Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
На вялікі жаль, у няўрымслівага дзядзькі Альгерда ўвесь час не хапала часу. Таму пасля некалькіх сеансаў яны дамовіліся, што мастак будзе працаваць не толькі з мадэллю, але і з фотакарткай. Што паробіш! У дадатак, дзядзька Альгерд быў не шараговым публіцыстам. Па даручэнні рэдакцыі штотыднёвіка «Наша Ніва» рэдагаваў у Кіеве беларускі аддзел часопіса «Пшэглёнд Краёвы». Па вяртанні ў Вільню ўпарта і аддана супрацоўнічаў з гэтым выданнем. Пэўны час уваходзіў у склад рэдакцыі выдання. Падчас першай сусветнай вайны і ў першыя паваенныя гады займаўся прадпрымальніцтвам. Быў актывістам Евангельскай царквы. Хрысціянін... Відавочна, што Бог адзіны, толькі верым мы ў Яго па рознаму... У 2О-я гады спадар Вітольд быў абцяжараны грамадскай дзейнасцю ў Вільні, займаў выбарную пасаду
віцэ-бурмістра гэтага Горада. Таксама к/іопат не малы... Вось і вынік спа/іучэння працы з натурай і фотакарткай.
Партрэт намесніка прэзідэнта Вйьні, за выняткамі асобных пра/іікаў, зроб/іены прафесійна. Спакойны, цёп/іы ка/іарыт твора як бы запрашае медача да суразмоўя. Гэты ка/іарыт ве/іьмі пасуе ўнутранаму стану героя — ураўнаважанаму сузіранню ча/іавека дасведчанага і трошкі стом/іенага. Аснова кампазіцыйнай будовы твора ўяў/іяе з сябе к/іасічную дыягана/іь. Праўда, у пастанове мадэ/іі адчуваецца пэўная напружанасць (не надта зручна і ўстой/ііва «герой» у/іадкаваўся ў фатэ/іі. А/іе характар грамадскага дзеяча пераканаўчы і шчыры. На сцяне карціна — архітэктурны краявід Ві/іьні з Вострай Брамай. Медніцкая брама — адзінае, што захаваў час ад ко/іішняга гарадскога мура. Вароты горада... Ці захавае што час ад нас?
Напісаны гэты фрагмент гарадскога краявіду /іёгка, з г/іыбокай перспектывай і ўяўным адчуваннем паветра. Падаецца, што ён бярэ на сябе трошкі бо/іьш увагі, чым належыць проста «атрыбуту».
Партрэт атрымаўся не самы горшы, а/іе і не самы /іепшы. Партрэт беларускага адраджэнца А/іьгерда Бу/іьбы.
Мастак выдыхае паветра і задуменна мядзіць на ты/іьны бок сваіх да/юняў, усміхаецца. Ён прыгадвае іншы твор — шматфігурную кампазіцыю «Копка бульбы», якую напісаў у 1936 годзе. Якраз пад абарону дып/іома на годнасць мастака-жывапісца. Сюжэт немудраге/іісты, нават традыцыйны.
У немалое палатно (120x152) паўсферай вельмі натура/іьна ўпісаны гурток маладых кабет за будзеннай сялянскай працай: зборам бу/іьбы. Постаці іх разнастайныя і ніякім чынам не паўтараюць адна адну. Нягледзячы на тое, што сама па сабе праца не з лёгкіх, па/іатно ажно ззяе маладосцю, прыгажосцю і /іёгкасцю. Прыгожае, разнастайнае і добра згарманізаванае каларыстычнае вырашэнне кампазіцыі. Твор уяўляе з сябе прыклад грунтоўнай, рэалістычнай манеры жывапісу з моцнай ску/іьптурнай лепкай формы, якую ён пераняў у прафесара Сляндзінскага, і тым таямніча-ваблівым і ўзнёслым духам рамантызму, які быў уласцівы іхняму дэкану — маэстра Рушчыцу. Гэтая рамантычная адухоўленасць перадусім у віраванні аблокаў. Хоць што ён, маладзён, ведаў тады пра «паэзію» сялянскай працы? Земляроб працуе рукамі, а не га/іавой, таму на зямлі і жыць цяжэй, а ма/іа ўжываныя органы, як сцвярджаюць цяперашнія медыкі, такія, як галава, дэградуюць і атрафуюцца. Добра, што ён пазбег гэтага... Ці не пазбег?.. Гэта цяпер цяжкасць зем/іяробчай працы яму вядома, пасля тых жудасных гадоў, калі разам са сваёй сям’ёй усю вайну пражыў у падвіленскай вёсачцы ды асвойваў самую разнастайную працу на гаспадарцы...3рэшты, жыў не толькі клопатам пра кавалак хлеба надзённага. Калі-нікалі наведваліся калегі і ўніверсітэцкія прыяцелі з Вільні. У вольны час маляваў. Хоць насамрэч, калі ён бывае, гэты вольны час на зямлі? Маляваў усё — краявіды, партрэцікі аднавяскоўцаў, а таксама свойскае быдла... Узімку 1943 года, якраз неўзабаве пасля нараджэння сынулькі Марэка (1942), падчас працяглага гасцявання
мастака-разьбяра Томаша Гадзішэўскага зрабіў для сябе (і толькі для сябе) паўнавартасны, рэпрэзентатыўны а/іейны партрэт сябра юнацтва. (Зараз гэты, без перабо/іьшвання выдатны, пагрудны партрэт захоўваецца ў ка/іекцыі Музея Акруговага ў Торуні)...
