Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
рускую мову ў С/юнімскай настаўніцкай семінарыі... Думаю, што дзякуючы Хруцкай, біб/ііятэка семінарыі займе/іа, як на той час, багаты бе/іарускі збор, з якога я шчодра браў веды, ка/іі стаў свядомым бе/іарусам» (3 /ііста Барыса Дані/іюка да журна/ііста і краязнаўцы Сяргея Чыгрына.)
Хоць і не ме/іа сп. К/іаўдзія дачынення да ВУСБ, яе імя раз-пораз мі/іьга/іа ў тагачаснай перыёдыцы і іншых матэрыя/іах. Да прык/іаду, у сярэдзіне траўня 1933 гУ Ві/іьні ў за/іе на вул. Міцкевіча бы/іа адчынена гадавая справаздачная выстава Таварыства Неза/іежных Ску/іьптараў. У традыцыйным фэсце мастацтва, апрача дзейных сябраў аб’яднання, бра/іі ўдзе/і госці з Кракава, /Іьвова, Варшавы ды мастакі з падві/іенскіх (і не то/іькі) вако/ііцаў, якія прэтэндава/іі на сяброўства ў Таварыстве. У той год пані з ву/і. Панятоўскага К/іаўдзія Хруцкая у Каталозе выставы — Wileriskie towarzystwo nezaleznych artystow plastykowych» (Wystawa doroczna. 1934 r.), які зберагаецца ў Фондзе рэдкай кнігі Біб/ііятэкі АН /Ііт. Рэспуб/іікі (Sign. A 6499), бы/іа азначана ў якасці кандыдата. У 1935 г. яна фігуруе ўжо як паўнавартасны сябра.
He пакіда/іа яна сваю мастацкую дзя/іянку ні за па/іякамі, ні з прыходам саветаў, ні пазней, у часы фашыстоўскай нава/іы.
Як не дзіва, а/іе дадатковы штуршок да развіцця мастацтва ў Заходняй Бе/іарусі да/іа акупацыя. Бе/іарусам, нацыяна/іьнай большасці, ва ўмовах Краю пад По/іьскай юрысдыкцыяй займацца мастацтвам (атрымоўваць адукацыю, працаваць творча і неза/іежна і г.д.) бы/іо хоць і маж/ііва, але значна бо/іьш
складана, чым прадстаўнікам патранатнай нацыі. He бы/ю свабоды. Свабода прыйш/іа з Вызва/іеннем у верасні 1939 г. Творчая праца як бы віта/іася, а/іе таіла і небяспеку. Аца/іе/іыя мастакі па/іічы/іі за /іепшае «стаіцца да часу».
Сітуацыя ў Заходняй Беларусі змяні/іася ад /іета 1941 г. Акупацыйныя ў/іады вя/іі свае гу/іьні і напачатку ка/іі не спрыя/іі, то, ва ўся/іякім выпадку, не перашкаджалі творчай самарэа/іізацыі народа. Бе/іарус жа, зняможаны франтамі, акупацыямі, рэквізіцыямі, маючы на розуме прымаўку — «Дай Божа, каб Гіт/іер Ста/ііна разбіў, а Гіт/іера Пярун спаліў», не то/іькі жыўвыжываў, але і ствараў. Стоеная энергія вырыва/іася вонкі.
Выдаўніцтвы працава/іі на ніве новых тэмаў: рэ/іігійнай, нацыяна/іьна-мастацкай /іітаратуры, /іітаратуры па гуманістыцы і школьных падручнікаў. (Туронак Ю. «Бе/іаруская кніга пад нямецкай акупацыяй»). Сустрака/іі сваіх гасцей абноў/іеныя музейныя экспазіцыі (Гужа/юўскі А.). Адчыня/ііся бе/іарускія пачатковыя і сярэдне-тэхнічныя шко/іы і настаўніцкія семінарыі. Прык/іада/ііся намаганні да адкрыцця мастацкіх навуча/іьных установаў у Баранавічах (куратар — А. Шымановіч), С/іоніме (куратар — С. Грудкоўскі). Мусі/іі яны даскана/ііць тэхніку і пабольшваць веды па тэорыі ў адмыс/юўцаў і аматараў-самавукаў. Навучэнне ратава/іа ад прымусовых прац у Нямеччыне, а/іе ініцыятывы гэтыя не бы/іі зрэа/іізаваныя ў поўным фармаце.
