КНІГІ ОНЛАЙН

Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі

Сяргей Гваздзёў

Выдавец: Галіяфы

Памер: 338с.

Мінск 2013

67.24 МБ

АДНАВІЦЕЛЬ ГДАНЬСКА (МАСТАК-РЭСТАЎРАТАР ПЁТР ЖЫНГЕЛЬ)
Студзёным, знобка-вйьготным днём 12 /іютага 2008 года ў ста/ііцы Памор’я — Гданьску б/ііз помніка Янку Купа/іу быў заўважаны невя/іікі гурток людзей шаноўнага ўзросту. Зазвычай яны сустрака/ііся ў парку, ка/ія скульптурнай кампазіцыі /Іасоўскага, які вёў свой род з-пад /Ііды. Але гэтым разам нехта прапанаваў на/іадзіць спатканне ка/ія помніка Янку Купа/іу, нядаўна ўста/іяванага бе/іарускай грамадой.
Паклалі кветкі /ія помніка. Рушылі да касцё/іа, дзе адстаялі імшу. Потым на гарадскіх могілках запа/іі/іі свечкі. Пас/ія нетаропка і паважна ўладкаваліся ў ціхай, крыху старасвецкай кавярні. Сабраліся з нагоды 110-х угодкаў з дня народзінаў выбітнага, шанаванага ў По/іьшчы мастака Пятра Жынге/ія, аднаго з пачына/іьнікаў рэстаўрацыі помнікаў у паваенным Гданьску. Рэй вёў Вітальд Жынгель — сын мастака, які працягнуў бацькоўскую справу.
А ў Бе/іарусі, на радзіме? А ні следу, а ні згадкі пра Пятра Жынге/ія. Hi ў папу/іярнай, ні ў інфармацыйнадаведачнай, ні ў адмыс/ювай мастацтвазнаўчай /іітаратуры, як заўважае дас/іедчыца з Гданьска пані А/іена Каз/іоўскаяТ/іагоўская ў сваіх артыку/іах.
Нарадзіўся будучы мастак у 1898 годзе ў невя/іічкім мястэчку Докшыцы, што на Віцебшчыне, б/ііз вытокаў Бярэзіны. На той час у Докшыцах было ка/ія 400 драў/іяных дамкоў, адзін мураваны, дзве гасцініцы, дзве сукнавальні, адна аптэка і дзве аптэчныя крамы. Пазней, у 1902 годзе, з’яві/іася пачатковая вучэ/іьня. Жыхароў бы/іо трохі бо/іьш за 3 тысячы (павод/іе перапісу 1897 года), сярод іх 119 дваранаў, 6 святароў, 30 купцоў, 3124 мешчаніна, 337 ся/іян, 14 іншаземцаў. Па веравызнанні: 439 праваслаўных, 1 старавер, 361 като/іік, 4 пратэстанты, 75 магаметан, 2762 іудзеі. Ама/іь палова жыхароў бы/іі пісьменнымі (па губерні —17,8 працэнта). На досвітку XX стагоддзя шырокі розга/іас меў Докшыцкі тэатр марыянетак (бат/іейка Патупчыка). Быў яшчэ ў Докшыцах касцёл Найсвяцейшай Тройцы, зак/іадзены ў 1608 годзе, а ў 1937-1941 гадах мясцовыя майстры ўзвя/іі драў/іяны касцё/і Найсвяцейшай Панны Марыі, які ў 50-я гады міну/іага стагоддзя быў закрыты, вежа знятая, a сам будынак прыстасаваны пад шко/іу механізацыі. Адноў/іены быў то/іькі ў 1991-1993 гадах намаганнямі вернікаў. Правас/іаўная царква ў Докшыцах, якая існуе да гэтага часу, бы/іа пабудавана ў 1863 годзе ў адметным псеўдарускім сты/іі ў гонар перамогі над «ворагамі імперыі». Відаць, у ёй і хрысціў свайго першанца Антон Жынге/іь, які (па сцверджанні сп. Г/іагоўскай) таксама быў мастаком. Гэта ака/іічнасць po­
біць ца/ікам зразуме/іым дзіцячае захап/іенне Пятра маляваннем. А/іе шмат/іікія дзіцяча-юнацкія ма/іюнкі Пятра, на жа/іь, бязлітасны час не захаваў. Сям’я валодала іо гектарамі гаспадарчай зям/іі, ворнай і няўдобіцай. I, як ні дзіўна, скрозь /ііха/іецці і нягоды захавала дакументы на «ва/юданне», дзякуючы якім пазней, ужо ў По/іьшчы, Пётр атрымаў кампенсацыю ў выг/іядзе зяме/іьнага надзела.
Пра дзіцячыя гады Пятра Жынге/ія вядома мала. Хутчэй за ўсё, навучанне ён пачаў у Докшыцах. Аднак дакладна вядома, што ў 1917 годзе ён скончыў Петраградскую гімназію. Як яго туды занес/іа? У гады Першай сусветнай вайны, ка/іі расійскія ў/іады ва ўмовах адступ/іення 1915 года спрабавалі ўжыць тактыку «выпа/іенай зям/іі», частка насе/іьніцтва была прымусова дэпартаваная з прыфрантавой тэрыторыі («выгнаныя за казакамі») у г/іыб імперыі, іншыя ж шчыра паверы/іі намовам правас/іаўных святароў і «самастойна» рушы/іі ў бежанства.
