Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Апрача знешняга падабенства, партрэт вымагае раскрыццё характару асобы, вызначэнне індывідуа/іьнага жыцця ш/іяхам унутранага сузірання і маўк/іівага дыя/іогу мастака і мадэ/іі. Амяда/іьнік
«С/юнімскай газэты» (№ 17 за 1944 г.), распавядаючы пра творы сп. Хруцкай, «падсвечвае» яе вобраз.
«Добрае ўражанне робіць партрэт дачкі з касамі. Адчуваецца ў ім мацярынскае цяп/ю, ёсць і той вонкавы эстэтызм, які сустракаецца на партрэтах «добрых старых часоў» мастацтва і такі рэдкі ў наш час грубае неразборчывасці рэа/іізму... Хочацца адзначыць асобна партрэт «Чырвоны каптурок» (таксама партрэт дачкі). Ко/іькі ж у ім добрае артыстычнае эфектоўнасці, ма/іадое жыццесцьвярджальнасці, якое маляўнічае багацце тонаў ды эфектных рэф/іексаў у гэтай невя/іічкай сімфоніі чырвані і ма/іадога твару». Творы, робленыя не для грошаў, імпануюць рэцэнзенту. А/іе ёсць і заўвагі: «...партрэты да/іёкія ад акадэмічнае закончанасці», «партрэтыэцюды» («га/юўкі»), «цікаўнасць гэта не ідзе да/іей ка/іарыстычна-п/іастычных задачаў», «старанне выставіць ча/іавека «прыгожанькім». Рэцэнзенту прагнецца нечага бо/іьшага... а/іе чаго? Мо, карціць рэцэнзенту тое, што К/іаўдзія Хруцкая не нас/іедуе «бе/іарускую мастацкую традыцыю», сфармаваную на грунце мужыцкай ку/іьтуры з у/іасцівымі культавымі хаткамі-разва/іюшкамі ды тыпажамі ў /іапцях з аборамі? Мо таму, што мастачка, працуючы над бе/іарускай тэматыкай, робіць гэта ў не звык/іых д/ія рэцэнзента формах і матэрыя/іах?
Усведамленне ве/іьмі эстэтнага характару матэрыя/іу, у якім па бо/іьшасці працава/іа Хруцкая, ца/ікам ці часткова здымаюць да/іікатныя абвінавачанні нацыяна/іьна заангажаванага крытыка. Пастэ/іі (франц. pastel ад іт. pastello — памянша/іьнае ад pasta — цеста), своеасаб/іівай тэхніцы на
мяжы жывапісу і графікі сухімі мяккімі каляровымі алоўкамі, выраб/іенымі з парашкападобных пігментаў, крэйды, гіпсу з дадаткам склейваючых рэчываў, не ўласцівыя манумента/іьныя фарматы ды разгалінаваныя /іітаратурныя сюжэты. Папу/іярную ў Еўропе ад XV ст. тэхніку пастэлі ўслаўля/іі Дэлакруа, Дэга, /Іатрэк і шмат яшчэ хто з несмяротных. Пастэ/іь была мала вядомая ў Беларусі да першай паловы XX ст. па зразуме/іых прычынах — адсутнасці «сярэдняга к/іаса», які замаўляў бы мастацкія творы для дому. Гэтая сакавіта-прыгожая, далікатная і крохкая тэхніка па сваім успрыманні, па багацці і аптымістычна прыгожым тоне нюансіровак пераўзыході/іа г/іухаватую ноту алейнага жывапісу, па сваім «дэмакратызме» наб/ііжа/іася да графікі. Калі на алейны партрэт замоўцу трэба бы/ю яшчэ знайсці і правесці не адну гадзіну натурных сеансаў, то партрэт, выкананы пастэ/і/ію, рабіўся хутчэй, але быў ад гэтага не менш змястоўным, бліжэйшым і больш даступным да гледача па камернасці, нязмушанасці, настраёвасці і кошце.
