Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
часы. Зразуме/іа і тое, чаму, дажыўшыя ў забыцці да 70-80 г. XX ст. асобныя творцы «з бы/іых» успрыма/ііся посттата/іітарнымі «ка/іегамі па цэху» насцярожана, а часам і варожа. Успрыма/ііся быццам бы праз нейкую «сцяну са шк/іа». Ды і самі яны пачуваліся ніякавата, бо адчувалі ў/іасную «іншасць». Цудам ацале/іыя паасобныя рэчы, а таксама сабраныя, дзякуючы высі/ікам энтузіястаў, ка/іекцыі-персана/ііі сваімі сюжэтамі, кампазіцыйнымі будовамі, фарбамі і /іініямі, усім сваім /іадам пераконваюць у сваёй «іншасці». Сведчаць аб прыналежнасці да нефармальнай, несаветызаванай, а сапраўднай гуманістычнай традыцыі культуры. Баронячы нас ад нацыяна/іьнага пераўвасаб/іення душы, сутнасна ча/іавечнае мастацтва заходнебе/іарускіх творцаў, іх эстэтычна вытанчаныя рэчы беларускага кватрачэнта і рамантызму не адыйдуць у нябыт, не дазво/іяць здрадзіць сваёй ку/іьтурна-гістарычнай аснове. (У шэрагу абавязковых Дзяржаўных дакументаў, ка/іі-небудзь прыарытэтнай стане праграма «Бяспекі нацыяна/іьнай ку/іьтуры»).
А/іе досыць агу/іьных развагаў пра гуманістычную традыцыю, з якой нітава/іася заходнебе/іарускае мастацтва, без набытку якога не толькі гісторыя ку/іьтуры, а/іе і бе/іарускага духу ўвогу/іе падаюцца куртата-непаўнавартаснымі, зфа/іьшаванымі.
Як ча/іавек становіцца мастаком — таямніца, ведамая хіба Пану Богу. У кожнага свой ш/іях. Відавочна, што апрача дадзеных небам здо/іьнясцяў і індывідуа/іьных якасцяў, ды яшчэ п/юймы акалічнасцяў суб’ектыўнага характару, неабходна добрая прафесійная Шко/іа. Яе ў краі і не было. Вышэйшую
адукацыю на пачатку XX ст. маж/ііва бы/іо атрымаць хіба што ў Варшаве, Кракаве ці Пецярбургу. У пасвойску ўту/іьнай ды блізкай Ві/іьні ад 1831 г., года закрыцця ўніверсітэта, такая маж/іівасць бы/іа знішчана. Праўда, д/ія задаво/іення прамыс/ювых, аздабніча-афарміце/іьскіх (эстэтычных), а таксама рэ/іігійнаідэалагічных патрэбаў дзейніча/іі ў горадзе сярэднія спецыяльныя ўстановы: Школа Малюнка ім. Трутнева (ад 1874 г.) і аж да 1915 г). эвакуацыі ў Саратаў, школа Монтвіда (1893 г.), Шко/іы малюнка Варнаса і Кайрукшціса, Школа габрэйскага мастацтва і інш.
У 20-я г. Ві/іенскае Таварыства Артыстаў П/іастыкаў (ВТАП) па заснаванні першым чынам узя/юся за стварэнне трохгадовай мастацкай шко/іы (27.02.1921 па 1923 г.). Апрача практычных дысцып/іін: рысунак, жывапіс, графіка, крэс/іенне, разьба і кампазіцыя, тут няб/іага бы/іо пастаў/іена вык/іаданне тэарэтычных прадметаў: гісторыя сусветнага і по/іьскага мастацтва, перспектыва, анатомія, педагогіка, методыка ма/іюнка і геаметрыя крэс/іення. Практычны досвед і пачатковую тэарэтычную базу таксама можна бы/іо атрымаць у Ві/іенскай Мастацка-Прамыс/ювай Школе, Шко/іе Рамёстваў, а ў 30-я — у Шко/іе імя Адама Міцкевіча. Хто хацеў вучыцца, маж/іівасць і мейсца знаходзіў. А/іе сярэднія спецыя/іьныя шко/іы з добра пастаў/іенай мастацкай практыкай бы/іі то/іькі апірышчам, стартавай п/іяцоўкай. Краю неабходны быў асяродак, які б акуму/іяваў /іепшыя дасягненні ку/іьтуры, даючы добрае прафесійнае навучанне, закладаў бы падмурак да/іейшага творчага самаразвіцця асобы. Стыму/іяваў да с/іужэння Краю і яго людзям, а не абмяжоўваўся падрыхтоўкай выканаўцаў
ці, прабачце, інтэ/іектуалаў-наёмных «пра/іетараў разумовай працы».
