Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
гэтага не цешыла душу школьнага настаўніка малявання, пабуджанага да творчасці яшчэ ў міжваенныя часы. Душа прагна шукала выйсця.
Такая навамодная прылада, як фотаапарат, была ведама і ў паваенных, і ў даваенных Докшыцах. Фотакамера была не цудам, але дзівам дзіўным — бясспрэчна. Хто-ніхто ведаў здымкі майстра з «мясцовых» Пётры Юзэфовіча, «за по/іьскім часам» працава/іа тут нека/іькі прадпрымальнікаў-фатографаў з ліку местачковых, у 50-я ў гарадку з’явіліся дэмабілізаваныя пераможцы. Асобныя з іх, апрача наручных гадзіннікаў ды «тэтэшнікаў», мелі ўласныя трафейныя фотаграфічныя апараты. Але гэта ўсё забаўкі!..
Яшчэ падчас навучання ў Вільні Сяргей Вішнеўскі зацікавіўся і захапіўся «магічнай справай». Займаўся ў гуртку сябры і біёграфа Рушчыца, аўтара кніг і артыкулаў па тэарэтычнай і практычнай фотаграфіі, славутага маэстра Яна Булгака з Наваградчыны. 3 пэўнасцю можна сцвярджаць, што першыя фотаздымкі Вішнеўскага — рэха даваеннага жыцця.
Выспу цудаў — прафесійную фотастудыю ў Докшыцах са шкляным дахам для натуральнага асвятлення, сафітамі, разнастайнымі бутафорскімі рэчамі і антуражнымі дэталямі і інсталяцыямі, жывапіснымі заднікамі, інш. адмысловым рэквізітам, ён зрабіў напрыканцы 40-х . Праіснавала яна да таго часу, як у гарадку пачалося энергічнае будаўніцтва. Было гэта ў другой палове бо-х. (На месцы фотамайстэрні зараз абсталяваўся будынак райвыканкаму). Майстар жа мусіў прыстасаваць пад майстэрню ўласную хату, браць афіцыйныя мастацка-агітацыйныя замовы на «афармілаўку».
Сп. А/іесь цвердзіць, што «бацька жыў фотаграфаваннем, а/іе трактаваў яго не як творчасць, а як шараговую працу. Працу д/ія душы і заробку, бо асноўным бы/іа сям’я», — кажа ён і распавядае, як разам з сябрам к/іеіў канверты д/ія фотакартак, «бацька праз сваю скрупу/іятнасць, проста не мог аддаць зроб/іенае ім абы-як, ці «як-небудзь».
Уяўляю, як адказна-паважліва ставіўся майстар да здымкаў і ўсіх да/іейшых тэхна/іагічных этапаў, як пакут/ііва шукаў ракурсы і агу/іьную кампазіцыю кадра, будаваў яго перспектыву, як акцэнтаваў (патрэбнае) свят/іом, як потым варажыў над рэактывамі, не аднаго разу ўзважваў-працэджваў растворы, дзякуючы чаму па/іанёныя імгненні праміну/іай эпохі не курчацца ў блякла-рудых сутаргах, а г/іядзяцца годна, адкрыта і выразна. Жыва. Сум/іеннапі/іьнае стаў/іенне да працы, памножанае на патэнцыя/і мастака-партрэтыста і пастаноўшчыка ў спа/іучэнні з агу/іьнай, па вайне, разняво/іеннай рэчаіснасцю (хай і паўга/іоднай, а/іе шчас/ііва-спадзеўнай будучыняй — «свет/іым заўтра»), спрыя/іі нараджэнню сапраўдных фоташэдэўраў. Самыя значныя імгненні ча/іавечага быцця, ад нараджэння да к/іадоў, увекапомнены выразна і кампазіцыйна нязмушана (пры ўсёй пастановачнасці). Сведчаць яны пра неімаверную ўнутраную працу, якую адраб/іяў мастак пры выкананні кожнага заказу...
Умядаюся ў аскепікі часу ма/іадосці бацькоў і дзядоў і не магу пазбавіцца адчування, што мастак Сяргей Антонавіч Вішнеўскі, зараб/іяючы фотаграфаваннем на х/іеб, увесь час, ад пачатку, прагна шукаў нешта ў ча/іавеку. У ягонай сутнасці... Адчу-
ванне гэтае вымагае шэраг пытанняў да сына мастака, менавіта:
Сярод прац, што захаваліся, ці ёсць атрыбутаваныя?
Ці пісаў ён сюжэтныя работы?
Ці займаўся Сяргей Антонаіч жывапісам паралельна з фотасправай?
У пакойчыку, дзе месціцца фактычна га/іерэя твораў Сяргея Вішнеўскага з агу/іьнага шматгалосся в образаў і ча/іавечых /іёсаў вылучаецца моцны рэалістычны, псіхалагічны партрэт старога ў картузе з сашчэп/іенымі рукамі на кійку. (He засяроджваючыся, адзначым, што мастак пісаў рукі, калі не выдатна, то вельмі добра)... Дык вось, — акцэнтуе сп. Алесь маю ўвагу на выяве маладзёна, — гэта, бадай, адзіная атрыбутаваная работа.
