненым у 1992 г. /ііставанні з музеем не засяроджва/іася на бацьках. Іван Іосіфавіч (1877 — 1974 гг.), бацька пані Ганны, старэйшы ўнук мастака — музыкант па адукацыі. Да 1927 г. жыў у Захарнічах, потым у Слоніме, пасля 1945 г. — у Варшаве. Пра спадарожніцу яго жыцця вядома і таго менш. Хіба што асобныя рыскі. Але згадаць яе варта, бо будзённа-звычаёвае жыццё ў скрутным часе, парэшткі яе неспазнанай спадчыны, нібы /іюстэрка нашага грамадства, ці крышталік, праз які пераламляецца і адбіваецца нацыянальны лёс, характар і мента/іітэт. Нарачоная Івана Іосіфавіча была з роду Бэнбноўскіх, якія мелі маёнтак паблізу (Паведамленні НММ РБ, 2001 г., № з, с.91-94). Дачкой Ксаверыя Бэнбноўскага, капітана паўстанцкай арміі Тадэвуша Касцюшкі, бы/іа і сп. Ганна, жонка мастака XIX ст. Яна Хруцкага. Менавіта Яна, настойва/іа Ядвіга Маціеўская, кіеўская мастачка і праўнучка акадэміка, якая склала геніялагічнае дрэва роду. Мастацкую адукацыю сп. Клаўдзія атрымала ў ахопленай полымем рэвалюцыі і братазабойчай вайны Расіі. Па ўтаймаванні крывавых жарсцяў яна пабралася шлюбам са старэйшым за яе суседам Іванам Хруцкім. У1923 г. у іх нарадзілася дачка. Час абнадзейваў: насуперак катастрафічна-згубным наступствам сацыяльнай буры па-над Краем спакваля ўсталёўвалася мірнае жыццё. У 1924 г. да Бе/іарусі была да/іучана Віцебская губерня, распачата Дзяржаўная Праграма беларусізацыі, ішло станаў/іенне нацыянальнай шко/іы, набіраў моц краязнаўчы рух. З'яўляліся новыя часопісы, нараджаліся навуковыя і грамадскія суполкі ды таварыствы. Запачаткоўваліся новыя калекцыі і музеі. Беларуская мова станавілася «моднай» і ў чыноўніцтва. Гэтыя зрухі не маглі абмінуць маладую сям’ю Хруцкіх, чые продкі, кожны па-свойму, сцвярджалі «самасць» бе/іарускай зям/іі і яе народа. Іван ды Клаўдзія, відаць, са спадзевам ставіліся да нацыяна/іьнага вызначэння Краю. Але прыш/іасць ста/іася бо/іыіі шматграннай, не аднасэнсоўнай і бо/іыіі трагічнай за тое, што мроі/іася... Боглітасцівы не даў параніць сэрцы відовішчам, як «у 1930 г. усіх, хто яшчэ жыў у Захарнічах, выслалі ў Котлас, дом забілі дошкамі, нейкія ўпаўнаважаныя ўладай асобы вывез/іі на самаходзе карціны, кнігі, рая/іь і іншую маёмасць». Невядома, чаму сям’я Хруцкіх перабралася менавіта ў старасвецкі Слонім, над якім лунаў духахоўнік Канцлера ВК/1 Сапегі і гучала рэха па/іанеза князя Агінскага, мо не страціліся дарэшты надзеі на абяцанні маршала, ці былі прывязкі асабістага характару, як адраджэнне ўніяцкай, грэка-каталіцкай місіі ў А/іьберціне ў 1924 г. Так ці інакш, заста/ііся яны на роднай зям/іі, а не апыну/ііся дзесь у Цэнтральнай По/іьшчы. У С/юніме сп. Клаўдзія настаўнічала, займа/іася сям’ёй, ма/іява/іа. Па нядзелях сям’я выпраў/ія/іася да касцёлу бернардзінак на імшу, якую правіў папо/іьску (па-бе/іаруску бы/іо забаронена) ксёндз Адам Станкевіч. «Пры Польшчы яна вык/іада/іа бе/іа-