Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
рЭКТарЭТ прашэнне пра 3 Ві/іенскай тэчкі. /Іінарыт.
Вострая брама.
атрыманне дазволу на абарону дыплома. Дыплом мастака-графіка ён атрымаў у 1939 годзе. Дарэчы, ужо ў сацыялістычнай /Іітве на выставе ў Вільні (верасень-кастрычнікі94О года)уліку 11 работ Кучынскі выставіў нека/іькі кампазіцыяў, прысвечаных культавым помнікам Вільні. Праўда, выкананы яны былі ў тэхніцы медзярыту.
У 1940-1942 гадах Кучынскі працаваў у Вільні ў Публічнай бібліятэцы імя Тамаша Зана. Гэта афіцыйна. He афіцыйна ж — у дамку № 14 на Ма/юй Пагулянцы па вечарах ма/іады гравёр па мянушцы «Каліна» сядзеў і нястомна выраб/іяў фальшывыя дакументы для Арміі Краёвай. He будучы чалавекам ад палітыкі, Кучынскі выконваў свой хрысціянскі і грамадзянскі абавязак — дапамагаць людзям у нядолі, ратаваць іх у скрутныя часіны ліхалецця. Калі ж у 1942 г. яго зволілі з працы, ён не пайшоў рэгістравацца на біржу. Навошта? Атрымаць замову ад прыхадняў на выкананне твора кшталту «Вільня пас/ія бамбардзіроўкі»? He.
He яго гэта шлях.
Ахта-а-а-к... СпадарЭдвард — беспрацоўны MacTan і да таго ж не /іая/іьна ставіцца да новых у/іадаў! Ці не папрацаваць сп. Кучынскаму на Вялікі Рэйх фізічна ? — Што ж, фізічна, дык фізічна...
Мастак быў высланы ў лагер прымусовай працы ў Панары, дзе ён правёў восем месяцаў. Нават тут ён рабіў алоўкавыя замалёўкі з натуры. Вядома, свабодным маж/ііва быць і ў лагеры. Але ў Панарах на мастака навалілася хвароба левай рукі, і пасля пазнейшай аперацыі яна амаль не дзейнічала. Калі добра напружыць фантазію, можна ўявіць сабе ад-
нарукага мастака-гравёра, аднак ніякім чынам не маж/ііва ўявіць сабе аднарукага скрыпача... Скрыпка была для яго сябрам і ў весялосці, і ў скрусе. Эдвард добра ва/іодаў гэтым інструментам і не расставаўся з ім з дзяцінства. Пакуль былі рукі...
У паваенныя часы мастак з’ехаў у По/іьшчу. На пачатку ў Хэлм /Іюбельскі, дзе па-ранейшаму шмат увагі і творчай рупнасці аддае кнізе. Аздабленню, ілюстрацыі і экс/іібрысу. Адзнака яго поспехаў у гэтай галіне — удзел у сусветнай выставе экс/іібрыса ў Парыжы ў 1947 годзе. He раз ужо згаданы былы прафесар Віленскага універсітэта графік Ержы Гапен з усёй По/іьшчы сабраў мастакоў-віленчукоў у Торуні. Пераехаў сюды і Эдвард Кучынскі.
Торунь — горад, абавязаны сваім узнікненнем у 1231 годзе Тэўтонскаму ордэну. Чарада стагоддзяў і мітусня ліхалеццяў, войны і час не кранулі (ці ама/іь не кранулі) яго сваім чорным крылом. Ад пачатку ён удала знайшоў сваё ўладарнае месца на скрыжаванні гандлёвых шляхоў і зараз велічна і задуменна назірае з пагорку на дрымотны спакой зеленавокай Віслы. Рэчка лянотна пакалыхвала люстэркавы адбітак чырвоных цагляных муроў колішняй крыжацкай рыцарскай крэпасці і гатычных іглаў касцёлаў, якія спачывалі за яе недасягальнымі сценамі. Стагоддзі суладдзя натуры з архітэктурай. У родным горадзе Мікалая Каперніка натуральна і непадзельна знітаваліся помнікі гатычнай культуры Паўночнай Еўропы (касцёл св. Якаба, сабор св. Яна Баптыста, св. Яна Евангеліста), мноства шматкватэрных дамоў і камяніц з часоў сівой мінуўшчыны, цэрквы XIII і XIV стагоддзяў, манументальная готыка ратушы XIII стагод-
дзя, у якой адзін час збіраўся по/іьскі Сейм. Хутчэй за ўсё, горад ска/іануў Эдварда Кучынскага.
