КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але «збіраць зярно к зярняці» варта не толькі дзеля таго, каб знайсці «разгадку нашых крыўдаў, бед», расшукваючы творы, высвятляючы акалічнасці жыцця і творчасці гэтага мастака, як ніколі выразна бачыцца нездзяйснёны лёс Заходняй Беларусі, яе патэнцыял, мажлівасць адметнага шляху і перакананасць, што ў экспазіцыі будучага музея духоўнай (мастацкай) культуры Заходняй Беларусі (хай сабе на пачатку дзігітальна-віртуальнага!) творы мастака зоймуць пачэснае мейсца. БАЦЬКА ДЛЯ СЫНА У верасні няпэўна-спадзеўнага 1992 г. з цікаўнасцю згадзіўся паўдзе/іьнічаць у падрыхтоўцы экспазіцыі мастака-авангардыста з Нямеччыны Анато/ія Чайкоўскага. /Іадзілася яна ў невялічкай за/іе на другім паверсе зграбнага будынка «а /ія рюс» (народны назоў — «Рускі пернік») ка/ія Дома афіцэраў. Па вечарах там, у тытунёвым смогу гу/іа, смяя/іася і п/іака/іа акцёрская кавярня, бо/іьш вядомая пад назовам «Мутнае вока». Апрача заўсёднікаў, ма/іадых актораў Купа/іаўскага на чале з Ва/юдзем Кін-Камінскім і Сашам Зм. Чайкоўскі Аўтапартрэт аловікавы У/іадамірскім, бы/іі тут засланцы іншых творчых прафесіяў: рэстаўратар ДММ Міко/іа, падобны на Мікалая II, /Іёша — фі/юсаф, мастак-прымітывіст, паэт. Чым не Чырвоны Штра/іь? Зрэдзь заходзіў сюды і паэт з прамяніста-б/іакітнымі тады вачыма Анатоль (Цімахвеевіч). Днямі ж у Доме работнікаў мастацтваў можна бы/ю натрапіць на неардынарную выставу, пабачыць спектак/іь ма/іавядомай, а/іе вартай увагі трупы, «дастаць рэдкую» кніжку ў бібліятэцы і г.д. Уздоўж сценак ды шчытоў-выгарадак сірат/ііва ту/іі/ііся вызваленыя са скрыняў творы. У атмасферы звык/іага экспазіцыйнага бяз/іаддзя, нешта прыкідваючы то/іькі яму бачнае, хадзіў трохі збянтэжаны мастак Анатоль, ураджэнец г. Кам, што пад Мюнхенам. Мужчына гонка-спартовага «крою», «без шкодных звычак», вышэй сярэдняга, у к/іасічным цёмнашэрым гарнітуры, у свае тады крыху за сорак выглядаў значна ма/іадзейшым. Трымаўся проста і годна. Вабіў да сябе, выклікаў сімпатыю не то/іькі незвычайнай і прыгожай, абстрактна-маляўнічай графікай ды арганічнай інтэлігентнасцю, упэўненасцю і адкрытасцю. Перадусім ве/іьмі канкрэтна інтрыгава/іа і цешы/іа яго мі/іагучная, натура/іьна /іёгкая, непазбаўленая водару «іншасці» беларуская мова. Заўважыўшы непрыхаваную цікаўнасць да сваёй асобы, усміхнуўся, ад чаго светлы і сабрана-засяроджаны твар яго памягчэў і стаў /іедзьве не дзіцячым, і заспакоіў:«Моваадбай,ькі... распавядупотым ... не ўсё адразу». Потым... за ко/іькі дзён яго побыту на Беларусі бы/ю сто/іькі падзеяў і прыгодаў, што яны вымагаюць асобнай гаворкі... Пра бацьку сп. Анато/ія, нібыта «мастака з Заходняй Бе/іарусі» даводзі/іася чуць яшчэ раней, а/іе неяк г/іуха, няпэўна. Гадоў праз пяць пас/ія той сустрэчы надары/іася працаваць у Цэнтра/іьным Архіве /Іітвы (ЦДА) з матэрыяламі Клецкай Бе/іарускай Гімназіі (Ф. 207, воп.1. спр.1 — 32, дакументы з 1924 па 1932 гг.) і, зразуме/іа, карце/іа знайсці згадку пра ўраджэнца К/іецка Зміцера Чайкоўскага, народжанага 20 кастрычніка 1912 г. і запісанага бе/іарусам. К/іецкая Бе/іаруская Гімназія, с/іавутая ў Заходняй Бе/іарусі навуча/іьная ўстанова, хоць і менш знаная ды вывучаная за ВБГ, моцна паўп/іыва/іа на гарт бе/іарускага духу ў міжваеннае двудзесяцігоддзе... Ад 1924 г. месцілася яна на паўночным ускрайку горада на бы/юй Татарскай ву/ііцы ў вя/іікім драўляным доме. Заснава/іьнікам і першым яе дырэктарам быў ко/іішні гадаванец Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, вык/іадчык бе/іарускай мовы і літаратуры Рыгор Якубёнак. Ён