«Партрэт Наталлі Арсеньевай», што быў у складзе выставы, і месца захавання якога зараз невядома, быў вельмі станоўча адзначаны рэцэнзентамсучаснікам. Сп. Клаўдзія веда/іа і адчувала творы Арсеньевай, сустрака/іася з летуценна-трагічнай паэткай, калі сп. Ната/і/ія прыязджа/іа ў Слонім (разам з трупай мінскага тэатра). Мяркуем, што каляровакаларыстычная гама партрэта была блізкай слоўнаму жывапісу Арсеньевай.
Жосткая схема пастаноўкі мадэлі (франтальны, пагрудны, нібы пратакольнае фота) ў партрэце паэта
Сяргея Хмары перадвызначае яго змест, адкрывае прамы (мо за/іішне) і бескампрамісны характар паэтазмагара, які свой першы паэтычны зборнік «Жураў/ііным шляхам» выдаў у перадваеннай Ві/іьні ў 1939 г. Паспытаў вязніцаў пры ўсіх у/іадах, пад акупацыяй працаваў на радыё, а ў паваен-
Паэт С Хмара
ныя часы апынуўся на эміграцыі. Партрэт яго падаецца ўда/іым (хоць сучаснік-крытык меў іншае меркаванне).
Іншы характар і адпаведна іншы падыход у мастачкі да выявы паэта Анато/ія Іверса (Івана Міско).
Рэцэнзент не адзначыў гэты бліскучы твор, бо на выставе яго не было. Гнаны з усіх гімназіяў — Вйен-
скай (1928), Клецкай (1929) сацыя/іьна-грамадскую і нацыяна/іьную чыннасць, не прамінуўшы турмы ўсіх у/іадаў, паэт да адкрыцця выставы сышоў у лес да партызанаў. Павод/іе ўспамінаў Івана Дарафеевіча, з ім у сп. Хруцкай бы/іі бо/іьш шчыльныя стасункі, чымсь з іншымі. Пад акупацыяй антыфашыст-гіадпо/іьшчык сп. Анато/іь Іверс працаваў у агульным аддзе/іе гарад-
Наваградскай (1931) за
Паэт А. Іверс
ской управы, а муж сп. Хруцкай, унук с/іавутага MacTana Іван — там жа касірам. Ме/іі яны агу/іьныя смяротна небяспечныя справы.
Рызыкоўным і абачліва-думным адначасова, з засяроджана пі/іьным пог/іядам карых вачэй паўстае малады і гожы паэт у нібыта прахадным партрэціку сп. К/іаўдзіі. А/іе, мабыць, былі (і недзе ёсць) іншыя партрэты. Ды і не то/іькі.
Удзе/іьніча/іа сп. Хруцкая і ў другой гарадской выставе сямі с/юнімскіх мастакоў, вернісаж якой адбыўся 14 траўня. («С/юнімская газэта» 23 05.1944 г., № 21), а/іе наб/ііжаўся ўжо фронт. Пачына/іася /ііхаманка эвакуацыі. Мяркуем, менавіта дабраахвотнай эвакуацыі, а не адпраўкі 70-гадовага буга/ітара з сям’ёй і хатнім скарбам на прымусовыя працы ў Судэты...
Клаўдзія Хруцкая з роду Бэнбноўскіх рэпрэзентава/іа Бе/іарусь нізкай вобразаў герояў новых часоў — прадстаўнікоў свядомай Бе/іарускай інтэ/іігенцыі. Нако/іькі аб’ёмнай і пас/іядоўнай бы/іа гэтая праца, што застава/іася па-за межамі выставаў і аг/іядаў рэцензентаў, маж/ііва яшчэ паспрабаваць спраўдзіць праз асабістыя архівы мастачкі, што захоўваюцца ва ўнукаў, у Варшаве.
МАСТАК СА СЛОНІМА...
