Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Адным з прыкладам зацікаўленага і невыпадковага звароту Пятра Сергіевіча да партрэта можа стацца постаць ксяндза Станіслава Глякоўскага, вобраз якога ён увасабляў у 1932-м, 1933-м і 1937 гадах.
Партрэты гэтыя мала вядомыя шырокаму ко/іу аматараў мастацтва. Выдатны дзеяч бе/іарускага адраджэння ксёндз Глякоўскі ў атэістычнай, цяпер правас/іаўнай краіне забыты.
Г/іякоўскі Станіс/іаў (1896-1942) нарадзіўся ў мястэчку Поразава, вучыўся ў Свіслацкай гімназіі. Грамадска-ку/іьтурны дзеяч, пуб/ііцыст і духоўнік. Скончыў ката/ііцкую семінарыю, Грыгарыянскі ўніверсітэт у Рыме. Вікарый у Ваўкавыску. 31928 года — пробашч у вёсцы Трычкоўка на Бе/іасточчыне. У 30-х гадах вык/іадаў у Віленскай бе/іарускай гімназіі. Заснава/іьнік і старшыня «/Іігі мара/іьнага адраджэння». Заахвочваў прыхаджан да бе/іарускай перыёдыкі, уводзіўу касцё/і бе/іарускую мову. Сябра Бе/іарускага навуковага таварыства, Бе/іарускага ката/ііцкага выдавецтва ў Ві/іьні. За свой кошт выдаваў дзіцячы часопіс «Пра/іеска» (1934-1938). Сумесна з Язэпам Найдзюком у 1934—4935 гадах выдаў, зноў жа за свой кошт, тры зборнікі Міхася Машары — «На сонечны бераг», «Смерць Кастуся Ка/ііноўскага» і «Напрадвесні», а таксама «Казку пра рыбака і рыбку» Вінцука Адважнага (кс. Язэпа Германовіча) і іншыя творы. Друкаваўся ў часопісе «25 сакавіка», газеце «Бе/іаруская крыніца». У Вільні ў 1937 годзе надрукаваў на /іаціне доктарскую дысертацыю, прысвечаную працы I. Кранштадскага «Маё жыццё ў Хрысце». У19391941 гадах — вікарый касцё/іа св. Яна. 31941 года быў у Мінску на пастырскай працы.
У 1985 годзе Яўген Паплаўскі — кампазітар і арганіст-выканаўца, унучаты п/іяменнік ксяндза Станіслава Г/іякоўскага разам з сябрам, мастаком А/іесем Цыркуновым, знайш/іі па/іатно з выявай ксяндза
Ст. Г/іякоўскага пэндзля Пятра Сергіевіча (разам з моцна пашкоджанай работай Я. Драздовіча «Дарога да Храму») на гарышчы дома ў Поразава. Напрыканцы 8о-х гадоў высакародны спадчыннік ахвяраваў гэтую кампазіцыю Нацыяна/іьнаму мастацкаму музею. У ніжнім правым'кутку па/іатна аўтарская пазнака —1932 год.
У аўтабіяграфіі Сергіевіча, напісанай пад пі/іьным вокам унутранага рэдактара, мастак з удзячнасцю згадвае тых асобаў, якія істотна паўп/іыва/іі на станаўленне яго як грамадзяніна — А. /Іуцкевіча, ксяндза А. Станкевіча, мастака Веруша-Кава/іьскага. А/іе перад усімі, першым, ў гэтым шэрагу стаіць імя ксяндза Станіс/іава Г/іякоўскага.