Пагрудны франтальны партрэт, безумоўна, неблагі. Зграбны, досыць ва/іявы юнак з дапытлівым позіркам (не толькі рукі, але і вочы мог мастак пісаць!) у блакітна-шэраватай сарочцы паўспартовага крою з уладарна схрышчанымі рукамі на нейтральным, каларыстычна складаным фоне. Адзін з нешматлікіх партрэтаў майстра, з якіх мадэль жорстка і бескампрамісна літаральна ўпіваецца сваім позіркам у гледача. Mae ён і пэўныя хібы. Апрача (відаць замоўнай) шараговасці, мастаку бракавала празмерная захопленасць лесіроўкамі.
Далёкая суродзічка з Польшчы — распавядае сп. Алесь, — пані Раіса Бягун у дзявоцтве, да пенсіі прафесар беларусістыкі Кракаўскага Ун-та, пазнала чалавека на партрэце. Юнак гэты — сын памешчыка з-пад Дзісны (маёнтак Дарожкавічы) пана Аляксан-
дра(?) Капылова. Taro, што, пас/ія канфіскацыяў 1863-64 г., у/іадарыў ў маёнтку братоў Кастравіцкіх: Караля (бацькі пісьменніка і мастака Каруся Каганца), Адама і Апа/іінара (бацькі французкага паэта Гіёма Апа/іінэра).
«Пані Раіса каза/іа, што пярсцёнак з сапфірам, той, што на /іевай руцэ юнака, захаваўся да гэтага часу,— дадае сп. А/іесь.— Наконт сюжэтных твораў, не памятаю, здаецца не пісаў».
Фотасправа ў 50-я г. паг/іыну/іа старэйшага Вішнеўскага ца/ікам, ён, па словах сына, «перак/іючыўся» і да жывапісу не вяртаўся. Хіба што ўжо ў 1960-я, ка/іі з’явіўся зародак мастацкага асяродку Віктар Маркавец, Саша Пруднікаў. Разуменне і хоць якая спагада да творчасці... Ён проста пама/іадзеў і ніко/іі не прапускаў выпадку, каб наведаць мясціны дзяцінства і юнацтва — пама/іяваць на натуры. Дзясятак краявідаў, створаных мастаком напрыканцы жыцця, па бо/іьшасці ў ваколіцах Гняздзі/іава, спадзяемся, не абмінуць будучыя дас/іедчыкі.
Жывапісныя творы Сяргея Антонавіча зберагаў сын А/іесь. Партрэты 30-х гг. вярэдзі/іі «мастацкасць» яго душы і вызначы/іі яго асабісты выбар. Хоць бацька не вітаў рашэнне сына стаць мастаком, а/іе і не надта збянтэжыўся, ка/іі той паступіў у Завочны Маскоўскі Універсітэт Народнага мастацтва імя Крупскай. Дадамо, што сын сп. А/іеся таксама мае мастацкую адукацыю, а/іе потым свой у/іасны выбар зрабіў на карысць бо/іьш прагматычнага часу.
Бы/іа ў мяне ў Докшыцах яшчэ адна справа — завітаць да захава/іьніка народнай памяці краязнаўцы
Зміцера Міка/іаевіча Чысцякова, бясспрэчнага знаўцы трыадзінай тэмы «Вайна — Немцы — Ха/іакост». Быў спадзеў даведацца пра паваенны лёс ма/юдшай сястры мастака ві/іенскай шко/іы Пятра Жынге/ія (Банькоўскай у ш/іюбе) і яе не надта яшчэ старых дачок.
На жа/іь, Зміцер Міка/іаевіч нічога пэўнага пра іх не сказаў. Хіба што «Раіса Бягун каза/іа нешта пра Жынге/ія, я гэтым не надта цікавіўся... Банькоўскага памятаю... памятаю, як перад немцамі к/іуб згарэў, у якім, — звяртаецца ён да сп. А/іеся, — бы/іі па/іотны Вашага бацькі з гняздзйаўскага маёнтка. Ніхто ратаваць іх не стаў, бо надта вя/іікія, метры па тры даўжынёй. На адным з іх было намалявана па/іяванне, на другім нешта з жыцця ш/іяхецкіх сядзібаў». (Дада/юся яшчэ адно, безадказнае пытанне — бы/іі то арыгіна/іьныя творы а/іьбо копіі модных мастакоў цэнтра/іьнай По/іьшчы?) «Разам з Сяргеем Антонавічам працаваў, — кажа Чысцякоў. — Ад першых дзён фашыстоўскай акупацыі Свята-Пакроўская царква бы/іа прыстасавана пад часовае (паку/іь будавалі лагерныя баракі) месца ўтрымання ваеннапа/юнных. А ко/іькі пак/іенчылі, ко/іькі гасцінцаў панасі/іі вернікі новым у/іадам... Тыя дазво/іілі тое-сёе «эвакуіраваць», а/іе да/іёка не ўсё, у тым /ііку і абразы на сценах заста/ііся... людзі не мелі выйсця аж да канца верасня... Храм быў апаганены... с/іовамі гэтага не перадасі. 3 першага ж дня збаўлення храма мы ўзя/ііся за рамонт. Сяргей Антонавіч, свет/іай душы быў ча/іавек, рэстаўраваў абразы, я выканаў усе ста/іярныя работы».