Антон Карніцкі (1912Г. Адэса — 25 студзеня 1944Г. С/іонім) адзін з нешматкікіх заходнебе/іарускіх творцаў, якому яшчэ «за Саветамі» знайш/іося мейсца ў шасцітомнай «Гісторыі Беларускага Мастацтва». Нека/іькімі абразамі прадстаў/іены мастак у экспазіцыі Оіонімскага краязнаўчага музея, а/іе чамусьці ўжо ў найноўшыя часы, у «Гісторыі Мастацтва і Дой/іідства Бе/іарусі» (Ві/іьня, ЕГУ 2007 г.) аўтар-ук/іада/іьнік С. Харэўскі абмінуў творцу ўвагаю. 3 прычыны адметнага канцэптуа/іьнага падыходу аўтара не па/іічыў неабходным згадаць мастака «Нарысах па гісторыі мастацтваі архітэктуры Бе/іарусі найноўшага часу». А дарма...
Паспрабуем хоць бегма з/ііквідаваць гэты прага/і, тым бо/іьш, што 30 снежня 2002Г. — стогадовы юбі/іей творцы.
Б/ііскавічкай прамі/іьгну/іае жыццё та/іенавітага юнака з адвечна-пакутнымі пошукамі гармоніі душы і Свету, імкненнем падзя/ііцца ў/іаснымі набыткамі прыгажосці не то/іькі не асэнсаванае, не ацэненае, а/іе па-ранейшаму поўніцца загадакамі, тугім суп/іётам недагаворак, фа/іьк/юрна-/іегендарных успамінаў-чутак, мясцовых апокрыфаў, безданню суб’ектыўных прыпушчэнняў цяперашніх дас/іедчыкаў.
На жа/іь, не будзе вык/іючэннем і гэтая нататка...
Па вяртанні ў 1922 г. сям’і з Адэсы ў вёску /1юбанічы, /ія С/юніма, бацькі юнака, які паходзіў «з беднай сялянскай сям’і», адда/іі па навуку ва ўстанову з грунтоўнай гуманістычнай скіраванасцю, у, прынамсі, з добрымі курсамі сусветнай і по/іьскай гісторыі, выкладаннем французскай і нямецкай (апрача польскай і бе/іарускай) моваў і г.д. — у Дзяржаўную Гуманістычную гімназію імя Адама Міцкевіча ў Наваградку, дзе ён скончыў пяць к/іасаў. (Павод/іе іншых, таксама недакументаваных звесткак, Антон Карніцкі ўсё ж такі закончыў поўны курс гімназіі.) Але матуральныя іспыты не здаваў.
Пмназія імя Адама Міцкевіча пйьнавалася высокіх крытэрыяў мастацкай адукацыі і эстэтычнага выхавання, і мо тут у юнака і бы/іа закладзена трыва/іая «/іюбоў да паэзіі і музыкі»? А/іе ма/іадзёна ўпарта гукаў да сябе набыты бацькам лапік зям/іі ў Рышчыцах пад С/іонімам. 3 іншага боку душа ўпарцйася: «прыгожы, стройны, як тапо/ія, юнак з адкрытым, натхнёным тварам і прамяністымі вачыма ...ча/іавек вя/іікай душы, у/іюб/іёны ў мастацтва...» быў на раздарожжы з-за перапаўняючага яго жадання ма/іяваць, якое падаграва/іася прысутнасцю ў тыя часы ў Наваградку «сапраўднага мастака» — дзядзькі Язэпа... Вось тады, замест таго, каб застацца памочнікам на бацькавай гаспадарцы, і рушыў ён шукаць сваю долю ў шырэйшы свет...
«У Варшаву» — меркаваў, відаць, на падставе ўспамінаў паэта і ча/іавека няпростага /іёсу Сяргея Новіка-Пеюна, які сябраваў з мастаком ад /іета 1934 г. св. памяці тыту/іаваны даследчык бе/іарускай савецкай мастацтвазнаўчай шко/іы Віктар Шматаў.