Першая сустрэча мастака са сваёй «мадэллю», мяркуем, адбы/іася ў 1929 годзе, ка/іі Глякоўскі, тады ўжо доктар тэа/іагічных навук у «хрыстовым» узросце, у другі раз прыехаў у Ві/іьню. «...3 вы/іазячай з-пад капе/іюша чупрынай, заўсёды спяшаючыся, уставіўшы ў зям/ію ўсміхнёна-прыжмураны затурбаваны позірк, мужчына-дзеяч, якога нікому ніко/іі хіба не ўда/іося вывесці з гумару і пабудзіць да мсцівае іпахондрыі: і найбо/іьшы ву/ікан ягонага абурэння на нікога не дзеяў адпіхаюча, бо канчаўся, бадай заўсёды, раззбройваючай дабрынёю, характарыстычна выказанай жартаў/ііва-рогатнай скорагаворкай», — такім запомні/іі сучаснікі свайго пастыра.
На пачатку 30-х гадоў, ка/іі мастак напісаў першы партрэт Станіс/іава Глякоўскага, жыццё Сергіевіча пачало спаква/ія ўста/іёўвацца. Беспашпартнаму мастаку, калі казаць шчыра, жы/іося не надта. Жыл/іём і майстэрняй яму бы/іо памяшканне пустой
крамы на ву/ііцы Ясінскага. Кава/іак жа х/іеба здабываў прыватнымі замовамі. Аднаго разу ён атрымаў заказ на партрэт по/іьскага вайскоўца. Па/ікоўніку, натура/іьна, на частае і працяг/іае пазіраванне бракава/іа часу. Зыходзячы на с/іужбу, ён пакідаў жывапісцу свой парадны мундзір з поўным іканастасам ордэнаў і медалёў. А той ужо, як кажуць, адводзіў душу... Надта ўсцешаны сваёй гераічнай выявай, зака/іыханы мета/іёвым «перазвонам» узнагарод, па/ь коўнік, не хаваючы здзіву, пацікавіўся: — Чаму такі та/іенавіты, ды што там та/іенавіты — выбітны MacTan, так бяз/іадна і гаротна жыве?
— Бо пашпарта не маю, пашпарта ж не маю, бо ў войска не хадзіў, — таропка адказваў мастак. Моўчкі выс/іухаў гэта па/ікоўнік і, вытрымаўшы паўзу, мовіў: — Добра. У мяне будзеш с/іужыць. На наступны дзень, ён накіраваў свайго падапечнага да іншага нача/іьніка, якому, успамінаў Сергіевіч, ён распавёў сваю гісторыю:
«...Так шчыра ў/іёг у навуку (а пас/ія ва ўніверсітэцкія студыі), што забыўся пра ўсё на свеце, у тым /ііку і пра грамадзянскі абавязак перад по/іьскай Дзяржавай. На будучыню ж нача/іьнік прыгразіў і пусціў. За два тыдні вызва/іі мяне на ваенную камісію. За месяц атрымаў з Варшавы перавод у запас без адбыцця ваеннай с/іужбы. Так і закончы/іася маё ненарма/іьнае жыццё ў ха/іоднай непрыту/іьнай краме». Такім чынам, мастак уладкаваў свае справы з вайсковай павіннасцю і як вынік — ста/іа і /іега/іьна атабарыўся ў Ві/іьні.
У 1932 годзе Сергіевіч стаў сябрам Ві/іенскага таварыства неза/іежных мастакоў. Гэта пашырала
яго мажлівасць па ўдзеле ў прафесійным жыцці. Як адзнака п/іёну папярэдняй творчасці — персана/іьная выстава, што прайш/іа напрыканцы 1935 года, і станоўчыя водгукі ў бе/іарускім і по/іьскім друку. Партрэт ксяндза Станіс/іава Г/іякоўскага таксама быў прадстаў/іены ў экспазіцыі. Прага спазнаць ча/іавека, пачуць яго душу, увасобіць на па/іатне не то/іькі вонкавае падабенства ды знаёмы сучасніку ўнутраны вобраз асобы, а/іе і па-прароцку адчуць тое, што не ведама самаму герою, — бадай, гэта бы/іо галоўнай задачай мастака ў партрэтным жанры.
