Крэскі да партрэтаў мастакоў з Заходняй Беларусі
Сяргей Гваздзёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 338с.
Мінск 2013
Б/іізка да гэтага ўяў/іяўся творчы пачатак заходнебе/іарускага жывапісца і фотамастака Сяргея Антонавіча Вішнеўскага (Шаў/іяй 1909 — Докшыцы 1992).
Прашнураваўшы м/іявы восеньскі гарадок, з /1енінскай збочыў на Горкага і апынуўся ля непрэзентабе/іьнага будыначка з шы/іьдай «Дом Рамёстваў». Мастак-педагог ДР, да якога ехаў, быў на рабочым месцы. Прадставіўся — А/іесь Сяргеевіч Вішнеўскі.
Сп. А/іесь, ураўнаважаны, думны, далікатны, упарты і крыху сарамлівы мужчына трохі вышэй сярэдняга росту, з чыстымі і тонкімі рысамі твару, у свае шэсцьдзесят выг/іядаў ма/іадзей. Штось ама/іь дзіцячае бы/іо ў позірку ягоных вачэй. Закончыў мастацкатрафічны факу/іьтэт Віцебскага педінстытута ў 1970 г. Дып/юм абараніў па жывапісу. Па адбыцці тэрміновай с/іужбы ў войску папрацаваў у Віцебску, а/іе пакліка/іі бацькоўскія мясціны. «Хацеў мець вя/іікую майстэрню, працаваць творча. Жыццё ж унес/іа свае карэктывы». А/іесь займаецца керамікай. /Іаўрэат аб/іасной выставы народнага мастацтва «Кругазварот-1998», цягам некалькіх гадоў удзе/іьнік і дып/іамант рэспуб/ііканскага свята «Ганчарны круг».
Спа/іучэнне добразычлівасці гаспадара з аўрай памяшкання паспрыялі даверлівай ноце гаманы «пра ўсё».
Дарэчы, усміхаецца сп. А/іесь, памяшканне студыі, гэта — «ко/іішняя царква Св. Яна Багас/юва, перанесеная са старых агу/іьных правас/іаўна-каталіцкіх могі/ікаў з Даўгінаўскай. Памятаю, як мяне ма/іога вадзі/іі сюды на прычасце».
Сп. Алесь паказвае фрагменты захаваных фрэсак. Распавядае пра свае знаходкі, пра тое, як ён ас/іабаніў нека/іькі /іікаў ад с/юю тынкоўкі, кажа, што роспісы ёсць і наверсе, а/іе з-за аварыйнага стану будынка патрапіць туды немаж/ііва, паказвае, дзе іконы вісе/іі, дзе падсвечнікі стая/іі, адку/іь святар выходзіў. «Потым тут бы/іа біб/ііятэка, а як кабетамсупрацоўніцам на га/іаву пасыпа/іася тынкоўка, памяшканне адда/іі пад мастацкую майстэрню. Зараз тут праводзім заняткі па разьбе і кераміцы, на якія ходзіць дзятва і з Докшыцаў, і з блізкіх Барсукоў, Параф’янава, Таргуноў», — заканчвае ён караценькі экскурс.
Адчуванне, бачанне, разуменне навако/і/ія і шырэйшага свету перадаваць фарбамі Сяргей Вішнеўскі намагаўся з ма/іенства. Але невядома, што ста/іася б з гэтага захап/іення, каб работы юнака, якія ўпрыгожвала ў 1930-я гады інтэр’ер докшыцкай гасцініцы, не запрыкмецілі браты Слатвінскія, /Іюдамір і Міраслаў. Яны моцна стая/іі на нагах. Апрача самаходаў, ладных зямельных надзелаў, маёнткаў у Г няздзі/іаве ды Параф’янаве, якія былі асвет/іеныя ўласнымі электрагенератарамі, дзякуючы выхаванню і адукаванасці, ск/іаду душы, не цураліся яны
сяброўскіх дачыненняў з творчай інтэ/іігенцыяй і рабі/іі, што маг/іі для ку/іьтуры. Менавіта яны і намовілі старэйшага Вішнеўскага адпусціць сына ў вя/іікі горад, да/іі юнаку пакойчык у сваім Віленскім доме, фундава/іі яго навучэнне.