Хутчэй за ўсё, прыпускае ўслед за ім у 2009 г. с/юнімскі журна/ііст і краязнаўца Сяргей Чыгрын, Карніцкі «быў во/іьным с/іухачом» Варшаўскай Шко/іы Мастацтваў (пас/ія 1932 г. AM) — 60 Казімір Стаброўскі, «сваяк Карніцкага» з Наваградчыны, адзін з закладальнікаў Варшаўскай Шко/іы, першы яе дырэктар, які адыйшоў ад справаў яшчэ задоўга да I Сусветнай, «абяцаў дапамагчы» та/іенавітаму Антону.... «сваё абяцанне стрымаў, а/іе 6 чэрвеня 1929 г. яго раптоўна падкасіў інфаркт» (Псторыкакраязнаўчы і мастацтвазнаўчы нарыс «Мастак Антон Карніцкі» Мінск 2009 г.«Кнігазбор» Нак/і. юоо ас.). .Абзац вык/іікае пытанні: да прыкладу, не вызначана ступень сваяцтва з Казімірам Стаброўскім і цьмяная (ка/іі насамрэч існуючая) крыніца інфармацыі наконт«абяцання дапамагчы». Незразуме/іа, штояно азначае і як: хуткім часам памер/іы К. Стаброўскі« абяцанне сваё стрымаў». Сітуацыя з паступ/іеннем у навуча/іьную ўстанову тагачаснай По/іьшчы падаецца празрыстай: пішы паданне на за/іічэнне, падавай астатнія дакументы (д/ія «во/іьных с/іухачоў»: у /іік абавязковых не ўваходзілі творчыя працы і гімназія/іьны атэстат: хапа/іа даведкі аб заканчэнні), п/іаці грошы і вучыся. Kazii здужаеш гэты іспыт на трываласць характару, маеш шанец за «акадэмічныя поспехі» пас/ія двух гадоў навучання быць пераведзеным у студэнты «звычаёвыя», а там, г/іядзіш — пры пэўных намаганнях і дзяржаўная стыпендыя. (Прык/іады таму ёсць, і досыць енкаў і спрадвечнага бе/іарускага трагізму ды звышвысі/ікаў спакутванага духу).
Сяргей Новік-Пяюн згадваў, што Антон «вучыўся ў мастацкай шко/іе Панкевіча ў Варшаве». Пры ўсёй
павазе да гэтай асобы, пры ўсім разуменні канцэптуальнай беларусацэнтрычнасці ўспамінаў і іх суб’ектыўным характары, абумоў/іеным не то/іькі наяўнасцю «ўнутранага рэдактара», а/іе і натура/іьнай ў/іасцівасцю ча/іавечай памяці, пагадзіцца з гэтым цяжка. А/іе перадусім даведка:
Панкевіч Юзаф (29. X11866 /Іюб/іін — 4. VI11940 Францыя), паходзіў з э/іітарнай мастацкай сям’і (сын педагога Яна і брат кампазітара Эўгеніуша). Навучанне жывапісу распачаў у варшаўскім К/іасе Малюнка пад кіраўніцтавм с/іавутага Герсана і Камінскага, у Пецярбургу (1885-1886). У 1886 г. наведаў Парыж. Пас/ія вандравання па Еўропе (Га/іандыя, Бе/іьгія, Іта/іія, Анг/іія і Францыя ў 1897-1906 гг.) стаў прафесарам Кракаўскай AM. У 1919-1923 жыў у Парыжы. У 1923 г. аднавіў сваё прафесарства ў КАМ. Да пераезду ў Францыю быў адэптам к/іасічнарэа/іістычнага жывапісу, абагаў/іяў Матэйку і патрабаваў ад вучняў максіма/іьнай і/іюзорнасці ў ма/іюнку. Імпрэсіяністычнасць у AM асуджа/іася як «сырасць». (Тое, чым — павод/іе сведчання С. Харэўскага — не патрафіў П. Сергіевіч кракаўскаму прафесару). У 1925 г. Панкевіч з’ехаў да Парыжу на ста/іае жыхарства, дзе ачо/ііў фі/іію кракаўскай AM і стаў афіцыйным апекуном мо/іадзі што прыязджа/іа з абсягаў II Рэчы Паспа/іітай. Панкевіч быў сябрам супо/ікі «Штука,» у ск/іадзе якой паказваў свае творы і /іадзіў персана/іьныя выставы жывапісу ў 1901,1902, 1903,1908 гг., выставы графікі ў 1911 і 1921 гг. Таксама экспанаваў свае творы ў га/іерэях і музеях: Парыжа, Варшавы, Кракава, /Іодзі, Познані і г.д.
КНІГІ ОНЛАЙН