згуртаваў вакол гэтай нацыянальнай справы значныя педагагічныя сілы, кожны з іх ці то па/іяк Ярэмій Драчан, ці то ўкраінец Міка/іай Рудакевіч ахвярна працавалі на беларускай ніве. Бія/югію і хімію вык/іадаў Вячас/іаў Міхайлавіч Арэнь, які скончыў Варшаўскі ўніверсітэт і ў педкалектыве меў прозвішча «хадзячая энцыклапедыя». Па заканчэнні Пражскага ўніверсітэта вярнуўся на Радзіму гісторык і географ, аднадумца Янкі Станкевіча прафесар Чарнецкі. Апрача асноўнага курсу заняткаў, ён разам з дырэктарам кіраваў літаратурным гуртком. Нямецкай мове навуча/іа выпускніца Віленскага ўніверсітэта Вера Сініцына, a кампазітар Антон Валынчык не толькі прышчэп/ііваў любоў да музыкі, навучаў нотнай грамаце і заахвочваў да спеваў, але і кіраваў гімназічным драмгуртком. У гімназіі ўжо вучыўся старэйшы з братоў Чайкоўскіх Антон, аб чым сведчыць заява «Да Пана Дырэктара Бе/іарускай Гімназіі» жыхара мястэчка Клецк Нясвіжскага павета Міка/іая Чайкоўскага ад 26 верасня 1924 г. (А.26). Скрозь выцвілыя радкі скорапісу (Спр. 4 — просьбы аб прыняцці ў гімназію: на 1924/25 гг., 45 аркушаў) праг/іядаюць ка/іі не абрысы, то дадаюцца новыя «рыскі» да знаёмых, вартых памяці асобаў. У той год быў прыняты ў навуча/іьную ўстанову Вячас/іаў Арэнь, сын вык/іадчыка-эрудыта КБГ, стрыечны брат і сябра Міхася Сеўрука. У тыя ж часы сеў на гімназія/іьную /іаву Максім Ру/іінскі, пса/іомшчык Свята-Георгіеўскай Царквы, у якога да таго часу ўжо нарадзіўся ў 1923 г. сын Міка/іай, якому бы/іо наканавана ў 1944 г. выратаваць асабісты архіў генера/іа Кастуся Езавітава. Пачаў навучанне і сярэдні брат Чайкоўскага Міка/іай. 12 жніўня 1926 года старэйшы Чайкоўскі пак/іаў на сто/і дырэктара заяву наступнага зместу: «Маю гонар прасіць... аб прыняцці майго сына Дзімітра ў II к/іясу даручанай Вам Гімназіі. Пры гэтым дадаю: I — метрыку аб нараджэнні; II — пасьведчаньне доктара аб прышчап/іенні воспы». Зміцер Чайкоўскі да/іучыўся да братоў. 3 вучобай у яго бы/іо ўсё /іадна. Па ўсіх прадметах атрымоўваў задава/іьняючыя адзнакі. А/іе бы/іа іншая нявыкрутка, якая сур'ёзна абцяжарвала быццё... 12 .01.1927 г., менш чым праз год навучання, бацька гімназіста просіць дырэктара «хоць аб невя/іікай льгоце ў справе п/іаты за абучэнне сына Дзімітра», спасы/іаючыся на цяжкія матэрыя/іьныя варункі. (спр. 14, а.28). 12 /іістапада 1927 г. Міка/іай Чайкоўскі ў чарговы раз звяртаецца да дырэктара: «Маю гонар прасіць аб звальненні ад ап/іаты майго сына Дзімітра. Чалавек я бедны, маю ўсяго 3/4 дзесяціны зям/іі і пры гэтым стары я і не магу нічога запрацаваць. Дык прашу паважаную Дырэкцыю ўзяць пад увагу мой стан гаспадарчы і мае падупаўшыя сі/іы» (А.40). 3 цягам часу матэрыя/іьны стан сям’і то/іькі пагоршваўся. 1 кастрычніка 1928 г. Чайкоўскі старэйшы падае ў гімназію ліст наступнага зместу: «Прашу зво/ііць ад ап/іаты ... будучы няздо/іьным да фізічнай працы па прычыне старасці, маючы 70 гадоў веку, не магу нават пракарміць сям’ю ў пяць ча/іавек. Пры гэтым дабаў/іяю, што я заўсёды быў зво/іены ад ап/іаты за правучэнне, а/іьбо зусім, а/іьбо часткова» (А.25). Апрача чалавечай годнасці, што чуецца ў /іістахзаявах шраговага бе/іарускага се/іяніна, не можа не выклікаць павагу і ўдзячнасць трыва/іае разуменне неабходнасці нацыянальнай адукацыі для дзяцей. 