Па дарозе сп. А/іесь сказаў, што сюжэтную работу бацькі «Каючаяся Марыя Магда/іена» ён перадаў Віктару Маркаўцу.
Дарогай з Докшыцаў, куды ездзіў за адказамі, падсумоўваў, нако/іькі ўзбагаціўся новымі пытаннямі...
МАСТАК ПАВЕЛ ЮЖЫК: ШЛЯХ ДА СЯБЕ
Корпаючыся ў с/іаба абжытай спадчыне і /іёсах заходнебеларускіх мастакоў, зрабіў «адкрыццё»: даваў Бог ім век працяглы і творча ўрадлівы. За вык/іючэннем тых, хто скончыў жыццё самагубствам, быў расстраляны органамі НКУС, заняво/іены ў Магаданскі ці які іншы канцлагер, загінуў пад нямецкімі бомбамі, быў выкінуты на эміграцыю або змушаны быў сядзець як мыш пад венікам у БССР.
Тлумачэнні, відаць, палягаюць у рэфлексах. У інтэлігенцыі, ск/іаднікам якой ёсць творцы, надзвычай моцна развіты рэфлекс мэты. Акадэмік Паўлаў казаў, што рэфлекс — «асноўная форма жыццёвай энергіі кожнага з нас». Ён сцвярджаў: «Усё жыццё, усе яго паляпшэнні, уся ку/іьтура робяцца рэфлексам мэты, робяцца то/іькі людзьмі, якія імкнуцца да той ці іншай пастаўленай мэты... жыццё перастае прывязваць да сябе, як толькі мэта знікае».
He надта шматлікая заходнебеларуская інтэлігенцыя (даючы веры даследчыку М. Косману — 2,28 працэнта ў «Крэсах»), была ўзроўню высокага і гарту моцнага. Яе высілкамі і энергіяй жывіўся рост нацыянальнай свядомасці, актывізаваўся сацыяльны, культурны і вызваленчы рух, беларускае жыццё ўвогуле.
Звесткі пра жыццё і творчасць Паў/іа Южыка надта скупыя. Самая змястоўная на сёння крыніца — нарыс «Мастак родам з Вётхава». На/іежыць ён пяру знанага гісторыка ку/іьтуры, доктара фйалогіі, беларусіста Арсена /Ііса. А/іе не меў тады пад рукою паважаны даследчык дакументаў, якія то/іькі зараз, ама/іь выпадкова, патрапі/іі на вочы. Мяркую, не /іішне будзе ўдакладніць, прыўнесці якую новую крэску ў эскіз партрэта мастака з Вётхава, што на Смаргоншчыне.
ю сакавіка 1874 года святар Залескай Св. Пакроўскай царквы Іосіф Камінскі здзейсніў таямніцу хрышчэння немаў/іяці, нарачонага Паў/іам (нарадзіўся 4 сакавіка 1874 года), сына бы/іога садоўніка аранжарэі князя Агінскага Тамаша Захаравіча Южыка і яго жонкі, хатняй гаспадыні Марыі Фадзееўны з вёскі Новаа/іяксандраўка (Вётхава), пра што і быў зроб/іены адпаведны запіс у кнізе.
Усе акалічнасці жыцця скіроўвалі хлопца, што атрымаў пачатковую адукацыю ў прыходскай Міхневіцкай школе, у рэчышча агульнае, афіцыйнае, праваслаўна-расійскае. Як Паве/і патрапіў у Маладзечанскую настаўніцкую семінарыю, невядома. Ці то бацька, прагны да ведаў, шукаў ш/іяхі навукі д/ія сына і знайшоў недалёка даступную навуча/іьную ўстанову, ці то юнака запрыкмецілі дзяржаўныя «купцы», што рэкрутавалі тутэйшую мо/іадзь пад расійскі трыка/іор у адда/іеных закутках былога Вя/іікага княства /Іітоўскага? Калі і так, то Тамаш Захаравіч, відаць, быў рады аддаць сына ў навуку за дзяржаўны кошт. Вядома, што ў 1893 годзе 19-гадовы юнак апрануў кумачовую кашулю-касаваротку, пад-
КНІГІ ОНЛАЙН