Даўгачаканай падзеяй ста/іася Адраджэнне раней добра знанага ў Еўропе Ві/іенскага ўніверсітэта ў 1919 г. (ВУСБ). Адразу ж па яго ўтварэнні, насуперак усім перашкодам і цяжкасцям, сюды пацягну/ііся прагныя да ведаў юнакі і дзяўчаты з прыві/іеншчыны і з адда/іеных куткоў бы/юй імперыі. Адпаведна часу і з раз/іікам на будучыню Універсітэт прыярытэтнымі накірункамі абвясціў медыцыну, гуманістыку, юрыспрыдэнцыю і матэматыку. 3 цягам часу ко/іькасць факу/іьтэтаў пабо/іьша/іа. Усведам/іенне ро/іі ку/іьтуры д/ія грамадства, як нам падаецца, вызнача/іася тым, што апрача факу/іьтэта гуманістыкі, мастацкі факу/іьтэт быў запачаткаваны адным з першых, не зважаючы, як кажуць, на «неспрыя/іьныя ўмовы» часу і пакручастыя віражы гісторыі. У этнічна стракатым студэнцкім суквецці ўсіх факультэтаў без вык/іючэння навуча/ііся (многа ці ма/іа — іншая справа) бе/іарускія юнакі і дзяўчаты. У ліку грамадскіх арганізацыяў ВУСБ дзейнічаў Бе/іарускі Студэнцкі Саюза (БСС) і Таварыства бе/іарусаведаў.
Мастацкі факу/іьтэт быў утвораны дзякуючы апантанасці мастака з Ва/южыншчыны Фердынанда Рушчыца, які марыў адрадзіць ва ўніверсітэце ко/іішнія гуманістычныя традыцыі, дух творчасці і майстэрства, што сцвердзі/іі ў XIX ст. Францішак Смуг/іевіч, Ян Даме/іь, Ян Рустэм. Істотным д/ія развіцця Краю бы/іо і тое, што паўста/іая, бы птушка Фенікс, навуча/іьная ўстанова была адзінай ў міжваеннай По/іьшчы, якая, апрача спецыя/іьных прафесійных ведаў, дава/іа педагагічную адукацыю. У распрацоўцы
У майстэрні
і ўкладанні праграмы факу/іьтэту ў якасці кансу/іьтантаў
свой даробак унеслі варшаўскія спецыя/іісты Ціхі,
Навакоўскі, Клос, прафесары Кракаўскай AM, вы-
кладчыкі Шко/іы Рамёстваў. Зрабі/іа «ўп/іыў на профілі навучэння рэфармаваная ў 1894 г. Пецярбургская AM. Бы/іа ўкладзена праграма і д/ія архітэктараўпраекціроўшчыкаў. Аддзяленне бы/ю скасавана ў 1926 г. На факультэце ме/ііся тры жывапісныя майстэрні, майстэрня разьбы па дрэве, графічная, дэкаратыўна-ужытковага мастацтва. Апрача мастацкатворчага кірунку, ме/іася друкарскае і інтэрлігатарскае супо/іьна з фотамастацтвам аддзя/іенне.
Паводле цверджання дэкана Ф. Рушчыца ў справаздачы за 1922-23 гг., факу/іьтэт набліжаўся да тыпу к/іасічнай Акадэміі ў мэтах і методыцы навучання, што ўздыма/іа яго статус да ўзроўню «наднацыя-
нальнага».
Студэнцкае ж жыццё, як і ва ўсе часы, не абмяжоўва/іася то/іькі абавязковымі /іекцыямі, працай у майстэрнях, трыместравымі іспытамі і справаздачнымі выставамі. Яркія педагогі, запрошаныя Рушчыцам, кожны з якіх быў асобай самадастатковай і творча амбітнай, імкнуліся стварыць на факу/іьтэце атмасферу свабоды, давер/іівасці і творчасці. Факу/іь-
тэт станавіўся домам для студэнтаў і вольных слухачоў, а для Універсітэта і рухавіком пазанавуча/іьнага жыцця ўвогу/іе. Студэнцкая не палітычная супо/іка «Ко/іа Слухачоў», старшынёй якой быў Рушчыц, ме/іа характар навукова-прыяцельскі і яднала навучэнцаў розных нацыянальнасцяў і веравызнанняў, і хутка пашыры/іася на ўвесьУСБ. He толькі дапамога ў студэнцкіх справах бы/іа яе мэтай, але перадусім ўсталяванне і мацаванне паміж слухачамі добразычлівых стасункаў, якія крышталізавалася і ў творчых майстэрнях, і на супольных «гарбатках» факультэта, дзе размовы і дыскусіі пераўзыходзілі тэмы ўніверсітэтскія. Мэтай «Кола» было наладжванне і падтрымка кантактаў (абмены, стажыроўкі і г.д.) з іншымі навучальнымі ўстановамі. Намаганнямі сяброў «Кола» і выкладчыкаў ладзіліся традыцыйныя тэатралізавана-мастацкія балі — «Баль у стратасферы», «Баль у падводным царстве» і г.д. У1921 г. факультэт ініцыяваў агульнаўніверсітэцкую імпрэзу «Свята трох Каралёў», у якой удзельнічалі гісторыкі, знаўцы фальклору, паэты, музыкі, архітэктары, дэкаратары і ўсе ахвочыя. «Кола» мела характар публічна шырокі. У
1927 г. суполка налічвала 107 дзейных сябраў, а калі дадаць да гэтай лічбы
Ка/іяЭы
«спачуваючых» прыхільнікаў, то з’яў/іяюцца падставы зрабіць прыпушчэнне, што ў межах «Ко/іа» знаходзіўся ўвесь факу/іьтэт. Ненавяз/іа — забаў/ія/іьная дзейнасць яго не то/іькі разнастаі/іа штодзённае навучанне, а/іе і разняво/іьва/іа студэнтаў, дава/іа досвед зносінаў у вя/іікім ка/іектыве, сацыя/іьна адаптава/іа і канса/іідава/іа пярэсты спрэс с/іухачоў. (Засяроджваем увагу на тым, што праз 30-50 год па заканчэнні многія са студэнтаў, жывучы ў розных краінах, падтрымліва/іі сувязі між сабой і сваімі выкладчыкамі).