Мо гэта зусім і не праблема, але... Усё ж такі: што рабіць з казой?
Зрэшты, ён так зжыўся са сваёй праб/іемай, што яму здаецца, яна не то/іькі першапачатковая і вечная! Каб жа ж усё бы/іо так проста, як у показцы: «Купі казу!.. Прадай казу!»
У 1918 годзе Кузьма паступіў у Рускую гімназію ў Нясвіжы, куды за сем кі/іаметраў хадзіў пёхам да 1926 г. У Роўна на Валыні, у 1928 годзе здаў матура/іьныя экзамены, у тым жа годзе ён стаў студэнтам факультэта выяў/іенчага мастацтва Віленскага ўніверсітэта імя Стэфана Баторыя.
Муры ко/іішняга кляштару манахаў-бернардынцаў... Колькі ўсяго знітавана з імі, але ўласцівасць памяці — згадваецца добрае, прыемнае, што грэе душу... Шчаслівы, бесклапотны час!.. Тады здавалася... He, безумоўна, праблемы былі. Але параўнальна з днём сённяшнім... Хіба тое былі праблемы? Апрача апантаных студыяў (ад 9 раніцы да 8-й вечара, з перапынкам на абед) ладзілі розныя забаўкі, да прыкладу, «Гадзіну знаёмстваў». Раз на год на факультэце давалі касцюмаваны баль. Баль у стратасферы. Баль на дне мора, ці яшчэ што... Дэкарацыямі займаліся ўсе — ад студэнтаў і асіс-
тэнтаў да шаноўных і абцяжараных сваім прафесарскім клопатам мэтраў. А студэнцкі тэатр ляляк — хіба ён не варты добрага ўспаміну?
Увогуле, бернардзінскія муры былі другім домам, а ўзаемаадносіны з педагогамі мелі добразыч/іівы і прыязны характар. Зразумела, галоўным былі не забаўкі, а рэчы сур’ёзныя — прафесійная падрыхтоўка і творчая праца. Заўжды адчыненая для студэнтаў графічная майстэрня Гапена... Друкуй, калі ёсць што. Кузьма Чурыла браў актыўны ўдзел у большасці ладжаных графічных субскрыпцыяў — 1934, 1935, 1937, 1939 гадах. Праўда, выступаў як мастакграфік. Гэта ўжо пазней ён даспее да партрэту і алейнага краявіду, які стане яго захапленнем. Графіка — так! Самае дэмакратычнае мастацтва. Але жывапіс... для больш вузкага кола.
Жывапіс — гэта калі імпульсы твайго сэрца праз руку і пэндзаль навечна застаюцца на палатне... Як
К. Чурыла. Графіка
сябра Віленскага таварыства артыстаў пластычных (ВТАП), экспанаваў свае творы ў Варшаве (1937), Вільні (1939)Тады ж, напрыканцы 30-х гадоў, ён атрымаў стыпендыю Фундацыі нацыянальнай культуры д/ія гадавой стажыроўкі ў Францыі ды Італіі. (Павод/іе сцверджання св. памяці мастацтвазнаўцы В.Ф. Шматава, на стажыроўку мусіў ехаць М. Сеўрук, але ён не меў по/іьскага пашпарта, і таму паехаў К. Чурыла.)
Пас/ія гэтай творчай вандроўкі ён вяртаецца ў Вільню. У гэтым жа 1939 годзе стаў сябрам і адным з заснава/іьнікаў «Групы Ві/іенскай». На працягу яе існавання з’яў/іяўся скарбнікам суполкі. У 1940-1941 працаваў настаўнікам малявання і крэслення ў школе для дарос/іых у Вільні. У першай па/іове 1941 года быў звольнены з пасады і пераехаў у вёску. He дарма прайшлі і гэтыя гады, новы жыццёвы досвед. Ды і выжываць на вёсцы бы/ю /іацьвей. Але не! Вёска — гэта не яго. Закончылася вайна, вярнуўся ў Ві/іьню. А далей што?
