Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
У другой па/юве 30-х гадоў аціхаў бе/іарускі рух: не сам па сабе — час быў такі. Сеўрук хоць і не быў задужа ў яго ангажаваным, а/іе не быў і чужым. He цураўся Міхась бе/іарускай справы. Яны рабілі, што маг/іі. Сергіевіч, апрача мастацкіх студыяў і артыку/іаў, насіў на /Іюдвісарскую вок/іадкі да ча-
сопіса «Студэнцкая думка». Вокладку да нумара «Маладой Бе/іарусі» (1936 год) зрабіў Чуры/іа. Часопіс мусіў быць больш прагрэсіўным, чым «Калоссе». На яго старонках выступалі прадстаўнікі розных груп бе/іарускай інтэ/іігенцыі. Рэдактарам быў Я. Шутовіч. /Ія дамкоў на Татарскай, дзе месціліся бе/іарускія рэдакцыі, Сеўрук, пэўна, згадвае іншую «Ма/іадую Бе/іарусь». «У 30-я, мусіць, як і ва ўсе часы, — успамінаў ён, — была без/ііч карысна-рэалістычных задум. Праект мастацкай суполкі «Ма/іадая Бе/іарусь» арганізаваў трохі пазней, у Баранавічах, грамадскі неўтаймоўны Янка Казак з фальварка Гіры, што на Ашмяншчыне. Трэба аддаць на/іежнае — не без здо/іьнасцяў быў юнак. I сам, і брат ягоны Міко/іа. Павучыўся пару гадоў і знік. Дзякаваць Богу, у сярэдзіне 40-х жывы быў... Як ск/іаўся далейшы жыццёвы і творчы /іёс гэтага «экстрэміста ва ўсім»?
У/іетку 1936 года выйшаў з друку і быў канфіскаваны зборнік Максіма Танка «На этапах», вок/іадку да якога рабіў Міхась Сеўрук. Ацалелі асобныя экземп/іяры выдання — яны перахоўваліся на гарышчы бернардынскага касцёла. Працаваў ён над аздабленнем зборніка «Нашы песні», ук/іадзенага Рыгорам Шырмам. У 1938 годзе зведаў шчасце пачуць Забэйду-Суміцкага, што канцэртаваў у Вільні.
А яшчэ раней напісаў партрэт бурмістра Вільні для мастацкага музея. Рэч атрыма/іася ... не надта грашовая замова, а/іе — прэстыж. Адзін з першых мастакоў XX стагоддзя, з каго пачынаецца фармаванне мастацкай калекцыі!
Падчас працы над партрэтам бурмістра шляхетны кава/іер Сеўрук запазнаўся з дачкой га/іавы гора-
да. Спаква/ія і неўпрыкмет адносіны перарас/іі простае сяброўства. Справа іш/іа да ш/іюбу, а/іе раптоўная хвароба паненкі паставі/іа на каханні крыж. Магі/іьны. (Сямейны архіў родных мастака захаваў фотакарткі інтэр’еру атэ/іье Сеўрука, усе сцены якога бы/іі ўвешаныя партрэтамі /іюбай).
...вось у савецкай Бе/іарусі ўсё пытаюцца, як там «за по/іьскім часам бы/іо?» Дзівакі! Мякка кажучы. Дарэшты вынішчы/іі /іюдскую памяць, потым, за ко/іькі гадоў выхавання — «сацыя/іьнай дрэсуры» ды бясконцай прапаганды /іітара/іьна ва ўсім — сцвердзі/іі стэрэатыпы і з’ед/ііва пытаюцца: «Як там бы/іо за по/іьскім часам?» Калі ты не самазабойца, што ж ты скажаш, апроч таго, што хочуць пачуць...
«Жыў адным днём. Жанравыя карціны пісаў без уся/іякй замовы. Яны бы/іі на выставе ў Ві/іьні ў 1937 годзе, бы/іі яшчэ тры партрэты і гравюры. Карціна прапала, партрэты ў прыватных асобаў, гравюры ў мяне. Ма/іа карыстаўся натурай, то/іькі правяраў па натуры. Натура забівае кампазіцыю: прыгожая лінія знікае і атрымоўваецца зусім не тое, што задумаў, уся задума-мара развейваецца». (Асцярожна паставімся да ўспамінаў мастака, які сорак гадоў пражыў у таталітарнай краіне).
«Жніво». Добра скампанаваная, устой/іівая, нязмушаная шматфігурная кампазіцыя дыхае за/іацістачырвоным свят/іом. Свят/юм спякоты сонечнага дня, зо/іатам жытнёвага по/ія, бронзавым загарам моцных ся/іянскіх постацяў. У цэнтры яе, на пярэднім п/іане — маладая жняя з немаў/іём на руках. Нават не жняя. Мадонна. Стан гармоніі Ча/іавека працы і Прыроды. Работа напісана свабодна, тэмпе-
раментна. Пяшчоту шматузроўневаму сюжэту надаюць танальныя суадносіны колераў, пабудаваныя на далікатна-мяккіх светлаценевых супрацьстаў/іеннях.