3 траўня 1946 года ён распачынае працу ў якасці старэйшага асістэнта на кафедры графікі Універсітэта імя Каперніка, якой кіруе прафесар Гапен. Апрача вык/іадання ва ўніверсітэце, Эдвард працуе над кнігамі д/ія дзяржаўных выдавецтваў і над экс/іібрысамі д/ія прыватных асобаў, а таксама д/ія бібліяфіла з Нямеччыны доктара Ханса /Іаута і по/іьскага біб/ііяфіла і збіра/іьніка музычных п/іытаў У/іадзімежа Егерсдорфа. Зрэшты, музыка д/ія Кучынскага бы/іа неабходная, як паветра. У/іюбёнымі кампазітарамі на працягу ўсяго жыцця бы/іі Іаган Себасцьян Бах, /Іюдвіг ван Бетховен, Шапэн і Моцарт.
Ян Кат/іоўскі, буйны даследчык по/іьскай міжваеннай графікі з Торуні, адзначае, што ў творчасці мастака у 1956-1957 гадах заўважаны новыя накірункі, абумоў/іеныя не то/іькі агу/іьнымі мастацкімі тэндэнцыямі, а/іе і ўнутранай эва/іюцыяй самога MacTana. Яго экс/іібрысы пазбаўляюцца арнамента/іьнай грувасткасці і набываюць кампазіцыйны дынамізм. Эдвард Кучынскі, павод/іе вызначэння дас/іедчыка Кат/іоўскага, другі — пас/ія Гапена — выдатны прадстаўнік ві/іенскай шко/іы. Яго творы ўдзе/іьніча/іі ў шмат/іікіх выставах. А/іе ў фармаце персана/іьнай выставы яго графіку можна бы/іо пабачыць усяго нека/іькі разоў — у 1959 годзе на пасмяротнай выставе ў Торуні ў Доме мастакоў, у Паморскім доме мастацтваў у Быдгашы, а таксама, калі святкава/іі 200 гадоў з дня заснавання Ві/іенскага ўніверсітэта і 50-годдзе кафедры графікі ў Торуньскім універсітэце. Шкада, зразуме/іа, што творы Эдварда Кучын-
скага ніхто ў Бе/іарусі не бачыў. Памёр мастак у Торуні ў 1956 годзе.
P.S. У зале графікі Торуньскага ўніверсітэта, апрача багатай калекцыі дакументаў, звязаных з вык/іадчыцкай і адміністрацыйнай дзейнасцю Кучынскага, захоўваецца больш за 300 графічных твораў майстра, а таксама асобныя дошкі д/ія друку. Там, у Торуні, ка/іі я працаваў у біб/ііятэцы Універсітэта імя Мікалая Каперніка, дзе знаёміўся з дакументамі і рабогамі мастакоў, чый лёс і творчасць хоць якім чынам звязаныя з Ві/іеншчынай і Бе/іаруссю, у мяне, на шчасце, здары/іася адна незап/іанаваная сустрэча.
У непамерным для аднаго ча/іавека катэджы на вуліцы /Іегіёна спадарыня Сільвестрова, сваячка легенды беларускага адраджэння прафесара Браніслава Эпімах-Шыпілы, шмат пытала пра родную Браслаўшчыну, а/іе шмат і распавяда/іа пра паваеннае жыццё ў Торуні. Пра тыя часы, калі былі жывыя бацькі і сваякі, калі ладны дом поўніўся дзіцячымі галасамі, а яна была маладая і шчас/іівая. I працавала тады ў медычным пункце ўніверсітэта. Як доктар, наўрад ці яна ведала ўсіх студэнтаў, але выкладчыкаў — дык пэўна. Калі гаворка пра іх амаль скончылася, далікатна вяртаю яе ў патрэбнае рэчышча:— А вось Кучынскі?
— Ведаеце, добра яго памятаю. Быў ён... не Tani, як усе. Ціхі, спакойны, ветлівы, працалюбівы і яшчэ, і яшчэ... — задумалася, — уразіла адна дэта/іь: не кідкі, не заўважны так. Сціплы, ці што. Вось як Гапен зойдзе, усё свяціцца пачынае. Смех, жарты — спрэс эфект і галантнасць. А Кучынскі... ён і ёсць — і няма яго. Нібыта аба/юнка яго, а сам ён у Ві/іьні застаўся...