За вокнамі развіднела ...
Бы/іа сярэдзіна мая 1945 года. Кузьма ўстаў, напружыў замлелыя ад доўгай нерухомасці ногі. Да хрусту ў костках пацягнуўся, выпрастаўшы перад сабой рукі, патушыў газнічку. Ужо добра развіднела. Ранішняе неба набрыня/іа чырванню. Між тым, неяк вельмі раптоўна сціх і птушыны хор. Вырашана. Ехаць. Казу трэба браць з сабой. Абавязкова.
У той жа дзень у рэпатрыяцыйным камітэце ён атрымае даведку, у якой будзе сказана: «Абывацель віленскі, Кузьма Чурыла, народжаны ў Крутым Беразе пад Сновам, з усім сваім хатнім скарбам, інвентаром — рухомым і не рухомым, жонкай Вандай 1914
года нараджэння, сынам Марэкам... і казой... як 6ы/іы грамадзянін Польшчы рушыць да горада Познань»...
У новае жыццё...
P.S. Хуткім часам з Познані ён перабраўся ў Торунь, дзе збіраліся парэшткі Ві/іенскага ўніверсітэта, адраджа/ііся гуманістычныя традыцыі. Памёр мастак у гарнізонным шпіталі ў Гданьску ў 1951 годзе.
У1951 годзеў Быдгашчы іТоруні адбы/іася пасмяротная выстава жывапісу і графікі Кузьмы Чуры/іы якая складалася з 127 твораў. Таксама быў выдадзены сціплы каталог з уступным словам кіраўніка кафедры графікі Універсітэта імя Каперніка Ежы Гапена. Выстава, якая мусіла быць перасоўнай, знікла пры нявысветленых абставінах...
У дакументах Торуньскага ўніверсітэта захоўваюцца «прашэнні» гаротнай удавы былога малодшага асістэнта, а потым асістэнта кафедры графікі ўніверсітэта Ванды пра аказанне матэрьія/Ьнай дапамогі...
йа podstawie dokuaeixtdw Hoktorat ss-riextUa, 14 ax КОІЦА CZV3IL0 pracowai w Ualwersytecie Ulkoiaja Kopej 16.X. 1946 r. do dnla awej feierci t.j, do Ip etyeznii j^anowiclai od 16.X.1946 r, do 30 wrae^nia 1949 r. asysteat /sontraktowy/ a od 14X.49 r. Jako starszy as ostatnlo jako pracowMk etatowy / pxowizoxyczny /• St eiu±bowy byi oparty na rozporz^dzenlu Prezydenta B.P. 25 lutago 1928 r. 0 stosuaku aludbowya profaaotdw par azkdl akadenickich i pomocniczych ail naukowyoh tyah U.R.P. Sr. 76/39 poz. 551/.
У.вАял дЛпяйп’* ttrt '.Vaг>Яv i n
ЭКСЛІБРЫС жыцця (ГРАФІК ЭДВАРД КУЧЫНСКІ)
Жыццё гэтага слыннага мамстра з Заходням Беларусі прайш/ю ў дапостмадэрнісцкую эпоху. Мастацтва, нягледзячы на лёгкую прысутнасць штодзённага сюррэа/іізму ў жыцці, па большасці мела рэалістычны характар. Хто меў патрэбу ў чытанні, чыта/іі не смецце ў інтэрнэце, а кнігі. Па-рознаму аздобленыя і выдадзеныя. Кнігі перадаваліся ў спадчыну, прэзентава/іі адзін аднаму на святы і ў будні. Існава/іа асобная парода /іюдзей — калекцыянеры, збіральнікі і знаўцы кніг. Асобныя з іх, каб, крый Божа, гаспадар не зблытаў сваю ўласнасць, мелі адмысловыя выявы, якімі іх пазначалі. Экслібрыс — своеасаблівы
Э. Кучынскі
Вільня. Канец 30-х гадоў
пашпартпрыналежнасці кнігі. Гэтая форма графічнага мастацтва вылучаецца не нацыянальнымі матывамі або арнаментыкай, а агульнай, зразумелай для ўсіх тэматыкай. Экслібрыс, што існуе на памежжы кніжнага і літаратурнага мастацтва, адлюстроўвае светапогляд мастака і калекцыянера кніг, а таксама іх густы. Экслібрыс — клопат пра кнігу,
сродак яе аздаб/іення. Апрача мастацкіх вартасцяў, экс/іібрысу ў/іасціва функцыя крыніцы дакумента/іьнай і біб/ііяграфічнай інфармацыі. Эдвард Кучынскі — выдатны мастак-графік, майстар экс/іібрысаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
