Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Выстава яго твораў, з/іаджаная ў 1938 годзе ў Ві/іьні, дзякуючы к/іопату стрыечнай сястры Ксеніі, ста/іася «справаздачнай». Сучаснікаў тады ве/іьмі ўразі/іі ве/іічна-прыгожыя абразы Мікалая Цудатворца, Серафіма Сароўскага ды Укрыжаванне. У тагачасным ві/іенскім друку ёсць станоўчыя водгукі на выставу. У фондах жа ціко/іьнага музея вёскі Махро зберагаюцца ўспаміны сведкаў, як мастак працаваў над гэтымі абразамі.
Да верасня 1939 года рэ/іігійная тэматыка бы/іа вядучай у творчасці Анато/ія Рубановіча. Ад моманту далучэння Заходняй Бе/іарусі да БССР творчы дыяпазон яго — як сюжэтна, так і жанрава — пашыраецца і збочвае ад абранай магістра/іьнай лініі. Неўзабаве збег знешніх абставін, памножаны на душэўны непакой юнацтва — пачатак Другой сусветнай вайны і савецкая акупацыя, смерць бацькі ў 1940 годзе, — мацуюць у ім перакананне ца/ікам прысвяціць сябе духоўнаму с/іужэнню. Ад прыроды маючы добры го/іас і музычны слых, ён становіцца пса/юмшчыкам махроўскай Пятра-Паў/іаўскай царквы, дзе з усёй душой выконвае свае абавязкі, не зважаючы на прыйшоўшую ў іх вёску вайну. Па смерці Рубановіча-старэйшага настаяце/іем царквы быў Серафім Якаўлевіч Калінін (1905 года нараджэння, з вёскі Дзеткавічы Кобрынскага раёна; закончыў 6 класаў рэа/іьнай вучэ/іьні ў Пінску).
Пінск і Брэст з навако/іьнымі мястэчкамі і се/іішчамі ў часы другой нямецкай акупацыі бы/іі перададзены пад патранат рэйхскамісарыята «Украіна». Што акупацыя заўжды ўздзейнічае разбура/іьна на ча/іавека і на грамадства — аксіёма. Нямецкая
акупацыя не бы/іа вык/іючэннем. Тым бо/іьш, што за ко/іькі папярэдніх гадоў «пад саветамі» беларуская грамада шпарка пазбаў/ія/іася гуманізму і грамадскай са/іідарнасці і, такім чынам, яшчэ бо/іый падрыхтоўва/іася да г/іыбейшых разбурэнняў. Стратэгія выжывання — рэч індывідуа/іьная. 3 нешмат/іікіх варыянтаў найбо/іьш распаўсюджанымі бы/іі падпарадкаванне акупантам, выжыванне коштам жыццяў іншых. Трэці, найбольш трапны варыянт, які выбраў Анато/іь Рубановіч, трыва/іа абапіраўся на хрысціянскую мара/іь. Звык/іа і шчыра адпраў/іяў набажэнствы ў мясцовай царкве і кіраваў хорам, нёс зем/іякам с/ювы ма/іітвы і суцяшэння, не пакідаў і заняткі мастацтвам. Выпрабаваннем ста/іася прызначэнне яго войтам Махроўскай гміны. Так ён трапіў у «ка/іабаранты». А/іе жыхары вёскі аднага/юсна сцвярджаюць, што, каб не спрактыкаваны розум ды ча/іавека/іюбства мясцовага войта, хутчэй бы за ўсё, ні вёскі на карце, ні яе жыхароў не бы/ю б і ў паміне.
/Іетам 1944 года, падчас нямецкага адступ/іення, Анатоль Паў/іавіч з сям’ёй і іншымі жыхарамі вёскі, у /ііку якіх бы/іа і яго будучая жонка, на 16 гадоў маладзейшая за яго, пакаёўка Антаніна, быў прымусова вывезены ў Нямеччыну. Адукаваны, свабодна ва/юдаючы нека/іькімі еўрапейскімі мовамі, ён пасля паразы гітлераўскай Германіі мог бы застацца на эміграцыі і /іёгка адаптавацца на новым месцы жыхарства. Зрабіць гэта бы/іо не дужа складана, бо /іагер па дэпартацыі, у якім ён утрым/ііваўся, знаходзіўся ў амерыканскай зоне акупацыі.
Ці адчуваў сваю віну за с/іужбу ў немцаў? Каб быў вінаваты ў «здрадзе», то, мусіць, быў бы пакара-
ны партызанамі, але «народныя мсціўцы» яго не кранулі.
Ці быў страх вяртання на Радзіму? He, ад савецкіх афіцэраў сувязі, што былі адказныя за вяртанне суграмадзян у СССР, не хаваўся.
Хутчэй, наадварот, вяртанне на Радзіму мацавалася ў ім /іюбоўю да радзімы і жыццёвай надзеяй на /іепшае. На радасць бацькам падрастала дачушка Во/ія.