Досвед «нефарма/іьнага» папярэдніка прыдаўся пры стварэнні студэнцкай арганізацыі факу/іьтэта (20.12.1927 г.) — «Цэха Св. /Іукі. Аб’яднанне Мо/іадзі Акадэмічнай». Апекуном яго стаў праф. Ю/іьян К/юс. Праекціроўшчык-практык (распрацаваў адміністрацыйна-жы/і/іёвы комп/іекс д/ія Брас/іава), ён «вёў /іекцыі па архітэктуры драў/іянай і ўсеагу/іьнай, ... начаткі кампазіцыі і перспектыву. У 1926 г. выконваў абавязкі дэкана факу/іьтэта. Вя/іікі энтузіяст Ві/іьні, нястомны дас/іедчык, «архітэктар-паэт»... Выдаў «Павадыр па Ві/іьні». Вучыў бачыць твор мастацтва, звяргаць увагу на прыгажосць архітэктурных формаў у адзінстве з ака/іяючым краявідам. Многа гаварыў аб прыгажосці дахаў, асаб/ііва са/іамяных, быў у захап/іенні ад срэбра-шэрага ко/іеру сценаў бе/іарускіх хат, якія дзіўным чынам гарманізава/іі з бе/іарускай прыродай», — згадваў мастак Міхась Сеўрук.
Запачаткаваны з ініцытывы «найда/іікатнейшага» праф. К/іоса «Цэх» адрозна ад «Ко/іа» меў мэту бо/іьш паважна-прафесійную і па сяброўстве характар бо/іьш стрымана-абмежаваны.
Сябры «Цэху» падзя/іяліся на тры ступені: Вучань. Ча/іяднік. Майстар. Вучнямі бы/іі студэнты першага і другога гадоў навучання і бясспрэчна падпарадкоўва/ііся Цэху. Ча/іяднікі — студэнты ад трэцяга курса і да прызнання іх спе/іасці кіраўніцтвам Цэху. Яны ме/іі права ўносіць прапановы, агучваць ідэі і адстойваць свае мастацкія перакананні. Ча/іяднікамі былі П. Сергіевіч, П. Жынге/іь і інш. Майстрам, як след, быў сябра «Цэху», з моманту атрымання дыплома аб заканчэнні навучэння (Э. Кучынскі). Тыту/і Ганаровага Майстара надавалі асобам, зас/іужаным у мастацтве. Уганараваныя ім бы/іі прафесары ВУСБ Ф. Рушчыц, Б. Кубіцкі, Е. Ромер.
Дзейнасць студэнцкіх супо/іак ва УСБ і перадусім БСС вымагае дэта/іёвага вывучэння і асобнай гаворкі. Паку/іь што сцісла зазначым, што «Цэх» імкнуўся стыму/іяваць творчасць сябраў і кіраўнікоў курса народнага мастацтва «на стварэнні рэчаў арыгіна/іьных, а/іе не на падставе ўзораў, бачаных за межамі». На паседжаннях «Цэху», апрача «абменаў практычным прафесійным досведам» чыта/ііся тэарэтычныя рэфераты («Матэйка і жыццё ў Кракаве», «Аб супо/іьнай працы» і інш.), праводзі/ііся адукацыйныя заняткі, на якіх асноўны акцэнт рабіўся на вывучэнні «характара зям/іі» (перадусім «По/іьскай зям/іі», адзначаюць дас/іедчыкі Е. Маліноўскі, Я. Пак/іеўскі і інш. 164с.282). У падрыхтоўцы выставаў (1928,1929, 1931 гг. у памяшканні Тэатра Рэдута) надзвычайную ўвагу сябры »Цэху» надава/іі характару падачы экспазіцыйнага матэрыя/іу (эстэтыцы, дызайну). К/іалаціўся «Цэх» аб выданні перыёдыка «Новая Форма», у якім поруч з артыку/іамі пра выяў/іенчае мастацтва
КНІГІ ОНЛАЙН