Бе/іарускія перыядычныя выданні друкава/іі як творы вядомых майстроў, так і пачаткоўцаў. Апрача кароткіх анонсаў мастацкіх, прамыс/юва-
саматужных і шко/іьных выставаў (Койданава, Ві/іейка), рэцэнзенты прапаноўва/іі чытачам падрабязныя аг/іяды асветна-адукацыйнага напрамку. Пуб/іікацыі гэтыя ўяў/іяюць «значны інтэ/іектуа/іьны і мастацкі п/іаст, варты спецыя/іьнага дас/іедавання. <...> акупацыйная прэса ўяў/іяе з сябе ве/іьмі цікавую га/ііну бе/іарускай ку/іьтуры», — адзначае дас/іедчык С. Жымур.
Культурна-мастацкай працай, скіраваннем яе ў свядомае нацыяна/іьнае рэчышча займа/ііся аддзе/іы ку/іьтуры Самапомачы (БНС), створаныя імі Народныя Дамы.
Яшчэ ў жніўні 1942 г. аддзе/і ку/іьтуры БНС прапанаваў чытачам «Бе/іарускай газеты» 14 пунктаў анкеты д/ія ўдак/іаднення творчага патэнцыя/іу Краю. Ініцыятывы падтрымоўва/ііся ў рэгіёнах. Тое ж выданне 28.01.1943 г. надрукава/іа адозву «Да ўсіх мастакоў Ві/іейскай акругі». БНС Ві/іейскай акругі па/іічы/іа, што ўжо надышоў час, ка/іі бе/іарус можа ад/іюстраваць і паказаць усё багацце і хараство свайго мастацтва. Яно ж з’яў/іяецца адным са сведкаў выяў/іення нацыяна/іьнае нашае самабытнасці, таму акруговы аддзе/і БНС хацеў прадэманстраваць гэтую творчую працу ўсіх мастакоў ў горадзе Ві/іейцы. «MacTani п/іастычнага мастацтва — ма/іяры, ску/іьптары, графікі, /іітаратары, пісьменнікі, паэты й драматургі і г.д., працаўнікі прык/іаднога мастацтва, мэб/іяры і гаршка/іепы, ткачы і вышыва/іьнікі і г. д., падрыхтуйце Вашыя творы на першую бе/іарускую выстаўку ў Ві/іейцы» (А/іе ці адбы/іася яна — пытанне).
Ві/іенская газета «Бе/іарускі Го/іас» № 6 (50) ад 13 /іютага 1943 г. у нататцы «Весткі з Нясвіжу» па-
ведам/ія/іа: «У старым будынку бы/юй Ратушы, дзе спрадвеку быў магістрат, сёння Бе/іарускі Народны дом. ... Два пакоі размалёўваюцца ў сты/іі бе/іарускіх народных матываў. Над гэтым працуе вядомы бе/іарускі мастак Сеўрук, прэміяваны на Баранавіцкай акруговай выставе. Неўзабаве можна будзе ўбачыць ягоную апошнюю працу — вя/іікі абраз «Жніво», які ён малюе спецыяльна д/ія НД сваяго гораду».
Баранавіцкая БНС вылучыла ініцыятыву выдаць «А/іьманах Беларускай культуры» на 1943 г. («Баранавіцкая газета» 15. XI.1942).
Праз добра ўгрунтаваную традыцыю і даваенны патэнцыя/і старажытны С/іонім быў у лідэрах. Ажыўленню нацыяна/іьнага культурна-мастацкага жыцця спрыяла і хуткая замена по/іьскай падакупацыйнай адміністрацыі на беларускую.