Па вяртанні Анато/ію Паўлавічу прапанавалі выкладаць маляванне ў мясцовай шко/іе. Шмат і з задавальненнем працаваў за мальбертам. Па бо/іьшасці над партрэтамі ды краявідамі. А/іе /іад ды спакой нядоўга панава/іі ў іх доме.
Дачушцы Во/іі не споўні/іася і дзевяці месяцаў, калі адным днём спякотнага чэрвеня 1946 года ў хату да Рубановічаў завіталі госці з Пінска.
Па выраку ваеннага трыбуна/іа войскаў МУС Пінскай вобласці Анатоль Паўлавіч Рубановіч быў асуджаны па артыкуле 63-1 Крымінальнага кодэксу БССР на ю гадоў /іагераў, з пазбаўленнем грамадзянскіх правоў на пяць гадоў і канфіскацыяй маёмасці. Ад расстрэ/іу выратаваў прыняты ў 1947 годзе закон аб адмене смяротнага пакарання.
Бясконцае, знешне пазбаўленае логікі, следства. Абсурдныя абвінавачванні ў сулрацоўніцтв^са тарамі-аўтакефалістамі мітрапаліта хісэдэка, што былі расстр^CDPI BKA ныя ў Мінску яшчэ ў ліпені О,
1937 года, толькі на падставе падазрэння, да-^ +л
1
еееР
«дяаство
і аішоналыіоеть /
. 19^-. по егхт.
сйШьш с піраженнем в
кумента/іьна ніяк не даведзенага, у сваяцтве з епіскапам Міха/іам Рубановічам. Шантаж сваяцтвам з пакараным у СССР у 1930 годзе «ворагам народа» пратаіерэем Парфірыем Рубановічам (ураджэнцам в. /Іемяшевічы Пінскага павету, забітым савецкімі лартызанамі ў 1943 годзе, — С. Г.). Ну і, зразумела, абвінавачванне ў «здрадзе савецкай радзіме» падчас нямецкай акупацыі.
Здрада Анато/ія Паў/іавіча па/іяга/іа ў тым, «што часова пражываючы на акупаванай нямецкімі войскамі тэрыторыі (з чэрвеня 1941-га па жнівень 1943 года) с/іужыў войтам Махроўскай гміны ў Іванаўскім павеце. Доказам абвінавачвання бы/іо тое, што ён падтрым/ііваў (свядома і добраахвотна!) захопніцкі рэжым. Маючы пад сваім кіраваннем пяць старастаў з ака/іяючых Махро вёсак, ён арганізоўваў і кантраляваў выкананне загадаў нямецкіх у/іадаў па рэквізіцыі ў насе/іьніцтва быд/іа, х/іеба, цёп/іай вопраткі, а таксама па адпраўцы жыхароў гміны ў Нямеччыну на прымусовыя працы. Яшчэ падчас с/іедства, у 1947 годзе, жыхар вёскі Махро Кухнавец Фядос Іванавіч асме/ііўся сабраць подпісы /іедзь не ўсіх сваіх аднавяскоўцаў у абарону «ворага народа і ка/іабаранта» Анато/ія Рубановіча. Ста/іінскія абвінаваўцы, аднак, адпрэчы/іі дакументы, падрыхтаваныя «народнымі абаронцамі».
Анато/іь Паў/іавіч, будучы войтам гміны, ведаў, што стараста вёскі Махро — Трафім Паў/іюкавец дапамагае партызанам, што на тэрыторыі гміны з ю траўня 1943 года дзейнічае падпо/іьны вясковы савет, а вёска Ка/іено — «ста/ііца партызанскага краю». Пазней Мікалай Кананчук, сын старшыні пад-
по/іьнага савета Максіма Кананчука з вёскі /Іяскавічы, распавядаў: «Ведаю, што Рубановіч быў звязаны з бацькам. Прыходзілася не раз паведам/іяць яму аб часе правядзення сходак, якія праводзі/ііся часцей за ўсё па начах у нашай хаце». Адпаведна з «новым парадкам», ка/іі ў вёсцы а/іьбо б/іізу яе гінуў хоць адзін салдат рэйха, немцы расстрэльвалі ю-20 зак/іаднікаў. Якраз увесну 1944 года на дарозе, неда/іёка ад Махро, выбухнуў на міне воз з гуртам нямецкіх жаўнераў. Немцы сагна/іі за агароджу царквы Пятра і Паў/іа бо/іьш як 50 ча/іавек, сярод якіх бы/іі старыя, жанчыны і дзеці, і нацэлілі на іх ку/іямёты. Да сёння народная памяць захава/іа, як з капе/іюшом у руцэ да нямецкага афіцэра рушыў Анато/іь Паў/іавіч, нешта доўга казаў яму, а ка/іі аргументы ў абарону зак/іаднікаў закончы/ііся, моўчкі пайшоў і стаў разам з імі. Што даводзіў святар нямецкаму афіцэру, не вядома, а/іе пэўна тое, што пас/ія гэтага ахвярнага добраахвотнага да/іучэння святара да зак/іаднікаў афіцэр зыркнуў на купку «прыгавораных» і даў каманду сыходзіць.