Пас/ія гім назіі — Ві/іенскі універсітэт, то/іькі-то/іькі адноў/іены.
Шостым факу/іьтэтам яго, дзякуючы тытанічным намаганням мастака, ку/іьтурнага дзеяча і выхадца з вёскі Вішнева Ва/іожынскага павета Фердынанда Рушчыца, стаў факу/іьтэт прыгожых мастацтваў — «факу/іьтэт навукі мастацтва, якога нідзе няма і які мусіць быць у Ві/іьні». Д/ія размяшчэння факу/іьтэта Рушчыц абраў бернардзінскія муры, да вык/іадання запрасіў зорны ск/іад тагачасных мастакоў і педагогаў з Вышэйшай варшаўскай шко/іы прыгожых мастацтваў (зараз — Акадэмія мастацтваў) ды Кракаўскай акадэміі. Згодна са Статутам універсітэта, д/ія факу/іьтэта, апрача студэнтаў вочнай формы навучання, быў прадуг/іеджаны корпус во/іьных с/іухачоў. На за/іічэнне на гэты факу/іьтэт «надзвычайным» с/іухачом Пётр Жынге/іь і падаў заяву 8 /іістапада 1919 ro­fla. ПрэтэнАЭнт адзначыў: «Закончыў шосты к/іас сярэдняй шко/іы ў Пецярбургу ў 1917 годзе. Дакументаў прадставіць не мог, таму што яны знаходзі/ііся ў Ар/іе...» Дакументы ў Ві/іьню так і не трапі/іі. Няма іх ні ў архіўным фондзе ўніверсітэта Стэфана Баторыя, ні, нако/іькі вядома, у зборах сям’і. Выпадкі, ка/іі паступа/іі без дакументаў або падавалі іх са спазненнем, досыць тыповыя ў тагачасных варунках. Можна то/іькі ўявіць, колькі высі/ікаў каштава/іа юнаку прадрацца скрозь цянёты ахоп/іенай ліхаманкай рэва/іюцыі і грамадзянскай вайны імперыі да роднага краю. Хаця па знешніх прыкметах, павод/іе ўспамінаў суродзічаў (веда/іі па сямейных /іегендах), усё выгляда/іа празаічна: «Тады ён ужо працаваў. Узяў бі/іеты, прыехаў да Ві/іьні. Выпрабаванні па ма/іюнку прафесар Ю/іьян
К/іос ацаніў як «не досыць задава/іьня/іьныя», — пераказвае А. Г/іагоўская. А/іе неўзабаве «з прычыны балывавіцкай нава/іы, — як адзначае дас/іедчык, прафесар Ю. Пак/іеўскі, — навучанне прыйш/іося перапыніць». 15 красавіка 1921 года Пётр Жынге/іь зноў звярнуўся ва ўніверсітэт з прашэннем пра прыняцце яго во/іычым с/іухачом. К/іос, памятаючы яго па іспыту 1919 года, параіў у новых варунках «трымаць новы іспыт у канцы трыместру». На падставе захаваных дакументаў за папярэднія трыместры і скасаваўшы акадэмічную запазычанасць, Пётр працягнуў навучанне. Аднак адміністрацыйная ка/іатня з паперамі («ідэнтыфікацыяй») не спыня/іася. У абарону Жынге/ія выступі/іі студэнты С. Станішэўская, Я. Алылэўскі, А. Квед/іа. 12 верасня 1921 года яны засведчы/іі: «Пётр Жынге/іь ёсць родам з Докшыц, якога мы добра ведаем, а таксама яго родных. У 1917 годзе скончыў шосты к/іас і паступіў да к/іасу сёмага гімназіі ў Пецярбургу. Пасведчанне пра сканчэнне прадставіць не можа, бо яно засталося на эміграцыі ў Расіі, на станцыі «Рыга Ар/іоўская».
Нездарма ка/іегі-студэнты барані/іі ма/іадога мастака, які быў, відаць, іхнім зем/іяком. Вучыўся ён самаддана, з захап/іеннем, і гэта, натура/іьна, хутка да/іо свой п/іён. Ужо ў 1922 годзе Рада факу/іьтэта адзначы/іа яго працу, экспанаваную на справаздачнай выставе, прэміяй у 10 ооо марак за «поспехі ў га/ііне жывапісу пейзажнага». Яшчэ ў студэнцкія гады ён атрымаў прызнанне як мастак-прафесіяна/і, якога запраша/іі да ўдзелу ў выкананні шэрагу прэстыжных праектаў. Прык/іадам, да распрацоўкі інтэр’ера прафесарскіх чыта/іьных за/іаў пуб/іічнай
13
