Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
1804 старажытны Гродзенскі касцёл Прачыстай Маці Боскай (вядомы як фара Вітаўта) гвалтам адняты ў каталікоў і пераасвячоны ў праваслаўны храм.
1804 удзел беларускіх салдат у вайне Расіі з Іранам (вайна цягнулася па 1813 год). Пачатак выкарыстання рэкрутаў з Беларусі ў серыі імперскіх войнаў Расіі.
1805 2 снежпя, няудалая бітва расійскай і аўстрыйскай армій на чале з М. Кутузавым з французскімі войскамі на чале з Напалеонам пад Аўстэрліцам. (так званая «Бітва трох імператараў», бо прысутнічалі імператар Расіі, імператар Францыі, імператар Святой Рымскай імперыі Франц ІІ)
1805 удзел рэкрутаваных беларусаў у складзе расійскай арміі ў далучэнні да Расіі Бакінскага ханства.
1807 пачатак будаўніцтва Бабруйскай крэпасці на месцы старажытнага Бабруйскага замка ў сутоку рэк Бярэзіна н Бабруйка. Гіста-
рычная забудова была знішчаная, часткова перабудаваная. Так, мураваны езуіцкі кляштар ператварыўся ў арсенал. Ваеннаму прызначэнню першыя бастыёны крэпасці паслужылі ў 1812 годзе. Пасля абарончага значэння не мела. У 1941 -1944 гадах тут быў створаны лагер смерці для чырвонаармейцаў.
1807 27 студзеня, ўдзел беларускіх салдат у бітве з французскімі войскамі пад Прэйсіш-Эйлау.
1807 удзел беларускіх салдат у бітве пад Фрыдландам расійскааўстрыйскай арміі з французскім войскам (страты з расійскага боку 25 тысяч).
1808 удзел беларускіх салдат у вайне Расіі з Швецыяй. Далучэнне Фінляндыі да Расіі ў 1809 годзе.
1810 удзел рэкрутаваных беларусаў ва ўзяцці расійскімі войскамі абхазскага горада і крэпасці Сухумі пад час пакарэння Расіяй Каўказа.
1812 24 чэрвеня, нашэсце 600-тысячнай напалеонаўскай Вялікай Арміі на Расійскую імперыю. Галоўны тэатр ваенных дзеянняў прыпаў на Беларусь. На гэты час у расійскай арміі неслі службу каля 200.000 рэкрутаў з Беларусі. Большая частка іх была ў дывізіях арміяў Барклая-дэ-Толі і Баграціёна, якія супрацьстаялі французам.
1812 -13 -14 ліпеня, ўдзел беларускіх салдат, што служылі ў 3, 11 і 23 расійскіх дывізіях, у знішчальных баях з французамі каля вёскі Астроўня пад Віцебскам (страты расійскага боку 4 тысячы забітымі).
1812 11 ліпеня, ўдзел беларускіх салдат 12 і 26 дывізій корпуса Раеўскага ў 6itnee з французамі пад Салтанаўкай, Дашкоўкай і Навасёлкамі на Магілеўшчыне (французы страцілі 3,5 тысячы, корпус Раеўскага 2,5 тысячы садат).
1812 -12-13 ліпеня, ўдзел беларускіх салдат у складзе ўланскай дывізіі Ражнецкага (польскі корпус конніцы Напалеона) ў бітве з казакамі генерала Платава каля Міра.
1812 15 ліпеня, удзел беларускіх салдат у бітве з аўстрыйскім і саксонскім карпусамі пад Кобрынам.
1812 30 ліпеня 1 жніўня, пераможная бітва з французамі каля вёсак Клясціцы і Якубава на Полаччыне. 3 абодвух бакоў супрацьстаялі 60 тысяч салдат. Асабліва вызначыліся ў бітве гусары Гродзенскага палка (у складзе расійскай арміі). Страты
французаў 10 тысяч забітымі і параненымі, болей за 3 тысячы патрапілі ў палон.
1812 31 ліпеня, удзел беларускіх салдат у бітве з аўстрыйскім і саксонскім карпусамі каля вёскак Гарадзечна і Паддубна на Пружаншчыне.
1812 6 жніўня, загад Часовага ўрада Вялікага Княства Літоўскага з дазволу Напалеона на стварэнне ўласнага войска. Пачалі стварацца 4 ўланскія палкі, татарскі эскадрон, гвардзейскі лёгкаконны полк, 3 егерскія батальёны, конна-егерскі полк Ігната Манюшкі, уланскія палкі Людвіга Паца і Дамініка Радзівіла, конна-артылерыйская рота Рыгора Тызенгаўза ды іншыя.