Ад 23.08. па 7.09.1942 г. у горадзе прайш/іа персана/іьная выстава мясцовага мастака Антона Карніцкага. (27.09. паведаміў карэспандэнт «Беларускай Газэты» С. Сіняк — Сяргей Хмара). Па 17 верасня працава/іа выстава вучняў 1-й, 2-й шко/іаў. А/іе бо/іьш значнай падзеяй стала тое, што пас/ія свята «Дажынак», якія прайш/іі 7-га кастрычніка 1942 г., 11-га кастрычніка адчынйіся па рэарганізацыі чатыры за/іы СКМ.
Мастакоўскае ко/іа прафесіяналаў і аматараў у Слоніме разам з нека/іькімі бежанцамі са Сма/іеншчыны на/іічва/іа 15 ча/іавек. Творчасць бо/іьшасці з іх тым ці іншым чынам бы/іа прадстаў/іена ў экспазіцыі музея. Як паведамляла пазней «Баранавіцкая газэта», «...у музэі знаходзіцца калекцыя а/іейных абразоў і зама/іёвак слонімскага мастакапаэта Га/іьяша /Іеўчыка, ... працуючых у С/іоніме
мастакоў і мастачак, як: Р. Бя/іецкай (п-ты Скарыны, Каліноўскага, Дуніна-Марцінкевіча і Багушэвіча — а/іей); К. Хруцкай (п-ты Н. Арсеньевай, С. Хмары — пастэль); А. Саўчука (п-т паэта Вількоўшчыка — пастэ/іь); Кучара (Бе/іарускі /іірнік — а/іей); Карніцкага (С/юнімскія пейзажы і партрэты) і шмат чаго цікавага іншага, недатычнага да гэтай тэмы».
Частка гэтай ка/іекцыі зараз захоўваецца ў запасніках Слонімскага Краязнаўчага музея. Тэматычнабе/іарускі пантэон партрэтнага шэрагу сімва/іаў Адраджэння створаны як серыя ў 1942 г., відаць, на замову СКМ. Шыхт гэты, не кажучы пра відавочна с/іабыя і не дапрацаваныя копіі з работ Сергіевіча, уразіў не надта. А/іе не абыш/юся і без вык/іючэнняў. Асобнай і грунтоўнай гаворкі вымагае ка/іекцыя pa607 мастака Антона Карніцкага. Па-свойму цікавай рабоце Кучара «Вясковы /іірнік» бракуе прафесійнай шко/іы.
Да /іепшага вы/іучаўся партрэт Каліноўскага, напісаны Р. Бя/іьцовай 17.03.1942 г. Жывы і ве/іьмі натура/іьны (па кампазіцыі, жывапісу, псіха/іагічным стане) герой невя/іікага па/іатна напісаны на фоне ранішняга неба і бе/іарускай вёсачкі. Ча/іавечая непасрэднасць: здзіў/іенне і адначасова цікаўнасць ў вачах і твары героя ве/іьмі натура/іьна спа/іучаюцца са звык/іымі сацыя/іьна-знакавымі характарыстыкамі асобы.