і ўніверсітэцкай біб/ііятэкі ў Ві/іьні.І хаця гэты праект не быў рэа/іізаваны з-за адсутнасці фінансавання, аднак другі — мастацкае аздаб/іенне Цэнтра/іьнай педагагічнай біб/ііятэкі — увасаб/іенне атрымаў. У 1926 годзе Пётр удзе/іьнічаў ў чарговай студэнцкай выставе, якая экспанава/іася ў Доме мастацтваў на ву/ііцы Міцкевіча, 23.
Сваё правас/іаўнае веравызнанне Жынге/іь вызначаў цвёрда і без хістанняў, што ў/іаснаручна абазначана ва ўсіх яго трыместравых картках студэнцкам пары з 1921/22 па 1926/27 навуча/іьныя гады.
А вось нацыяна/іьнасць, матчыну мову падаваў па-рознаму. На картках за першы і другі курсы значыцца — бе/іарус. Пазней запісваўся то па/іякам, то рускім. Тое ж з мовай. «Ці бы/іі,— задаюць пытанне дас/іедчыкі,— яго паводзіны тыповымі д/ія бе/іарусаў увогу/іе, якія /іёгка паддава/ііся асімі/іяцыі ў по/іьскай дзяржаве, тым бо/іьш, што ўжо бы/іо відаць, што ў/іады по/іьскія не ствара/іі бе/іарусам умоў д/ія развіцця ку/іьтуры, дыскрымінава/іі іх?» 538^ Р.1 359. О. 540, М. -	5+1. Un
3+2.
3+3. Оі, 34+. Sta
J?
3+S. Gr
3+6. Vil
St ZOBCY 3+7. V» 3+8. Fn
ЭЭ 2UKOV 3+9. M. 350. Kt
Аднакашнікі i сябры Жынгеля tin TiMGl-.
351. Pedal
552,	Po lietaus
353.	Gubos (pries audr$
35+. Gubvs (ріій dienq
355.	Pavsaarijant
356.	Uztvanka
357.	Akmens Vilncleie
У развагах ёсць пэўная рацыя, а/іе ёсць і трыва/іы ідэалагічны штамп. Сапраўды, Канстытуцыя II Рэчы Паспа/іітай ад 1921 года, якая гарантава/іа шэраг дэмакратычных свабод — с/іова, веравызнанняў і г.д., накладала пэўныя абавязкі на заканадаўчую і выканаўчую ўлады. На практыцы ж бы/іо інакш. Да супрацьлеглага. Асаб/ііва ад майскіх падзей 1926 года, калі да ўлады прыйшоў Юзэф Пілсудскі.
Пётр Жынгель скончыў факу/іьтэт у 1927 годзе, а/іе без абароны дып/іомнай працы, як традыцыйна мяркуе даследчыца А/іена Глагоўская, з-за матэрыя/іьных праб/іем. (Хоць зусім не абавязкова) Тым не менш, гэта дава/іа яму ўсе права на дзяржаўную працу, удзе/і у прафесійным жыцці.
У чэрвені 1928 года мастак экспануе свае творы ў складзе супольнай выставы, якая адбываецца ў бернардзінскіх мурах. У 1931 годзе становіцца сябрам Віленскага таварыства незалежных артыстаў прыгожых мастацтваў, у межах якога разам з 11 калегамі ў сакавіку гэтага ж года яны выстаўляюць 39 твораў у Варшаўскай Захэнце. Своеасаблівы акт мастацкага непадпарадкавання. Аднак іх фронда не мела таго эфекту, на які яны разлічвалі. Магчыма, і па той прычыне, што гэтым жа часам у Вільні, на вуліцы Вялікай, экспанавалася віленская графіка, на якой вызначыўся малады Гапен. 3 поспехам праходзіла таксама вялікая (250 твораў) супольная выстава 50 віленскіх творцаў —разьбяроў, жывапісцаў, графікаў. Пярлінай яе былі афорты амерыканскага мастака Гальяша Гросмана (родам з • Валыншчыны). У мастацкіх колах толькі і было гаворак, што пра партрэты Мусаліні, Эйнштэйна, Тагора.
у 1931-1935 гадах Жынгель браў удзе/і амаль ва ўсіх выставах Віленскага таварыства. Як адзнача/іі крытыкі, працуючы ў рэчышчы рэа/іістычнага пейзажа, ён захоўваў сваю адметнасць — пазнава/іьную п/іастыку, характар мазка, багатую і цікавую ка/іарыстыку. А штодзённае жыццё падпарадкоўва/іася сваёй /іогіцы. Неабходна бы/ю здабываць кава/іак х/іеба надзённага. 3 дакументаў, захаваных у прыватных зборах суродзічаў, як паведам/іяе дас/іедчыца Г/іагоўская, вынікае, што з 1 сакавіка 1927 ro­fla Пётр працаваў ста/іяром у ві/іенскай спецшко/іе № 32 для цяжкіх пад/іеткаў, з 20 сакавіка — у шко/іе № 1. А/іе ўжо afl пачатку навуча/іьнага 1927/1928 года і да 1939-га трыва/іа працуе настаўнікам ма/іявання ўдзяржаўнай рамесніцка-прамыс/ювай школе.