1812 -17 жніўня, удзел беларускіх рэкрутаў з Міншчыны, Віцебшчыны, Гродзеншчыны ў бітве з французамі пад Смаленскам (страты французаў 20 тысяч забітых і параненых).
1812 17-18 жніўня, ўдзел беларускіх салдат у бітве з французамі каля Полацка.
1812 3 верасня, удзел беларускіх салдат (расійскі бок) у бітве з корпусам Дамброўскага, у якім было шмат беларусаў, што падтрымлівалі Напалеона, каля вёскі Гарбацэвічы блізка Бабруйска.
1812 жнівень, французы на загад Напалеона рэквізавалі на акупаванай тэрыторыі Беларусі 53 тысячы галоў быдла, 528 тысяч тон зерня, 100 тысяч тон аўса, 4,5 тысячы тон сена і забралі 539 тысяч рублёў серабром падаткаў. Апроч гэтага па ўсёй краіне шайкі дэзерцфаў з Вялікай арміі (пакінулі войска Напалеона 60.000 салдат) рабавалі двары і мардавалі людзей. Рзквізіцыі сялянскай маёмасці праводзіла і расійскае войска, бо цэнтралізаванага снабжэння не было.
1812 7 верасня, удзел беларускіх салдат у Барадзінскай бітве, дзе супрацьстаялі з абодвух бакоў 255 тысяч чалавек. 3 іх напрыканцы бітвы 100.000 былі забітыя ці параненыя. Беларускімі рэкрутамі былі укамплектаваныя 3, 4, 11, 12, 17, 23, 27-я расійскія дывізіі, якія абаранялі Сямёнаўскія флешы і батарэю Раеўскага. Лейб-гвардыі пяхотны Літоўскі полк атрымаў за гераізм у бітве георгіеўскі сцяг.
1812 -17-23 кастрычніка, удзел партызанскага атрада з вёскі Жарцы ў бітве з французамі за вызваленне Полацка.
1812 лістапад, рабаванне расійскімі войскамі скарбаў Нясвіжскага
замка за ўдзел князя Дамініка Радзівіла (камандаваў уласным уланскім палком) у вайне на баку Напалеона. Найперш генерал Кнорынг і яго афіцэры пазабіралі сабе зборы гадзіннікаў, музычны.х ннстументаў, каштоўную вопратку, творы мастацтва. Потым генерал Тучкоў дабраўся да патаемнай скарбніцы, адкуль узяў залатыя і срэбраныя вырабы, каштоўныя камяні, фамільныя
рэліквіі. Усяго расійскія вайскоўцы нарабавалі на 10 тысяч залатых рублёў. Усё не надта значнае было разрабавана ннжнімі чынамі ці прададзена з аукцыёна. Усе царкоўныя рэчы і кнігі перадалі ў Маскоўскі сабор.
1812 15 лістапада, удзел беларускіх салдат у бітве з французамі каля мястэчка Койданава.
1812 16 лістапада, удзел беларускіх салдат у бітве з французамі пад горадам Красным.
1812 -17 лістапада, няўдалая бітва 18 і 22 уланскіх палкоў арміі Напалеона, укамплектаваных беларусамі, з расійскім войскам
Тармасава пад Мінскам.
1812 14-17 лістапада, бітва з французамі на рацэ Бярэзіне пад
Барысавам. Вызначыўся гераізмам Беларускі гусарскі полк, узнагароджаны пасля вайны 22 срэбранымі трубамі.
1812 24 снежнл, заканчэнне вайны на тэрыторыі Беларусі. За паўгады ваенных дзеянняў Беларусь страціла кожнага чацвертага жыхара, палову пасяўных плошчаў, дзве трэці пагалоўя коней і жывёлы. Кожныя дзевяць з дзесяці касцёлаў і цэркваў былі
разрабаваныя.
1813 удзел 18, 20, 21 уланскіх беларускіх палкоў, што былі на баку Напалеона, у абароне ад расійскай арміі крэпасці Модлін (пры абароне загінулі болей за 1300 чалавек).
1813 -13 лютага, удзел беларускіх салдат у складзе расійскага вой-
ска ў бітве з саксонцамі пад Калішам.
1813 2 траўня, удзел беларускіх салдат у складзе расійска-прускага войска ў бітве з французамі каля вёскі Грос-Гершэн.
1813 20 -21 траўня, удзел беларускіх салдат у бітве з войскамі Напалеона каля горада Баўцэн.