Па ўспамінах Дані/іы Катовіча і іншых, другі раз Анато/іь Рубановіч выратаваў аднавяскоўцаў, калі побач з хутарам Ігнатоўца падчас сутычкі быў забіты адзін з партызанаў і адзін немец.
У прадстаўнікоў новых у/іадаў Рубановіч выклікаў давер сваім святарскім «рукапалажэннем», дасканалым веданнем нямецкай мовы, здольнасцю /іагічна абгрунтаваць свае доказы. Ён рабіў усё магчымае, каб ратаваць /іюдзей, зберагчы вёску. За вайну ў вёсцы Махро ніводны ча/іавек не быў расстра/іяны.
Асуджаны 30 /ііпеня 1947 года Рубановіч развітаўся з турэмна-гасцінным Мінскам. Яшчэ тры гады мусіў адседзець у астрозе МГБ-НКУС, пакуль быў этапаваны на поўнач. У ста/іінскім канц/іагеры пасё/іка /Іасіны, што на Арханге/іьшчыне, яго ратава/іа непахісная вера ў Бога. У задушліва-скразняковай шчытавой будыніне /іагернага жыт/іа, раз/іічанай на сорак спакутаваных і знясйеных працай у рудніку мужыкоў, адзінае, што маж/ііва бы/іо, дык гэта згадваць родную старонку, у думках размаў/іяць з роднымі ды ма/ііцца пад дранай посці/ікай: «Божухна, дай сілы перажыць, Божухна, дапамажы ператрываць». «19.VII.1954, грамадзянін СССР, бе/іарус... рашэннем сесіі Арханге/іьскага аблсуда, на падставе арт. № 457 і 462 УПК быў датэрмінова вызва/іены, аб чым
сведчыць Даведка № 0012515 ад 29.VII.1954».
Праз гады, ссіве/іы, з падарваным ушчэнт здароўем, асабістымі грашыма ў памеры 332 руб/іёў, вярнуўся ў родную вёску. Мусіў быў пачынаць жыццё ад пачатку. He надта проста бы/ю ў/іадкавацца на пра-
А. Рубановіч. Арханге/іьск
цу з к/іяймом «вораг народа», а/іе пашанцава/іа. Запатрабаваны быў і як загадчык вясковага к/іуба, прыдатным стаўся досвед яго як бы/іога рэгента, спатрэбі/іася і мастацкая адукацыя. 3 1960 года, не губ/іяючы сувязі з к/іубам як асноўным месцам працы, вык/іадаў выяў/іенчае мастацтва ў Махроўскай шко-
ле. Вык/іючна інтэ/іігентны, добра выхаваны і адукаваны прафесіяна/і, ён заўжды быў надзвычай уваж/іівы да вучняў. Шмат хто з іх назаўжды звязаў сваё жыццё з а/юўкам і пэндз/іем. А/іе лёс падрос/іай дачкі Во/іьгі ён усё ж бачыў у медыцыне. Б/іас/іавіў яе на працу на гэтай ніве, якая пача/іася з сястрынскіх курсаў у Іванаўскай лякарні.
Ствараючы экспазіцыю музея, дабрачынныя супрацоўнікі яго і мясцовыя краязнаўцы, /іістуючыся з пасё/ікам /Іасіны, здолелі атрымаць адту/іь ко/іькі вершаў Рубановіча ды а/юўкавых накідаў «лагернага перыяду». Асноўная ж частка цяперашняй ка/іекцыі сабрана «па хатах» жыхароў Махро і навако/іьных вёсак. Усяго б/іізу 40 твораў. Першае, што звяртае ўвагу ў творах гэтага заходнебе/іарускага мастака — іх няроўны прафесійны ўзровень. Дарэчы, у пуб/іікацыях міжваеннага часу ён фігураваў як мастак-прафесіяна/і, а ў пуб/іікацыі, што з’яві/іася ў Іванаўскай раёнцы ў 1961 годзе, названы самадзейным мастаком. Мастацкую няроўнасць, маж/ііва, пат/іумачыць пакручастым жыццёвым ш/іяхам, адсутнасцю ака/іяючай творчай атмасферы. Згадзіцеся, вайна, а пазней мазо/іьная праца на апатытавых рудніках не спрыя/іі развіццю Богам дадзеных здо/іьнасцяў мастака і паэта. Сціп/іую на сённяшні дзень спадчыну заходнебе/іарускага мастака Анато/ія Рубановіча можна ўмоўна падзя/ііць на нека/іькі часавых прамежкаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