3 дакументаў 207 фонда бачна, што жорсткія ўмовы існавання прыватнай навучальнай ўстановы, перадусім крэдыты-пазыкі на яе ўтрыманне, мізэрнаыя, калі не сказаць сімвалічныя, дзярждатацыі і пастаянны па/іітычны ўціск наб/ііжа/іі сітуацыю да катастрофы. Да гонару Гімназіі, яна рабі/іа ўсё мажлівае, каб хоць як дапамагчы кожнаму. Пэўна невядома, як складалася жыццё-быццё Зміцера Чайкоўскага і ягоных старэйшых братоў на пачатку 40-х пас/ія савецкага вызвалення. Бацькоўскі дар грамадзянскай свядомасці, спа/іучаны з трывалай нацыяна/іьнай адукацыяй, ста/іі грунтам разумення неабходнаці ўласнабеларускай дзяржаўнасці. Можна меркаваць, што гэтае перакананне і абумові/іа далейшыя жыццёвыя крокі сп. Зміцера. Зразуме/іа, якія вятры занес/іі «энергічнага і ініцыятыўнага» надлейтэнанта (ад 11.1944 г.) Беларускай Краёвай Абароны, бы/юга сябра Статутовай камісіі Галоўнага Кіраўніцтва Вайсковых Спраў, ма/іадога жывапісца, вядомага ў к/іецкіх вако/ііцах «багамаза» Зміцера Чайкоўскага ў Баварыю. Адбылося гэта пас/ія таго, як Бе/іарускія вайсковыя аддзе/іы, што на/іічва/іі 50 афіцэраў, 132 падафіцэры і 912 шарагоўцаў, 30 красавіка ка/ія баварскага Цвізе/ія прарва/іі /іінію нямецкай абароны і ск/іа/іі зброю перад 5-й Арміяй 3ША. Так відаць Зміцер Чайкоўскі з Клецка апынуўся да восені 1945 г. у амерыканскім па/іоне. Да/іейшы ягоны шлях праглядаецца, дзякуючы змястоўнай і грунтоўнай працы журна/ііста і дас/іедчыка з бе/іасточчыны Яна Максімюка («Беларуская гімназія імя Янкі Купа/іы ў Заходняй Нямеччыне. 19451950» Выданне БІНіМ, Нью-Ёрк — Бе/іасток, 1994 г.). 22 снежня 1945 г. у баварскім гарадку Рэгенсбургу па рэарганізацыі ў Міхэ/іьсдорфу і Віндышбэргердорфу лагераў ДП (Displaced persons — перамешчаных асобаў) Бе/іарускі Нацыяна/іьны Камітэт адчыніў Першую васьмік/іасную Бе/іарускую Гімназію на выгнанні. Педка/іектыў падабраўся самавіты і прафесійна дасведчаны, няг/іедзячы на свой ма/іады век. Ачо/ііў яго выпускнік Карлавага Універсітэту, прыродазнавец па адукацыі, народжаны ў в. Нягневічы, што на Наваградчыне, педагог з вялікім досведам д-р А/іяксандр Орса. Першы год рысунак у гімназіі вык/іадаў Мікалай Круг/ювіч, а Зміцер Чайкоўскі як бы/іы вайсковец займаўся фізічным узгадаваннем гімназістаў і атрымоўваў зарплату, як і ўсе, «хадавым таварам для далейшага абмену — цыга- рэтамі ды чакалятаю». Ужо з наступнага году ён выкладае ма/іяванне і атрымоўвае сапраўднае прызнанне ў таварышаў па лёсу. Паспрыяла гэтаму пазавыкладчыцкая дзейнасць сп. Зміцера. Рэч пра тое, што напрыканцы чэрвеня 1946 г. беларусы Мюнхена і ваколіцаў адзначылі ўгодкі смерці прарока Адраджэння Янкі Купалы. Беларускі Камітэт разам з Саюзам Беларускіх Палітычных Вязняў і Крывіцкім Студэнцкім Згуртаваннем зладзілі ўрачыстую вечарыну, прысвечаную памяці паэта. He зважаючы на кепскае надвор’е, апрача беларусаў, з б/ііз/іяжачых /іагероў прыйшлі па/іякі, украінцы, летувісы, латышы і прадстаўнікі іншых нацыянальнасцяў. Па заканчэнні афіцыйна-урачыстых прамоваў расхінулася заслона, і вачам прысутных адкрылася прыгожа прыбраная сцэна: «сярод зелені беларускі сьцяг, а над ім вялікі партрэт Янкі Купалы, выкананы адным з мастакоў-беларусаў». Пра гэтую падзею выкладчыца нямецкай мовы Іна РытарКаханоўская згадвала наступным чынам: «У той дзень адбылася й акадэмія. На сцэне вісеў вялікі партрэт Я. Купалы, намаляваны спецыяльна для ўрачыстасьці мастаком Д. Чайкоўскім. 3 гэтага партрэта заказалі клішэ, зь якога скаўцкае выдавецтва зрабіла дзьве серыі адбіткаў: адну — для праграмак акадэміі, другую для паштовак. Выкладчык беларускай мовы й літаратуры А. Каханоўскі прачытаў рэферат пра жыццёвы і творчы шлях Я. Купалы. Пасьля рэферату быў канцэрт. Кампазітар Мікола Куліковіч ... напісаў музыку да вершу Я. Купалы « Я ад вас далёка». Песьню дуэтам выконвалі вядомыя салісты Менскага Опэрнага Тэатру Натальля Куліковіч (Чэмярысава)