Такім чынам, у 1934 г., вытрымаўшы ўступныя іспыты, Сяргей стаў студэнтам мастацкай шко/іы імя Адама Міцкевіча. Навуча/іьны курс раз/іічаны быў не то/іькі на падрыхтоўку мастакоў-практыкаў (афарміце/іяў). Установа ўзбройва/іа тэхнічнымі прыёмамі жывапісу, ма/іюнку, ведамі ў га/ііне гісторыі мастацтва, п/іастычнай анатоміі і бы/іа натура/іьнай прыступкай да УСБ. Тут не мамо быць і гаворкі пра пісанне партрэтаў па фотакартках. 3 настаўнікамі Сяргею пашчасціла. Кумірам быў Мар’ян Стэфан Ку/іеша (1878 — Ві/іьня 1943.) Гэты мастак, крытык і педагог з той кагорты во/іатаў духу, якія зрабі/іі гонар Вйенскай мастацкай школе міжваеннага двудзесяцігоддзя, /іічыўся захава/іьнікам лепшых рэа/іістычных традыцыяў. Ма/іадзейшы за Рушчыца ды С/іяндзінскага, меў ён грунтоўную адукацыю ў шко/іе Герсона, КракаўскайАМ,адыпломабараніўу Пецярбургскай AM, у майстэрні Зм. Кардоўскага, павя/іічваў творчы досвед пад кіраўніцтвам «краёвага мастака» праф. Мік. Сільвановіча (1834 — 1919). Ад 1920 г. ён прысвяціў сябе педагагічнай дзейнасці. Вык/іадаў, кіраваў мастацкімі шко/іамі горада. He перапыняў творчую практыку. Быў сябрам WTAP, потым WTNA, ад 1935 гпрэзідэнтам у WTNASP).
Трапіўшы ў Ві/іьню, местачковы ма/іадзён быў аг/іамошаны горадам-казкай. Бажніцы ўсіх канфесіяў, чароўная музыка шматмоўнай гаманы вя/іікага мес-
та, свят/іо газавых ліхтароў, бібліятэкі, кавярні і вітрыны разнастайных крамаў, будынкі-помнікі, выставы сапраўдных твораў сапраўднага мастацтва і іншыя дзівосы, а га/іоўнае — новае ко/іа /іюдзей, творчых і прагных на веды, — усё гэта спрыя/іа развіццю разумовых здо/іьнасцяў, ста/іенню душы і сэрца. А/іе падчас /іетніх вакацыяў неадольна цягну/іа ў родныя мясціны. Апрача бацькоўскага дому, не мог прамінуць маёнтак дабрадзеяў С/іатвінскіх Гняздзі/іава, дзе таксама меў месца д/ія працы. (Па меркаванні В. Маркаўца, там, апрача эцюдаў, бы/іі напісаныя — «Партрэт сына /Іюдвіка Слатвінскага», «Партрэт пажылога ча/іавека», «Партрэт старога з сівой барадой»).
Ужо ў бо-я, вандруючы разам з сынам у часы свайго юнацтва, Сяргей Антонавіч паказваў нашчадку той двухпавярховы дамок на рагу былых ву/і. Цвяточнай і А. Міцкевіча, у якім жыў і працаваў, паказваў, дзе месці/іася мастацкая школа, што ста/іа б/іізкай, паказваў тую крамку, у вітрыне якой, па дамоў/іенасці з гаспадаром, выстаў/іяў творы на продаж, і распавядаў, як не ўбачыўшы работу за шк/іом, здагадваўся: прададзена!.. атрымоўваў ганарар і адразу ж /іадзіў сабе свята: накуп/іяў процьму фарбаў, грунтовак, пэндз/іяў і інш. мастацкага рыштунку. На сконе жыцця ўсё шкадаваў, «як жа ж тады фарбаў не накупіўся».
Абараніўшы дып/іомную працу (карціна «Ча/іавек на фоне гарадскога краявіду»), пабраўся шчас/іівым ш/іюбам з докшыцкай дзяўчынай Антанінай, што працава/іа ў Ві/іьні пакаёўкай, і яшчэ на нейкі час затрымаўся ў горадзе, які паспеў па/іюбіць. Хто ведае,
мо былі віды на мастацкі факультэт УСБ, а/іе бацька Антон, які нацешыўся ўжо грамадскім варушэннем, прыдбаў шнурок зямлі ад Параф’янаўскай дарогі да Беразіны і паклікаў на гаспадарку. У свеце бы/ю напружана, а тут, як не круці, свая зямля... He сказаць, каб ста/іася яна для яго «усім», а/іе нават на схіле жыцця па вясне першым праходзіў хоць адну баразну за п/іугам на прысядзібным лапіку. С/іушна кажуць: зямля — «аснова,» мае сваю чароўную таямніцу...
He пайшоў Сяргей насуперак бацькавай волі. Упарадкаваўшы і з/іадаваўшы нажыты скарб (з дзесятак кніг па батаніцы, біялогіі, анатоміі чалавека, фотасправе, фарбы-пэндзлі ды працы студэнцкай пары для працягу штудыяў ці на ўспамін), рушыў да Докшыцаў.
Захаваны творчы даробак мастака таго часу — 19 партрэтаў, напісаных ў 1934-1939 гг. алеевымі фарбамі на палатне альбо грунтаваных кардонах, мы мелі маж/іівасць упершыню пабачыць на персанальнай выставе, зладжанай, дзякуючы намаганням MacTawa Віктара Маркаўца іТаццяны Гаранскай,у галерэі фа/іьварка «Добрыя мыслі» у 2005 г.