Партрэт Станіс/іава Г/іякоўскага 1932 года. Постаць самавітага мужчыны ў аскетычнай ката/ііцкай вопратцы знаходзіцца ў цэнтры па/іатна. /Іёгкі разварот ту/іава надае ёй адчуванне нерэа/іізаванай моцы і патэнцыйнай мажлівасці да рашучага руху наперад, а ўз/іёт ад парыву сустрэчнага ветру чорнага, бы птушынае крыло, п/іашча карэктуе гэты рух, скіроўвае яго ў вышыню. надае рамантычна ўзнёс/іы характар. Трохі схіленая до/іу га/іава мадэ/іі, а/іе позірк, у якім даўгі і сур’ёзны роздум — як данесці с/іова Пана Бога да народу свайго — скіраваны наперад, скрозь час, у будучыню свайго народа, сваёй Бе/іарусі. У вертыка/іьнай кампазіцыі партрэта фігура ксяндза Г/іякоўскага дадзена ама/іь у поўны рост з профі/іьным паваротам твару на фоне краявіду. Тэатральная пастанова мадэ/іі, заніжаная кропка зроку мастака, у/іасцівая для парадных партрэтаў, дзякуючы якой постаць героя набывае ў/іадарную ве/ііч, натура/іьна ўпісваецца ў фон краявіду. Каларыстычная, зе/іенавата-б/іакітная імпрэсіяністычная п/іастыка падкрэс/іівае ве/іьмі канкрэтны характар
вобраза. Цяжка вызначыць, дзе піса/іася кампазіцыя. На Ваўкавышчыне, у вёсцы Поразава, дзе нарадзіўся будучы герой, ці на берагах Богінскага возера — родных мясцінах мастака.
Спрадвечны бег аб/юкаў у нябеснай вышыні, пад якімі занядбаная хатка абыякава г/іядзіць цьмянымі вокнамі. Трошкі жыццядайнасці, аптымізму гэтаму самотна-жур/ііваму, як сама Бе/іарусь, краявіду надае мяккая, пяшчотная зе/іяніна, што атачае хаціну, ускраек возера ды ко/іькі гнуткіх, яшчэ не апранутых дрэўцаў, якія рашуча супраціў/іяюцца раптоўным парывам ветру. Шмат пра што гаворыць жэст рук партрэтаванага: ко/іькі ж трэба яшчэ зрабіць. Вонкавая, бачная прастата звычаёвага, канкрэтна натурнага краявіду набывае сімва/іічна-фі/іасофскае насычэнне, якое не губ/іяе сваёй актуа/іьнасці да сёння.
У нататцы, што бы/іа надрукавана ў часопісе «Бе/іарускі фронт» ад 5 сакавіка 1938 года і прысвечана выхаду нумара часопіса «25 сакавіка», які быў органам бе/іарускага хрысціянскага студэнцтва, аўтар адзначаў, што фундатар і рэдактар выдання ксёндз Станіс/іаў Г/іякоўскі ўпэўнены, што «зместам і творцам новай эпохі, якая ідзе, будзе свядомая во/ія нашага народу, а найвышэйшым крытэрыем— ідэа/іы 25 сакавіка. Каб дайсці да гэтай эпохі ш/іяхам народнага пера/іому, трэба ўзварушыць народнае сум/іенне і нутро бе/іарускага духу, трэба адважна ўдарыць у пасіўнасць, к/іасавасць, несправядлівасць, бязвер’е ў народныя сілы, трэба паставіць кліч — самі сабе сваімі сі/іамі». Ён марыў і імкнуўся быць будаўніком грамадскага /іаду, які б грунтаваўся на адвечных хрысціянскіх каштоўнасцях — Праўдзе, /Іюбові, Спра-
вядлівасці, дзе першай і найбольшай праўдай ёсць Бог, другой — Народ і Бацькаўшчына, трэцяй — праца для нацыі як фізічная, так і духоўная. «Спалучэнне шчырай прастаты, натуральнасці, чу/іай спагадлівасці бяздо/і/ію радзімаму з магутнай во/іяй ды глыбінёй асветы і набожнасці, на грунце буйнога фізічнага здароўя — гэта ідэал жаданага сёння праз нас адраджэнскага бе/іарускага духоўніка. Спалучэнне гэта, казаў бы, найбо/іей удае ў асобе ксяндза Глякоўскага. Быў цвёрды для сябе, задава/іьняючыся найменшымі вымаганнямі свае асобы, а выразумелым і да крайнасці ахвярным для іншых... у справах істотнай важнасці быў надта скрупулятны і няўступлівы. Ён глыбока разумеў душу чалавека, бе/іаруса, a маючы духоўнае багацце, умеў карысна аддзейваць на іншых. Ягоная простая пабожнасць падымала ўсіх да малітоўнага ўзлёту».