Каліноўскі —змагар, Асоба, папу/іярная на ўсе часы, не саступаў вобразу Аратая (Народу) ў Заходнебе/іарускім мастацтве. Але вобраз Аратая — сутворцы, які ўладарыць на зям/іі, увасоблены Рушчыцам, з цягам часу змізарнеў да маштабу неба-
ракі, што панура цягнецца за сваёй худобай у горкаіранічных творах Горыда. Ка/ііноўскі ж трыва/іа заставаўся непадуладны ніякім сэнсава-ідэйным зменам. He то/іькі Р. Бя/іьцова звярталася ў тыя часы да вобраза-сімва/іа, выконваючы «сацыя/іьны заказ». 21 /ііпеня 1942 г. «Беларуская Газэта» надрукавала ма/іюнак пастаяннага аўтара /1. Янкоўскага, з якога ўсміхаецца Ф. Скарына ў кампаніі з К. Каліноўскім на тле жытнёвага по/ія, што рунее выданнямі «Бе/іарускі го/іас», «Го/іас вёскі», «Бе/іаруская Газэта» і інш. Выява правадыра паўстання друкава/іася ў «Бе/іарускай Газэце» (№ 26 (46) ад 23 красавіка 1943 г.) ды інш. Старшыня бюро бе/іарускага кіраўнічага сектара Менскага Гарадскога Камісарыяту сп. Вацлаў Іваноўскі замовіў паясны партрэт Ка/ііноўскага акадэміку В. Во/ікаву, які і быў паказаны 6 /іістапада 1942 г. на выставе ў Менску.
Вяртаючыся да С/юнімскай ка/іекцыі, заўважым, што ў 1997 г. не давя/іося пабачыць работы «маетакапаэта Га/іьяша /Іеўчыка» і шмат іншага. He бы/10 следу твора Хруцкай «Партрэт Цёткі, А. Кейрыс-Пашкевічанкі», што «дапаўняла рад с/іаўных людзей, якія гарэлі змаганнем за вызва/іенне бе/іарускага народу».
Агульнагарадская выстава, што рыхтавалася ад восені 1943 г. (Бе/іаруская Газэта. 1943. 27. XI), адчыні/іася 5-га сакавіка 1944 г. з ініцыятывы Слонімскага аддзела Беларускага Культурнага Згуртавання. У ёй удзельнічалі К. Хруцкая, Чарнышоў, А. Бенікаў, С. Грудкоўскі, /Іюбанскі, В. Калюцік-Сташэўская, Н. Жыткевіч, Паўленка, Ф. Засадзкі і 13-гадовы мастак В. Філіповіч , як паведамі/іа «Беларуская газэта» 22.03.1943, № 25. Мясцовае выданне адзначы/іа, што
«за пару першых дзён яе наведа/іа бо/іьш чымся юоо ча/іавек».
25 сакавіка 1944 г. «С/іонімская газэта» (№ 17) надрукавала вя/іікі аг/іяд выставы, у якім не абмінаўся ніводны з удзе/іьнікаў мастацкай імпрэзы. Ацэньваючы 76 твораў экспазіцыі ю-ці аўтараў, удзельнікаў выставы «Таропкія фіксацыі фрагментаў жыцця», рэцэнзент уваж/ііва разг/іядае творы К. Хруцкай. Ёй прысвечана бо/іьш за па/іову артыку/іа.
Прагную да жыцця мастачку, якая сцвердзіла сябе яшчэ ў міжваенныя часы ў коле ві/іенскіх аматараў і прафесіяна/іаў, цікаві/іа ўсё. Моцна, сакавіта і энергічна перадава/іа яна ў нацюрмортах, якія захап/ія/іі г/іедача, свае ка/іарыстычныя ўражанні ад звычайных рэчаў. Краявіды яе, поўныя сонечнага свят/іа, во/іьнага паветра і г/іыбіні, хва/іява/ііся і ззялі жывымі фарбамі жыцця. Гэта змусі/іа рэцэнзента адзначыць «п/іенэрны характар» яе творчасці. «Жніво»... «Шчара»... «Бэз» да/іі падставу зрабіць выснову «пра добрае ва/іоданне тэхнікай а/іею» і пра тое, што «мастачке многа дадзена». Дадзена ва ўсіх жанрах і тэхніках, а/іе ў часы пераменаў бяспечней пісаць нацюрморты ды нейтра/іьныя краявіды. Каб умядацца ў ча/іавека, неабходна, апрача чуйнай душы і высокага майстэрства, разумець хаду падзей, мець значны жыццёвы досвед. Хруцкая, перадусім, майстар партрэтнага жанра.
КНІГІ ОНЛАЙН