Сеўрук успамінаў: «Жніво» выставіў у 1937 годзе ў Варшаве, Потым купілі ў беларускі музей у Вільні. Музей «ліквідавалі», і карціна трапіла да Сергіевіча. Ужо пасля вайны ён аддаў яе мне». Як патрапіла карціна да Сергіевіча — гэта асобная гісторыя. Можна смела сказаць — авантурна-гераічная.
На зыходзе вайны акупацыйныя ўлады намагаліся эвакуяваць экспанаты ў Рэйх. Рэчы былі запакаваныя. У музеі імя Івана /Іуцкевіча з’явіўся знаёмы ахове П. Сергіевіч. He адзін. 3 пяццю фурманкамі. He надзелены ад прыроды волатаўскай стаццю Усяслава Чарадзея, ён меў рашучы дух і прыродную кемлівасць. Пастроіў ва «фрунт» ахову і пераказаў «загад начальства — тэрмінова забяспечыць пагрузку экспанатаў»! «Эвакуатары» зніклі гэтак жа раптоўна, як і з’явіліся. Такім чынам, былі выратаваныя экспанаты музея.
Аднак вернемся да ўспамінаў Сеўрука: «Пісаў («Жніво») у маёнтку свайго сябра і калегі /Іьва Дабржынскага, добрага мастака. Пісаў тры тыдні, уставаў надосвітку. «Маёнтак», калі можна так сказаць, складаўся са старога дому, старога млыну ды пары ўшчэнт спрацаваных коней. Жылі не дужа заможна. Пісаў... без кардонаў, эцюдаў і эскізаў... зрэшты, яе так і не закончыў.
Усё думаў, што калі-небудзь...».
Віруе жыццё. Падзеі спавіліся ў тугі жмутак. Самота. Памерла нарачоная. У паветры пах вайны. Да-
/іёка ня ўсім зразуме/іа, у якія гульні гу/іяюць саветчыкі? Арышты ў Ві/іыні, ссы/ікі ў Бярозу Картузскую.
Цэнзура.
1939 год. Вайна.
...тая восень надары/іася на дзіва задуш/іівацёп/іай. Чмуры/іа гарачыня стаячага паветра. Надвячоркам развіта/іьныя прамяні вераснёўскага сонца чырванню падпа/іьвалі бакі аб/іокам. Па вёсках га/іасі/іі маткі, чые дзеці бы/іі ў войску або толькі выпраў/ія/ііся з дому на вайну. Саветы заня/іі Ві/іьню. Перад тым Міхась спарадкаваў пажыткі — тэчкі з ма/іюнкамі, эскізамі, аркушамі друкаванай графікі, скруткамі па/іотнаў ды кардонамі — і рушыў да Нясвіжа. Да маці.
Партрэт маці, напісаны напрыканцы 30-х гадоў, уражвае сваёй унутранай да/іікатнасцю і псіха/іагізмам вобраза. Ад драбнейшай сеткі маршчынаў на твары да стом/іена апушчаных на ка/іені рук з набрыня/іымі крывёй венамі — усё прасякнута шчырай пяшчотай.
1941 год.
Фашыстоўская нава/іа. Як яе перажыў? Асобная гаворка...
Калі пераг/іядаеш спадчыну мастака ў Нясвіжы, дзівішся: вайна — і такія жывыя, светлыя твары герояў. Гэта бянтэжы/іа і савецкіх крытыкаў. He бачылі ў ім «свайго». У1944 годзе ўзяўся за карціну «Нясвіж пасля вайны». Захава/ііся эцюды да яе. /Іёс самога твора невядомы. Мастак прагнуў быць патрэбным свайму народу, як ён гэта адчуваў — імкнуўся быць «актуа/іьным» у часе. А/іе, мусіць, нечага не разумеў
ці не прымаў. Спрабаваў, а/іе так і не змог з/іамаць сябе пад тое, «як павінна і што трэба». Стаўся чужым на Радзіме. He трапіў у «абойму», не ўпісаўся ў ка/іяіну.
Мо пашанцава/іа такім своеасаб/іівым чынам? На пачатку «ад/іігі», зноў загаварыў у слых.
Дак/іадней у 1953-м Міхась Сеўрук зноў з’яў/іяецца на мастацкім небасхі/іе. Сюжэтная карціна («На сенажаці» — 108x210). — гэта не які-небудзь выпадковы краявід (нават і настраёвы), ці хай сабе і добры партрэт.