Партрэтная кампазіцыя, якая была прадстаўлена на першай персанальнай выставе мастака і экспануецца зараз у Нацыянальным мастацкім музеі РБ, кранула і запомнілася шмат каму, а таксама прыхаджанам каталіцкага касцёлу, якія прыкрыліся псеўданімамі — П. Дрыгоніч і П. Дрыгвіч — і ўпершыню надрукавалі свае ўспаміны ў № 67 часопіса «Znicz» за 1951 г.
Партрэт 1937 г. — другі партрэт ксяндза Глякоўскага, недасяжны воку беларускіх аматараў мастацтва (бо знаходзіцца ў фондасховішчы /Іітвы), належыць да іншага, камернага тыпу. Асоба духоўніка і адраджэнца зафіксавана Сергіевічам у пагрудным зрэзе на ўмоўным амаль манахромным фоне. Мадэль непасрэдна набліжана да гледача. Буйны кіне-
матаграфічны п/іан дае маж/іівасць мастаку надзвычай пі/іьна ўг/іедзецца ў асобу, разгадаць і ўвасобіць яе ўнутраную сутнасць. У адпаведнасці з пастаў/іенай задачай партрэт надзвычай /іаканічны і пазбаў/іены дэта/іяў, што адцягваюць увагу. Усё акцэнтавана на твары гэтай надзвычайнай асобы. Пагрудны партрэт з віленскай ка/іекцыі падпарадкаваны задачы выяў/іення г/іыбінных сутнасных характарыстык асобы. Каларыстычна нейтра/іьны фон, з г/іыбіні якога выходзіць за/ііты роўным рассеяным свят/юм франта/іьна пастаў/іены твар ва/іявой, энергічнай, здо/іьнай у імя нацыяна/іьных ідэа/іаў да самаахвярнасці асобы. Пранізліва патрабава/іьны позірк, які накіраваны на г/іедача, бачыць бо/іей ды да/іей і ў прасторы, і ў часе. Буйныя, моцна з/іеп/іеныя рысы твару, няскораная чорная чупрына, высокі /іоб філосафа, рэзкі раз/іёт броваў, дзве рэзкія, г/іыбокія зморшчыны на пераноссі ды пі/іьны позірк карых вачэй, які скіроўваецца ў г/іыбіню самога сябе — усё сведчыць пра высокую ча/іавечую годнасць мадэлі, яе інтэ/іект і г/іыбокія веды. Кампазіцыя надзвычай энергічная, разварот п/іячэй на тры чвэрці і франта/іьна пададзены твар утвараюць пэўны кантраст, мэта якога — падкрэсліць унутраны дынамізм асобы, яе энергію. Відавочна, што прынцыповае бачанне і разуменне мастаком асобы партрэтаванага з цягам часу не змяні/іася, а/іе паг/іыбі/іася. Як не змяні/іася і сама сутнасць мадэ/іі. У прамежку гэтых пяці гадоў, насычаных творчымі і значнымі грамадска-па/іітычнымі падзеямі, на хва/іі беларускага рэва/іюцыйнага рамантызму мастак, захоп/іены тэмай паўстання 1863 года, спасцігаючы і ўсведамляючы высакародную самаахвярнасць repo-
КНІГІ ОНЛАЙН