Жывапісныя работы, у большасці якіх пераважае графічны пачатак, напісаны мяккім, с/іухмяным пэнз/іем, выразныя і запамінальныя. Перавага, аддадзеная партрэту, лучыць яго з гуманістычнымі традыцыямі Ві/іенскай школы. Разнастайнасць тыпажоў: падлеткі, людзі сталага веку і старыя, жанчыны і мужчыны розных сацыяльных узроўняў, за выключэннем хіба элітаў і ўяўных маргіналаў («адметныя вобразы эпохі трыццатых гадоў XX ст. з яе асаблівым
мента/іітэтам»— Т. Гаранская), відавочна сведчыць пра «жыццёвую скіраванасць яго творчасці», «дэмакратызм», ка/іі хочаце.
Пры відавочных здольнасцях і ўме/іьстве ма/іадога мастака: шчы/іьнай і ўстой/іівай кампазіцыі, дарэчна абмежаванай каляровай па/іітры (не спрошчанай!), пры ўсім, ве/іьмі своеасаб/іівым рэа/іізме, які хіба што з вя/іікім прыпушчэннем можна вызначыць як «тыпа/іагічна б/іізкі да твораў Сергіевіча і Сеўрука», сканцэнтраванасці вобразаў і, мо большай псіха/іагічнай глыбінёй, чымсь у многіх, зараз вядомых нам заходнебе/іарускіх творцаў, ёсць у ягоных па/іотнах нешта такое, што, ка/іі не засмучае ці бянтэжыць, дык насцярожвае...» Нешта Вангогаўскае», — абмовілася спецыяліст НММ. Пэўная «адчужанасць» герояў партрэтаў Вішнеўскага, замкнёных у сабе, з позіркам, скіраваным скрозь г/іедача а/іьбо ўнутр сябе.
Мо выхаванец МШ імя А. Міцкевіча не засвоіў штось з курсу перспектывы, проста не ўмеў факусіраваць вочы такім чынам, каб яны ўвесь час глядзелі на нас? Таму і ракурсы выбіраў адпаведныя. I яшчэ. Шырока вядома меркаванне, што сапраўдны майстар заўважны па тым, як ён піша рукі. А/іе ж бо/іьшасць партрэтаў Сяргея Вішнеўскага — пагрудныя...
... небудзем спяшацца з высновамі... Працягнем гаворку ў гасцінным доме на бы/юй Даўгінаўскай.
Дух правінцыйных Докшыцаў, дзе людзі, абцяжараныя змаганнем за выжыванне, жылі бягучымі к/юпатамі мінаючага дня, быў да/іёкім ад творчасці і мастацтва і, зразуме/іа, не спрыяў развіццю та/іентаў. (Гэта не аднаго разу заўважана пішучымі). Як кажа сп. А/іесь, жыццё ўносі/іа ў асабістыя п/іаны
«свае карэктывы», падпарадкоўвала, падмінала. Суцэльным патокам абрынуліся «навіны» на га/іаву жыццёва не надта спрактыкаванага мастака Сяргея Вішнеўскага.
Напрыканцы 30-х пажар перакінуўся ад суседзяў і знішчыў іхнюю хату. Вя/іікая сям’я (усе, ад дзядоў да ўнукаў, жылі пад адным дахам) мусі/іа адбудоўвацца наноў. Паспрабаваў сябе мастак у іканапісу, каб утрым/ііваць жонку, мець гарантаванае «заўтра», Сяргей пайшоў выкладаць малюнак у школу. Пача/іася II Сусветная. У мястэчку з’явіліся савецкія вызваліцелі. Першачаргова разрабавалі сядзібу Слатвінскіх у Гняздзілаве. Непатрэбшчыну — маёнтак, творы мастацтва, вялізную бібліятэку — пусцілі дымам. Наіўнага пана /Іюдвіка пад канвоем адправілі на Усход. Міраслаў, які таксама жыў у добрай згодзе са сваімі сялянамі, мусіў ратавацца ўцёкамі. Абвясціўся ён ужо пад немцамі, а/іе ўзімку 1943 г. яго ўсё роўна напаткала рука народных мсціўцаў — «жалязнякоўцаў». «Не любіў, а мо і пабойваўся згадваць пра тыя часіны бацька, — кажа сп. А/іесь — але распавядаў, як яны, разам з конюхам пахавалі свайго пана Міраслава. Шкада,— уздыхае ён, — ма/іа распытваў, спадзяваўся, што паспею...».
Мінула вайна... У Докшыцах з 4-х тысячаў будынкаў у пажарах і бамбаванні ацалела трохі болей за дзве сотні і туліліся яны, па большасці, на ўскрайках. За гады нава/іы больш чым тры тысячы чалавек бы/іо расстраляна ці апынулася на шыбеніцах... наракаць у такіх варунках на адсутнасць творчай атмасферы, «адсутнасць арт-рынку», незапатрабаванасці мастацтва не выпадала... Але разуменне
КНІГІ ОНЛАЙН