Тым бо/іьш, што бы/іо зразуме/іа — твор адбыўся. А/іе выстаў/іяць яго не спяшаўся. Ці ма/іа што, як пачнуць дапытваць... He. /Іепей не вытыркацца дачасна. Урэшце паказаў карціну на Рэспубліканскай мастацкай выставе. Але маўчыць крытыка. Става/іа ёй к/іопату! Бы/іо пра каго пісаць, дый бракава/іа твору трыбунна-сцвярджа/іьнага аптымізму і надуманай патэтыкі. Аднак не, усё ж звярну/іі ўвагу: «У карціне М. Сеўрука «На сенажаці», над якой мастак працаваў больш за два гады, даскана/іа напісана кожная дэта/іь — людзі, якія сядзяць каля капы, разгалістае дрэва, першы і другі п/іаны. 3 пазнава/іьнага боку ў карціне ўсё напісана правільна. А сюжэту няма. Пошук сюжэту заўсёды складае асноўную частку творчых намаганняў мастака», — пісаў мастацтвазнаўца А. Герасімовіч у артыку/іе «Наватарства MacTana» («/ІіМ», 26 /іістапада 1955 года).
«Усё напісана праві/іьна...»
Ну, і за гэта дзякуй. I хто давёў да пана крытыка гэтыя г/іупствы пра «два гады?»
Ску/іьптар /Іеў Гумілеўскі згадваў, што ама/іь закончаную карціну (варыянт?) бачыў на варштаце
ў майстэрні мастака ў 1946 годзе. «Жніво»... Работа не давала спакою яшчэ з часоў вайны. 3 розных нагодаў. Хацелася міру і пакою? Так! А/іе карце/іа іншае: пераўзысці сябе «даваеннага»! Ко/іькі варыянтаў кампазіцыі было зроблена, не адзін дзесятак эскізаў і партрэтных накідаў. Па-сапраўднаму ж за карціну ён узяўся пасля вайны... Паказаў яе на Выставе выяў/іенчага мастацтва і народнай творчасці Беларускай ССР у Маскве. У 1957 годзе — на чарговай Усебеларускай выставе. У гэтым жа годзе часопіс «Бе/іарусь» надрукаваў рэпрадукцыю карціны. У 1960-м ДММ закупіў яе ў фонды. Сцяна маўчання да/іа трэшчыну.
Жыццё наладжвалася.
У 1956 годзе, гасцюючы ў сям’і сястры (Якубоўскіх) у Вільні, Міхась Канстанцінавіч (яму ўжо 50!) прыкмеціў панну, што, здава/іася, была неабыякавай да яго. Загаілася рана першага кахання, амаль... «Бабыль», які не зведаў шлюбу! Мо, сапраўды, рызыкнуць? He ўсё ж у кавалерах хадзіць, ды і маці /іягчэй будзе. Дарэчы, дзядзька панны Раісы жыве ў Нясвіжы (Аляксей Русецкі, былы па/ікавы святар царскага войску — брат маці Раісы Сямёнаўны). Ужывуцца. Раечка такая пакладзістая, такая, такая... (Так і сталася. Ужыліся. Аляксандра Арэнь на сконе жыцця паеха/іа дажываць да дзяцей дачкі ў Вільню. Памерла ў 1962 годзе ў Вільні. Пахаваная ў Снове). У1957 годзе Міхась Сеўрук напісаў тэматычную карціну «Пісьмо». Работа мела разгалінаваны літаратурна-дыдактычны сюжэт. Але крытыка прамаўчала.
Жыў Сеўрук у Нясвіжы, вык/іадаў крэс/іенне і ма/іяванне ў школах. Ад прапаноў паказаць работы ў
Мінску адмаўляўся: «Раб/ію сваю звычайную справу, усё ў мяне простае, нічога такога». У 70-х яго запрасі/іі на чарговую Рэспуб/ііканскую выставу. Выдатна! Працу ўзя/іі, мастацкі савет вызначыў добрае месца ў экспазіцыі. Нема/іады ўжо жывапісец прыехаў на адкрыццё. На вернісажы мастаку ста/іа кепска з сэрцам. Інфаркт. Свой твор у экспазіцыі ён не ўбачыў. Нідзе. Нехта пераг/іедзеў экспазіцыйныя шэрагі і вырашыў, што ягоная праца тут, у куточку, будзе г/іядзецца /іепей. А ўжо ко/іькі часу і здароўя бы/іо пак/іадзена, каб атрымаць у/іасныя грошы за ўжо зроб/іеную працу! У Нясвіжы выстаўляўся часцей. Яго вабілі жыхары Нясвіжчыны — людзі, з якімі ён сустракаўся штодня. Жыў досыць замкнёна. Кантактаваў па большасці з /іюдзьмі са свайго юнацтва. /Ііставаўся з аднакашнікамі і выкладчыкамі па ўніверсітэце, якія жы/іі ў Польшчы. Да бо-х у Нясвіжы часцяком быва/іа Я. Раздзя/юўская, баранавіцкія ка/іекцыянеры В. Варашкевіч, В. Па/іікарпаў, Ст. Грушэўскі. Раз-пораз наведва/ііся мастак П. Дурчын і кампазітар Г. Цітовіч. He забыва/іі вучні.
КНІГІ ОНЛАЙН