ЛАДДЗЯ РОСПАЧЫ:
ГРАФІК ВАЛЯНЦІН РАМАНОВІЧ
Мастак В. Рамановіч
Студэнцкае фота Захоўваецца ў ЦДА /ІітР
Вядома, што гісторыю пішуць пераможцы. А/іе ніко/іі і нідзе афіцыйнай дактрыне не ўдавалася цалкам задушыць неза/іежную думку, вынішчыць імкненне /іюдзей дакапацца да праўды гісторыі, аднавіць рэа/іьны ход падзей, даведацца пра /іёсы ўдзельнікаў і творцаў тых падзей. I заўсёды надыходзіць час, калі праўда гісторыі вяртаецца з небыцця, актуалізуецца ў новым часе, і тым самым зноў уп/іывае на змест і ход ужо сучаснай нам гісторыі. У межах афіцыйных дактрын гістарычнае по/іе Беларусі — сацыяльнае, палітычнае, ку/іьтурнае — выглядае суцэльнай пустэчай. Hi імён дзеячаў і творцаў, ні самастойных падзей. Нежывое, скажонае адлюстраванне чужых высілкаў і ўп/іываў — высілкаў пераможцаў. У выніку, павод/іе трапнага вызначэння прафесара /Іеаніда /Іойкі, мы маем гісторыю Бе/іарусі, напісаную ці ў варшавацэнтрычнай, ці масквацэнтрычнай традыцыі. Апошняя — дамінуючая. I па часе, і па
зместу, з працягам і моцным нагрувашчаннем новых скажэнняў у савецкай канцэпцыі гісторыі. Але ж адначасова ў межах традыцыі інтэ/іектуа/іьнага супраціву, традыцыі бе/іарускага Адраджэння мы маем і напрацоўкі аб’ектыўнай бё/іарускай гісторыі. 3 развалам савецкай імперыі іх значна пабо/іьша/іа. Яны дадаюцца і сёння, няг/іедзячы на ціск і перашкоды, што зноў чыніць новая афіцыйная дактрына, бяз/іадна перакроеная з абрэзкаў старой савецкай.
... Сыходзіць у нябыт яшчэ адзін год — 1934He надта сме/іа бярэцца на зіму, хоць ужо даўно час! Сняжок з вечара пяшчотна ату/іяе пагоркі, касцё/іы і цэрквы, па/іацы і хацінкі Горада/іёгкім покрывам. Імг/іістая шэрань наступнага дня, няспынны /іёт нізкіх аб/юкаў ушчэнт руйнуюць гэтую казку. Калюжыны на ходніках, кашыца раз’езджанага снегу на бруку, бразгат і шоргат ко/іаў, нешмат/іікія мінакі старанна ўцягваюць га/іовы ў паднятыя каўнеры і спяшаюцца, спяшаюцца. Спяшаюцца не ведама куды... Адзінае станоўчае — надвор’е абвастрае казыт/іівы водар кавы і чароўным чынам узмацняе графічную выразнасць і прыгажосць аго/іеных дрэваў. Хутка Ка/іяды. Несвяточнае надвор’е, такі ж і настрой... Незразумела, чаму... Ску/іь гэтая беспадстаўная ме/іанхо/іія? У свае 23 гады ён, Ва/іянцін Рамановіч, дып/іамаваным мастаком пакінуў стаўшыя роднымі Бернардзінскія муры. Яшчэ ў студэнцкія гады пабраўся шчас/іівым ш/іюбам з аднакурсніцай — прыгажуняй Алдонай.
РАМАНОЎСКАЯ А/ІДОНА — жонка 'мастака. Нарадзі/іася ў Варшаве ў 1909 годзе, бы/іа выпускніцай факу/іьтэта выяў/іенчага мастацтва Універсітэта імя
Стэфана Баторыя (1934)31937 года — сябра мастацкага згуртавання «Група Ві/іенская». У паваенныя часы жы/іа ў Польшчы. Працавала мастаком-рэстаўратарам Нацыяна/іьнага мастацкага музея ў Варшаве.
Ён бярэ чынны прафесійны ўдзел у выставах не то/іькі ў Ві/іьні, але і ў Варшаве. Увогу/іе, графіка, якой ён аддае перавагу, здатная на многае і карыстаецца поспехам у тутэйшага грамадства. Яна вык/іікае цікаўнасць не то/іькі ў інтэ/іігенцыі, так бы мовіць, у «адукаваных», але і простага люду. Валянцін чуў, што нават у вёсках, у простых ся/іянскіх хатах можна ўбачыць друкаваную графіку — /іітаграфічны партрэт паэта Янкі Купа/іы, які выканаў Язэп Горыд яшчэ ў 2О-я гады! Вось таму ён і займаецца друкаванай графікай! Ён засвоіў усе віды друку. А/іе яму бо/іьш падабаецца гравюра на медзі. Медная п/іасціна заўжды пад рукой, яна дае шырокае по/іе для
В. Рамановіч. Афорт. Уласнасць спадчыннікаў мастака з Ві/іьні
свят/іоценявых нюансіровак, перадачы дробных дэта/іяў — не тое што лапідарнае супрацьстаўленне чорнага і бе/іага ў /іітаграфіі ці /іінарыце.
А мо і сапраўды, прыгажосць выратуе свет?
Спрытна сноўдае а/ювак па абшары аркуша. Імправізацыя з кропак, рысак і /ііній патроху набывае канкрэтыку. На бе/іай, як першы снег, паперы ўтвараецца дзіўны свет умоўнага краявіду. Фрагменты Ковенскага замка, зруйнаваная крэпасць у Троках. С/іавутыя с/іяды абарончага паса...
КНІГІ ОНЛАЙН