1813 29 -30 траўня, удзел беларускіх салдат у бітве з французамі каля Кульма.
1813 16 19 кастрычніка, удзел беларускіх салдат у бітве пад Ляйпцыгам («Бітва народаў») (у складзе расійскіх палкоў і ў складзе «маладой гвардыі» напалеонаўскага войска -полк генерала Канопкі). Страты склалі: саюзных войскаў 80 тысяч, французаў 60 тысяч.
1813 11 яістапада, памёр ад цяжкай раны Дамінік Радзівіл. На ім перарваўся ланцуг спадчынных нясвіжскіх уладароў. Рашэннем расійскага імператара Нясвіж перайшоў Радзівілам так званай «бярлінскай» лініі, з якіх ніхто не вылучыўся айчынным патрыятызмам і ўдзелам у айчынным палітычным жыцці. Наогул магутныя магнацкія фаміліі Беларусі не вылучылі ў новым стагоддзі ніводнага знанага дзеяча, Іхны час прамінуў.
1814 29 студзеня, удзел беларускіх салдат у складзе расійскага войска ў бітве з французамі пад Брыенам.
1814 25 сакавіка, удзел беларускіх салдат у бітве з французамі пад Фер-Шампенузам.
1814 20 сакавіка, удзел беларускіх салдат ва ўзяцці штурмам саюзнымі войскамі Парыжа.
1815 18 чэрвеня, ўдзел беларускіх салдат у бітве пад Ватэряоа (уланскія палкі, што былі ў складзе войска Напалеона).
1820 13 сакавіка, выданне нмператарам Аляксандрам 1 Указа аб высылцы з Расійскай імперыі чальцоў ордэна езуітаў і аб закрыцці іхных калегіюмаў і школ, касцёлаў і кляштараў (Віцебскі, Полацкі, Мінскі калегіюмы і г.д.).
1821 верасень, падаўленне сялянскага мяцежу ў мястэчку Мальча Пружанскага павета. На загад намесніка ў Польшчы, брата цара, Канстанціна Паўлавіча 7 чалавек сасланыя на катаргу, астатнія пакараны бізунамі.
1823 указам расійскага цара забаронена жыхара.м Беларусі адпраўляць дзяцей на вучобу ў замежныя універсітэты.
1823 разгром царскай адміністрацыяй у Вільні студэнцкага Тавары-
ства філаматаў. Было арыштавана і дапытана 135 чалавек. Capon найбольш вядомых Адам Міцкевіч, Томаш Зан, Ян Чачот, Восіп Кавалеўскі, Ігнат Дамейка.
1825 спроба Літоўскага піянернага батальёна, які кватэраваў на Гродзеншчыне, узняць узброенае паўстанне.
1827 рэпрэсіі супраць Таварыства
ваенных сяброў, якое было створана ў Літоўскім асобным корпусе на Беласточчыне (актыўныя сябры Таварыства сасланыя на катаргу з далейшым пасяленнем у Сібіры).
1828 верасень, удзел беларускіх салдат у аблозе і ўзяцці расійскімі войскамі крэпасці Варны.
1828 удзел беларускіх салдат ва ўзяцці расійскімі войскамі крэпасцей Анапы і Поці падчас пакарэння Расіяй Каўказа.
1830 зруйнаванне па рашэнню расійскага імператара Мікалая 1 гістарычнага цэнтра Брэста на вастравах, дзе Мухавец ўпадае у Буг, перанос горада за 3 вярсты на ўсход, пабудова на мес
старажытнага Брэсцкага дзя-
дзінца крэпасці для расійскага гарнізона. У ваенных мэтах паслужыла толькі ў 1941 годзе.
1831 сакавік, пачатак шляхецкага паўстання на Беларусі і Літве ў працяг паўстання ў Польшчы за адраджэнне Рэчы Паспалітай ў межах 1772 года. На Беларусь для задушэння паўстання было сцягнута 125 тысяч расійскага войска. Аддзелы паўстанцаў па усіх паветах мелі ў шыхтах 10 тысяч шабель. Маламаштабныя баявыя дзеянні адбываліся у Віленскай, Гродзенскай, Мінскай губернях.
1831 31 сакавіка, паражэнне карнага корпуса ў бітве з польскімі паўстанцамі каля вёскі Вялікія Дубы. Здача ў палон палякам Літоўскага пяхотнага палка. У баі загінулі 1500 карнікаў.
1831 -красавік, пачатак дзейнасці на Гарадзеншчыне трох паўстанцкіх атрадаў агульнай колькасцю 1000 чалавек.
КНІГІ ОНЛАЙН
